جایگاه محبّت در دین

گرچه استفاده از قدرت، می‏تواند ما را به هدف برساند، ولی بهره‏گیری از «محبّت» و «عشق» و ایجاد جاذبه و كشش قلبی، اهرمی قوی‏تر است و انگیزه‏های ماندگارتری ایجاد می‏كند. در روایات نیز آمده است: «محبّت و دوست داشتن برتر از ترس و بیم است.»
نوع رابطه ما با اهل بیت(ع)، بر چه مبنایی است و بر چه مبنایی باید باشد؟
آیا مثل رابطه ملّت و حاكم و مردم و رهبر است؟
یا رابطه علمی میان شاگرد و استاد؟
یا رابطه «محبّت» و «مودّت» و پیوند قلبی و درونی است، كه هم كارسازتر، و هم بادوامتر و ریشه‏دارتر است؟
خلل‏پذیر بود هر بنا كه می‏بینی
مگر بنای محبّت كه خالی از خلل است
قرآن كریم روی این رابطه تأكید دارد و «مودّت اهل بیت(ع)» را اجر رسالت پیامبر(ص) معرّفی می‏كند:
«قُل لا اَسئلُكم عَلیه اَجْراً الّا المودّهَٔ فی القُربی‏»
بگو: من بر انجام رسالت، از شما مزدی نمی‏خواهم، مگر دوستی و محبت درباره نزدیكانم.
در روایات متعددی «مودهٔ فی القربی‏» به محبّت و مودّت اهل بیت و خاندان پیامبر تفسیر شده است. بالاترین محبت هم محبّتی است كه خدا به آن سفارش كرده باشد و صاحبان این محبت را نیز دوست بدارد.
در روایات هم، مودت و ولایت، به عنوان یك «فرض الهی» و ملاك قبول اعمال و عبادات به حساب آمده است.
تولای شما فرض خدایی است
قبول و ردّ آن مرز جدایی است
هر آن كس را كه در دین رسول است
ولایت، مُهر و امضای قبول است
دیانت بی شما كامل نگردد
بجز با عشقتان دل، دل نگردد
اهل سنّت هم طبق احادیثشان این نكته را قبول دارند و در شعر شافعی چنین آمده است:
یا اهلَ بیتِ رسولِ اللَّه حُبُّكُم
فرضٌ من اللّه فی القرآنِ اَنزَله
كَفاكُمُ مِن عظیمِ القدر اَنّكُم
مَن لم یُصَلِ‏ّ علیكمْ لاصَلاهٔ له‏
ای خاندان پیامبر خدا! حبّ شما فریضه‏ای است خدایی كه خداوند در قرآن آورده است، برای افتخار بزرگ شما همین بس كه هر كس (در نماز) بر شما صلوات و درود نفرستد، نمازش درست نیست و نماز ندارد.
از آنجا كه این پیوند درونی، هم بیمه كننده دوستدار اهل بیت در مقابل انحرافها و لغزشهاست، هم هدایتگر امّت به سرچشمه زلال دین است، رسول خدا(ص) فرموده است كه مردم را دوستدار اهل بیت بار آورید و بر مبنای این محبّت، تربیت كنید:
«اَدِّبُوا اَولادَكُمْ عَلی‏ حُبّی وَ حبِّ اهل بیتی وَالقرآنِ».
فرزندانتان را با محبّت من و محبّت خاندان من و محبّت قرآن تربیت و تأدیب كنید.
امام صادق(ع) نیز فرموده است:
«رَحِمَ اللّهُ عبداً حبَّبَنا اِلَی النّاس وَلَم یُبَغِّضْنا اِلَیهم».
خدا رحمت كند كسی را كه ما را محبوب مردم سازد و ما را در نظر مردم مبغوض و منفور نسازد.
نیز از سخنان آن حضرت در توصیه به شیعه است:
«اَحِبّونا اِلیَ النّاس وَ لا تُبَغِّضونا اِلَیهِم، جُرُّوا اِلَیْنا كُلَّ مَوَدَّهٍٔ وَادفَعُوا عنّا كُلَّ قبیحٍ».
ما را در نظر مردم محبوب سازید و در نظرشان ما را منفور نگردانید، هر مودّت و دوستی را به طرف ما بكشید و هر زشتی را از ما دور سازید.
هر چه محبّت و دلباختگی و ارتباط قلبی بیشتر باشد، تبعیّت و همرنگی و همراهی و همدلی هم بیشتر خواهد شد. نقش عشق و محبّت در ایجاد همسانی و همفكری و همراهی و هم‏سویی بسیار عظیم است و مردم پیوسته از چهره‏های محبوبشان الگو و سرمشق می‏گیرند. ایمان عاطفی به رهبری حتی در اطاعت سیاسی و اجتماعی هم تأثیر می‏گذارد و زمینه‏ساز تبعیّتی عاشقانه می‏شود، نه صرفاً تشكیلاتی و رسمی.
از این رو، ارتباط شیعه با اهل بیت را علاوه بر جنبه‏های اعتقادی بر مبنای علمی و احادیث و منابع دینی، باید عاطفی و روحی و احساسی قرار داد و «آگاهی عقلی» را با «عاطفه قلبی» در هم آمیخت و عقل و عشق را با هم پیوند زد. همچنانكه در آموزش هم، اگر معلّم، بیش از رابطه علمی، رابطه قلبی و زمزمه محبّت و مودّت باشد «جمعه به مكتب آورد طفل گریزپای را»، در ارتباطهای ولایی با ائمّه نیز دل، قلمرو فرمانروایی آنان می‏گردد.
در این صورت، میان «شناخت»، «عشق» و «پیروی»، رابطه‏ای مستحكم پدید می‏آید و «معرفت»، محبّت می‏آورد و محبّت، «ولایت و تبعیّت». در حدیثی رسول اكرم(ص) به این سه عنصر و نقش آن در سعادت انسان اشاره فرموده است:
«مَعْرِفَهُٔ آلِ محمّدٍ بَرائَهٌٔ مِنَ‏النّار وَ حُبُّ آلِ محمّدٍ جَوازٌ عَلیَ الصِّراطِ وَالولایهُٔ لآل محمّدٍ امانٌ من العذاب».
معرفت و شناخت آل محمّد، برائت و نجات از دوزخ است و «محبّت» آل محمّد، جواز عبور از صراط است و «ولایت» نسبت به آل محمّد، امان از عذاب است.
این رابطه را می‏توان چنین ترسیم كرد:
معرفت - محبّت - اطاعت‏
در حدیث امام صادق(ع) نیز آمده است:
«الحُبُّ فرعُ المَعرفهٔ».
محبت، فرع و شاخه شناخت است.
در سیره پیامبر اكرم نیز آمده است كه هر كس با او از روی معرفت و شناخت، رفاقت و نشست و برخاست می‏كرد، محبت او در دلش می‏افتاد.
این نشان‏دهنده تأثیر معرفت در پیدایش محبّت است.
ایجاد محبّت و عشق را باید از مراحل ساده و بسیط و عاطفی شروع كرد و در مراحل بعدی با بصیرت و شناخت بیشتر، آن را تعمیق داد، تا آنجا كه «حبّ»، جزء سرشت انسان گردد و «محبّت اهل بیت»، جزء دین یك مسلمان و شیعه درآید، امام صادق(ع) فرمود: «هل الدّینُ الاّالحُبّ»؟ آیا دین جز محبّت است؟ و امام باقر(ع) فرمود:
«اَلدّینُ هوالحُبُّ وَالحُبُّ هُوالدّین».
دین همان محبّت است و محبّت همان دین است.
روشن است كه محبّت راستین به عمل و تبعیّت هم می‏انجامد و از عصیان و تخلّف دور می‏سازد.
برای این كار، باید زمینه‏های روحی و آمادگی‏های قبلی افراد را در نظر گرفت، وگرنه محبّت اهل بیت به دلهای غیر مستعد و غیر آماده نمی‏چسبد، آنچنان كه كاشی به دیوار كاهگلی نمی‏چسبد. گاهی هم باید موانع را زدود، همچنانكه در لحیم‏كاری، ابتدا با سنباده و مواد دیگر، چربیها، آلودگیها و جرمها را از محل می‏زدایند، تا لحیم، بچسبد و جوش بخورد.

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان