روند توسعه صنعت فولاد در جهان

صنعت تولید فولاد در دهه‌های اخیر از ابعاد اقتصادی و فنی دستخوش تحولات شگرفی شده و پیش‌بینی می‌شود سیر این تحولات در آینده نیز ادامه یابد.
متن زیر که برگرفته از مقالهٔ پروفسور ریگاد (Riguad) در همایش بین‌المللی مواد دیگرگداز تهران است، سیر تحولات صنعت فولاد در جهان را مورد بررسی قرار داده و اشاراتی بر تاثیر آن بر صنعت تولید مواد دیرگداز میکند:
صنعت فولاد به عنوان یکی از مصرف‌کنندگان اصلی محصولات دیرگداز (۷۰ درصد کل محصولات دیرگداز توسط صنعت فولاد مصرف می‌شود) بسیاری از استراتژی‌های تولیدی صنعت دیرگداز را معین می‌کند. از اینرو مهم است تا پیش از بررسی مشکلات و موانع صنعت دیرگداز، نیازها و خواست‌های صنعت فولاد مطرح شوند:
نگاهی به وضعیت تولید و مصرف فولاد و دیرگداز
بر اساس آمار جهانی در سال ۲۰۰۰، میزان مصرف مواد دیرگداز در صنعت فولاد، ۲۵ کیلوگرم به ازای تولید هر تن فولاد بود که این مقدار روزبه¬روز کاهش می‌یابد. در عین حال از ۲۰ سال گذشته تاکنون تولید فولاد در جهان سالانه بین ۸۲۰ تا ۸۷۰ میلیون تن بوده است و طبق پیش‌بینی‌های انجام شده تا سال ۲۰۱۰ مقدار تولید تفاوت زیادی با این اعداد نخواهد داشت. نکته قابل توجه، کاهش مصرف دیرگداز و در عین حال رشد بسیار کم تولید سالانه فولاد است. در ذیل نگاهی به روند تغییرات صنعت فولاد خواهیم داشت.
تحولات اقتصادی صنعت فولاد
انستیتوی بین‌الملی آهن و فولاد در سال ۲۰۰۲، تصویر کلی از موقعیت ۳۰ ساله صنعت فولاد را در قالب شکل و نمودار ارایه داد. طبق این داده‌ها، تولید جهانی فولاد،‌ از ۶۰۰ میلیون تن در سال ۱۹۷۰ به ۸۰۰ میلیون تن در سال ۲۰۰۱ افزایش یافت. افزایش میزان تولید سالانه همراه با افزایش تعداد کشورهای تولید¬کننده بود. البته لازم به ذکر است که در طی دورهٔ افزایش تولید، بازار جهانی ظرفیت رشد سالانهٔ ۱۰ درصدی یعنی ۶۰ میلیون تن را داشت و لذا نتیجه آن شد که افزایش ۲۵۰ میلیون تنی تولید، فضای رقابتی شدیدی را برای کاهش قیمت‌ها در بین تولیدکنندگان بوجود آورد.
درسال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۱، تناژ تولید فولادسازان، اروپا، ژاپن و آمریکای شمالی از ۲۰۰ میلیون تن در سال به ۶۰۰ میلیون تن در سال افزایش یافت و مجموع شاغلین از این صنعت از ۲/۲ میلیون نفر در سال ۱۹۷۵ به ۸۴۰ هزار نفر در سال ۲۰۰۱ کاهش یافت.
تولیدکنندگان از یک سو با فشار رقابت میان تولیدکنندگان و از سوی دیگر با فشارهایی که از سوی مصرف‌کنندگان وارد می‌شد (که به سمت استفاده از مواد جایگزین مانند آلومینیوم و پلاستیک حرکت می‌کردند) مواجه بودند.
تن دهند.
در ذیل ۳ تغییر مهمی که در صنعت فولاد رخ می‌دهد آورده شده است. پیش‌بینی می‌شود که تنها عدهٔ کمی از تولیدکنندگان به آن دست می‌یابند.
• فرآیند تولید آهن خالص، با روش جدید گدازش از کانی‌هایی مانند CCF ، DIOS و Core x انجام می‌شود و روش‌های کوره بلند، کوره کک و طرح رنینتز که رایج هستند به مرور از بین می‌روند. در سال‌های آینده به مرور اهمیت تولید آهن به روش احیای مستقیم افزایش می‌یابد.
• امروزه از کوره‌های BOF استفاده می‌شود. اما در آینده کوره‌های الکتریکی ( DC-AD و EAF ) و فناوری تولید با استفاده از کوره‌های بهینهٔ شدهٔ انرژی ( EOF ) جایگزین خواهند شد. کارآیی تولید فولاد کوره‌های EOF از ۲۰۰ تن در ساعت در سال ۲۰۰۰ به ۳۰۰ تن در ساعت در سال ۲۰۱۰ بهبود می‌یابد که فاصلهٔ راندمان خود را با کوره‌های BOF کم می‌کند. همچنین لازم است برای افزایش راندمان، کوره‌های قوس و کنورتورها معقرتر شوند.
• در آینده روش‌های جدید ریخته‌گری دقیق و سریع برای تولید اسلب و استریپ نازک بوجود می‌آیند که سبب افزایش سوددهی نیز می‌شود.
تغییرات ساختاری
با حذف موانع جهانی شدن تجارت، بازار فولاد نیز گسترش یافت. به گونه‌ای که سهم صادرات کشورها از تولید فولاد آنها به دو برابر افزایش یافت. به عنوان مثال، به طور متوسط در دههٔ ۷۰، ۲۰ درصد فولاد تولیدی کشورها صادر می¬شد، اما در سال ۲۰۰۰، متوسط صادرات محصولات فولاد کشورهای جهان به ۴۰ درصد رسید. همچنین سهم تولید جهانی ۱۰ شرکت بزرگ تولیدکنندهٔ فولاد جهان از ۱۲ درصد در سال‌های ۸۱-۱۹۸۰ به ۲۰ درصد در سال ۱۹۹۰-۹۱ و به ۲۵ درصد در سال‌های ۲۰۰۱-۲۰۰۰ افزایش یافت.
علاوه بر اینها در طی سال‌های ۱۹۷۰ تا ۲۰۰۰، بسیاری از شرکت‌های بزرگ به صورت شرکت‌های چند¬ملیتی تغییر ساختار دادند. برخی از شرکت‌های چند¬ملیتی جدید با رویکرد به محصولات جدید و برخی دیگر با تمرکز روی هستهٔ رقابتی قبلی خود (فولاد) به کار ادامه دادند. اما این تغییرات ساختاری، تغییری در مصرف مواد دیرگداز بوجود نیاورد. برخی شرکت‌های چند¬ملیتی پس از تشکیل، رویکردهای جدیدی را دنبال کردند که از آن جمله می‌توان به روند واگذاری برخی مراحل تولید به سایر تولیدکنندگان اشاره کرد. همچنین توانستند ضرباتی به بازار خرید و فروش مواد دیرگداز وارد آوردند.
تقسیم‌بندی تولیدکنندگان فولاد جهان
تعاریف کلی در خصوص تولید و مقدار صادرات در جهان یکسان و کاربردی نیست چرا که در قسمت‌های مختلف دنیا، تفاوت زیادی از لحاظ کیفیت و کمیت در فولاد تولید¬شده وجود دارد. یک راه حل این است که با استفاده از آمار انستیتو بین‌المللی آهن و فولاد گروه‌بندی جدیدی ارائه کنیم؛ ۱۵ کشور اتحادیه اروپا ( E )، ژاپن و کرهٔ جنوبی ( J ) و آمریکای شمالی ( US ) را در قالب EJUS گروه¬بندی و سایر کشورها را در شش گروه زیر متمایز کنیم:
• روسیه، اوکراین و قزاقستان
• سایر کشورهای اروپایی
• چین
• هند، تایوان و سایر کشورهای آسیایی و استرالیا
• آمریکای مرکزی و جنوبی
• آفریقا و خاورمیانه
هر کدام از گروه‌های ۷ گانه فوق، دارای الگوها و روابط مختلفی با صنایع دیگر (مانند شرکت‌های دیرگداز) دارند و روابط تجاری آنها با آنچه در کشورهای EJUS برقرار است، تفاوت دارد.

منبع : مجله گسترش صنعت