نکاتی چند درباره مدیحه و مرثیه‌سرایی

از جمله برنامه‌هایی که از سوی امامان معصوم (ع) مورد ترغیب قرار گرفته تا از این طریق، فرهنگ عاشورا زنده بماند، سرودن مدح و مرثیه است. قالب شعر به لحاظ برخورداری از وزن و آهنگ و بعد عاطفی، موثرتر و ماندگارتر است. از این رو به‌عنوان سلاحی موثر در دفاع از حق و ستایش راستی و راستان به‌کار گرفته شده است. در تاریخ شیعه شاعرانی برجسته همچون فرزدق، عوف بن عبدالله، کمیت، دعبل و سید حمیری و ... با زیباترین وجهی فضایل اهل بیت را ترسیم کرده و با سوزناکترین صورت، برای شهدای کربلا مرثیه سروده‌اند. ائمه (ع) نیز از مداحان و ذاکران، تقدیر و تشویق می‌کردند، صله می‌دادند، برای آنها دعا می‌کردند، و برای این کار فضیلت و ثواب بسیار می‌شمردند. امام صادق (ع) می‌فرماید: “خدا را سپاس که در میان مردم، کسانی را قرار داده که به سوی ما می‌آیند و ما را مدح و مرثیه می‌گویند”(۱.) امام رضا (ع) در تشویق دعبل به مرثیه‌خوانی در ایام عزای حسینی فرمودند: “ای دعبل، دوست دارم برایم شعر بسرایی و بخوانی، چون این روزها، روزهای اندوه ما اهل‌بیت است”(۲.) همچنین حضرت به دعبل توصیه می‌کند که درباره سیدالشهداء (ع) مرثیه بسراید و بدین وسیله ائمه را یاری کند.
مداحی نوعی الگو دادن به مخاطبان و سنگری برای پراکندن و نشر فضیلتها در قالبی موثر و فراگیر نسبت به همه است و مداحان به جهت اهمیت کارشان در شکل‌دهی افکار و عواطف، از جایگاه ویژه و والایی برخوردارند. به تعبیر مقام معظم رهبری: “جامعه مداح و ذاکر و ستایشگران اهل بیت، طبقه‌ای هستند که در سایه این روش، بیشترین تاثیر را در تعمیق فرهنگ و معارف اسلامی در ذهن مردم دارند... قضیه، فقط قضیه شعر خوانی نیست، مسئله، مسئله پراکندن مدایح و فضایل و حقایق در قالبی است که برای همه شنوندگان، قابل فهم و درک باشد و در دل آنها تاثیر بگذارد”. بدیهی است تاثیر مداحان و ذاکران اهل‌بیت در تبیین و تعمیق معارف دینی، به رعایت نکات زیر درباره اشعار مدح و مرثیه بستگی دارد:
۱) محتوای اشعار باید از متانت، دقت، اعتبار و استناد برخوردار باشد و از حرف‌های سست و بی‌مدرک، یا دروغ و جعلیات و مطالب ضعیف و احیانا وهن‌آمیز نسبت به معصومین، بشدت باید پرهیز کرد.
۲) از آنجا که شعر مدح و مرثیه، عامل انتقال فرهنگ است، باید سطح آن بالا و ارزشمند و عمیق باشد تا به جامعه اسلامی و پیروان ائمه، بینش و بصیرت و عمق در فهم و فکر بدهد.
۳) اشعار مراثی و مدایح، در عین حال که باید از وزانت و استواری برخوردار باشد، نباید چنان مغلق و پیچیده شود که برای شنوندگان و خوانندگان، گویایی و رسایی خود را از دست بدهد و نتواند با عامه خلق، ارتباط برقرار کند.
۴) مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) نباید اجازه دهند که شعرهای ضعیف و سست و فاقد قوت ادبی و صلاحیت شعری رواج یابد.
۵) شاعران مدیحه‌سرا و مرثیه‌سرا، باید با درک اهمیت و والایی مکانت خویش، در حد مطلوب خلوص و تقوا و مناعت طبع و ثبات قدم و عقیده و عشق و ولای به اهل‌بیت عصمت باشند.
۶) شاعر اهل‌بیت (ع)، باید همیشه با توجه به زمان و مکان و شرایط، رسالت اجتماعی و تعهد شیعی خود را به اثبات برساند و سروده‌هایش دارای پیام و جهت باشد.
۷) خوب سرودن درباره ائمه (ع)، نیاز به غنای فکری و معلومات عمیق شاعر دارد. بنابراین شاعران باید اهل مطالعه در متون و منابع باشند و شور و شعور را در شعر خویش درآمیزند و پخته و پرمحتوا بسرایند(۳.)

پی‌نوشتها:
-۱ وسائل‌الشیعه، ج۱۰، ص ۴۶۹
-۲ جامع احادیث الشیعه، ج۱۲، ص۵۶۷
-۳ برگرفته ازکتاب فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، صص۴۴۷-۴۴۱

منبع : روزنامه کیهان