امام علی (ع) در آئینه قرآن و احادیث

۱) حضرت علی‌(ع) به منزله جان رسول‌الله
در شواهد التنزیل از جابربن عبدالله نقل شده است که می‌گوید، گروهی از مسیحیان نجران به حضور رسول خدا‌(ص) رسیدند که «عاقب» و «سید» نیز میان آنان بودند (دو تن از بزرگان خود) رسول خدا‌(ص)‌عاقب و سید را به اسلام دعوت کرد. آنان در پاسخ گفتند: ما قبلاً مسلمان شده‌ایم. رسول خدا‌(ص) فرمود: دروغ می‌گویید! آیا می‌خواهید بگویم که چه چیز مانع شده است که شما اسلام بیاورید؟ عرض کردند: بفرمایید. رسول خدا‌(ص) فرمود: دوستی صلیب و شراب‌خواری و خوردن گوشت خوک، شما را از پذیرفتن اسلام بازداشته است. سپس رسول خدا‌(ص) آنان را به مباهله (نفرین یکدیگر) دعوت کرد و آنان وعده کردند که هنگام صبح، با آن حضرت مباهله کنند. چون رسول خدا‌(ص) دست علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم‌السلام را گرفت و برای مباهله حاضر شد، آنان حاضر به مباهله نشدند و به خراج و مالیات تن دادند. رسول خدا‌(ص) فرمود: سوگند به خدا که مرا به حق مبعوث کرده است، اگر مباهله می‌کردند، بیابان برای آنان آتش می‌شد. جابر می‌گوید: سپس این آیه نازل شد: «ندع ابناءنا و ابنائکم و نسائ‌نا و نسائکم و انفسنا و انفسکم» (۶۱/ آل عمران) شعبی [راوی حدیث] نیز می‌گوید: مقصود از «ابناء‌نا» حسن و حسین هستند و مقصود از «نساء‌نا» فاطمه و منظور از «انفسنا» علی بن ابیطالب علیه‌السلام است.(۱)
۲) از خودگذشتگی و اخلاص امیرالمؤمنین‌(ع)
ابن عباس می‌گوید: رسول خدا‌(ص) فرمود: خداوند به جبرئیل و میکائیل وحی کرد: من شما را برادر یکدیگر ساختم و عمر یکی از شما را بیش از دیگری قرار دادم. پس کدام‌یک از شما عمر خود را به دیگری می‌دهد؟ و چون هر دو اظهار کراهت کردند، خداوند به آنها خطاب کرد: من بین ولی خود، علی و بین پیامبر خود، محمد(ص)، برادری برقرار کردم و علی زندگی خود را به پیامبر من بخشید و در بستر او خوابید تا این‌که جان او سالم بماند. شما موظفید به زمین بروید و او را از شر دشمنش نگاه دارید. پس جبرئیل و میکائیل به زمین آمدند و جبرئیل نزد سر علی‌(ع) و میکائیل پائین پاهای او نشست و جبرئیل مشغول ثنای او شد و گفت: آفرین، آفرین بر تو ای فرزند ابوطالب! که خداوند به تو بر ملائکه مباهات می‌کند. سپس این آیه شریفه نازل شد: «و من الناس من یشری نفسه ابتغاء مرضاه الله، والله رؤف بالعباد»(۲)(۲۰۷ بقره)
۳) انفاق امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در حال رکوع
انما ولیکم الله و رسول و الذین امنو الذین یقیمون الصلاه و یؤتون الزکاه و هم راکعون (مائده ۵۵)
ترجمه: ولی و سرپرست شما،‌فقط خدا و پیامبرش و مؤمنانی هستند که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع، زکات می‌دهند.
در شأن نزول آیه آمده است: سائلی وارد مسجد رسول خدا‌(ص) شد و از مردم درخواست کمک کرد. کسی چیزی به او نداد. حضرت علی (ع) در حالی که به نماز مشغول بود، در حال رکوع،‌ انگشتر خود را به سائل بخشید. در تکریم این بخشش، این آیه نازل شد. ماجرای فوق را ۱۰ نفر از اصحاب پیامبر مانند ابن‌عباس،‌ عمار یاسر، جابربن عبدالله، ابوذر، انس بن مالک، بلال
و ... نقل کرده‌اند و شیعه و سنی در این شأن نزول توافق دارند. (۳)
۴)‌ اطعام امیرالمؤمنین به مسکین و یتیم و اسیر
ابن عباس می‌گوید: حسن و حسین بیمار شدند. پیامبر (ص) با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند و به علی (ع) گفتند: ای ابوالحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می‌کردی. علی (ع) و فاطمه (س) و فضه که خادمه آن حضرت بود نذر کردند که اگر آنها شفا یابند سه روز روزه بگیرند. (طبق بعضی از روایات حسن و حسین (ع) نیز گفتند ما هم نذر می‌کنیم روزه بگیریم). چیزی نگذشت که هر دو شفا یافتند، در حالی‌که از نظر مواد غذایی دست خالی بودند، علی (ع) سه من جو قرض نمود و فاطمه (س) یک سوم آن را آرد کرد و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: السلام علیکم یا اهل بیت محمد (س) سلام بر شما ای خاندان محمد! مستمندی از مسلمین هستم، غذایی به من بدهید. خداوند به شما از غذاهای بهشتی مرحمت کند، آنها همگی مسکین را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند.
روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتی که غذا را آماده کرده بودند (همان نان جوین) یتیمی بر در خانه آمد، آن روز نیز روزه گرفتند. در سومین روز اسیری به هنگام غروب آفتاب بر در خانه آمد باز هم سهم غذای خود را به او دادند. هنگامی که صبح شد علی (ع) دست حسن (ع) و حسین (ع) را گرفته بود و خدمت پیامبر (ص) آمدند. هنگامی که پیامبر (ص) آنها را مشاهده کرد و دید از شدت گرسنگی می‌لرزند! فرمود: این حالی را که در شما می‌بینم برای من بسیار گران است.
سپس برخاست و با آنها حرکت کرد، هنگامی که وارد خانه فاطمه (س) شد، دید در محراب عبادت ایستاده، در حالی که از شدت گرسنگی شکم او به پشت چسبیده و چشم‌هایش به گودی نشسته، پیامبر (ص) ناراحت شد. در همین هنگام جبرئیل نازل گشت و گفت: ای محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانی بر تو تهنیت می‌گوید و سپس سوره «هل اتی» را بر او خواند. «و یطمعون الطعام علی حبه مسکیناً و یتیماً و اسیراً» (انسان / ۸) آنچه در بالا آوردیم نص حدیثی است که با کمی اختصار به عنوان «قدر مشترک» میان روایات زیادی که در این باره نقل شده آمده است و در کتاب الغدیر از ۳۴ نفر از علمای معروف اهل سنت نام می‌برد که این حدیث را در کتاب‌های خود آورده‌اند (با ذکر کتاب و صفحه آن). (۴)
۵) نصب امیر‌المؤمنین به مقام خلافت
«یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته ... » مائده / ۶۷
همه مفسران شیعه به اتکای روایات اهل بیت علیهم‌السلام و نیز بعضی از مفسران اهل سنت به عنوان یکی از مصادیق آیه را مربوط به نصب حضرت علی (ع) در غدیر خم به ولایت و امامت دانسته‌اند. در تمام قرآن تنها در این آیه است که پیامبر اکرم(ص) نسبت به کتمان پیام، تهدید شده که اگر نگویی، تمام آنچه را که در ۲۳ سال رسالت گفته‌ای، هدر می‌رود! (۵) این روایت توسط جمع زیادی از دانشمندان اهل سنت در کتب خودشان ذکر گردیده که ما به عنوان نمونه دو مورد را ذکر می‌کنیم. فخر رازی در تفسیر کبیر، ج ۳، ص ۶۳۶- ابن عساکر شافعی (بنا به نقل در الدر المنثور، ج ۲، ص ۲۹۸)
۶) کامل شدن دین با نصب امیرالمؤمنین به خلافت
«الیوم اکملت لکم دینکم و... (مائده/ ۳)
در روایات فراوانی که از طرق اهل سنت و شیعه نقل شده، صریحاً این مطلب آمده است که آیه شریفه فوق در روز غدیر خم و به دنبال ابلاغ ولایت علی(ع) نازل گردید، از جمله این کتب «ما نزل من القرآن فی علی(ع)» حافظ ابونعیم اصفهانی به نقل از ابوسعید خدری کتاب ولایت دانشمند معروف سنی ابن جریر طبری و از شیعیان کتاب‌های «احقاق الحق» (که روایت را از جلد دوم تفسیر «ابن کثیر» ص ۱۴ و از مقتل خوارزمی ص ۳۷ نزول این آیه را درباره داستان غدیر از پیغمبر(ص) نقل کرده است) در تفسیر برهان و نورالثقلین نیز ۱۰ روایت از طرق مختلف نقل شده که این آیه درباره علی(ع) و روز غدیر خم نازل گردیده است.
۷) واجب بودن اطاعت امیرالمؤمنین(ع)
«واطیعوا الله و اطیعوا الرسول و أولی الامر منکم فان...» (نساء/ ۵۹)
ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا و رسول و صاحبان امر اطاعت کنید.
سلیم بن قیس هلالی می‌گوید: امیر مؤمنان علیه‌السلام فرمود: رسول خدا(ص) فرمود: شرکای من کسانی هستند که خداوند نام آنان را با نام خود و نام من قرین ساخته، فرموده است: «یا ایها الذین امنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و أولی الامر منکم.» علی(ع) فرمود: به رسول اکرم(ص) عرض کردم: آنان چه کسانی هستند؟ رسول خدا(ص) فرمود: تو نخستین نفر از آنان هستی.(۶) در ضمن فخر رازی (از علمای اهل سنت) با این که معروف به اشکال‌تراشی در مسائل مختلف علمی است، دلالت آیه را بر این که اولو الامر باید افراد معصومی باشند، پذیرفته است.(۷)
۸) معصوم بودن امیرالمؤمنین(ع)
«انما یریدالله لیذهب منکم الرجل اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» (احزاب/ ۲۳)
ترجمه: خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.
مراد از «اهل البیت» همه خاندان پیامبر نیست بلکه برخی افراد آن است که نام آنان در روایات شیعه و سنی آمده است. این گروه عبارتند از: علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام.
۱) در روایات متعددی می‌خوانیم: پیامبر عبایی بر سر این پنج نفر کشید (که یکی از آنان خود حضرت بود) و فرمود: اینها اهل بیت من هستند و اجازه ورود به دیگران را نداد.
۲) پیامبر اکرم (ص) برای این که اختصاص اهل بیت را به این پنج نفر ثابت کند مدت شش ماه به هنگام نماز صبح از کنار خانه فاطمه(س) می‌گذشت می‌فرمود: «الصلاة ‌یا اهل‌البیت انما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً» در کتاب احقاق الحق بیش از ۷۰ حدیث از منابع معروف اهل سنت درباره اختصاص آیه شریفه به این پنج نفر ذکر شده است و در کتاب شواهد التنزیل که از کتب معروف اهل سنت است بیش از ۱۳۰ روایت در همین زمینه آمده است.(۸)
۹)‌ وجوب دوستی امیر المؤمنین
«قل لا اسئلکم علیه اجراً الا المودة فی‌القربی» شوری/۲۳
ترجمه: بگو: من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم در خواست نمی‌کنم جز دوست داشتن نزدیکانم (اهل بیتم).
گفته شده مراد از مودت به قربی، دوستی خویشاوندان رسول خدا(ص) که همان عترت او از اهل بیتش باشند است و بر طبق این تفسیر روایاتی هم از طریق اهل سنت و اخبار بسیار زیادی از طرق شیعه وارد شده که همه آنها آیه را به مودت عترت و دوستی با آن حضرات(ع) تفسیر کرده، اخبار متواتری هم که از طرق دو طائفه(اهل سنت و شیعیان) بر وجوب مودت اهل بیت و محبت آن حضرات رسیده، این تفسیر را تأیید می‌کند.(۹) (چون بنای ما بر اختصار مطالب است از ذکر آنها خودداری می‌کنیم)
۱۰) علی(ع) و شیعیانش بهترین مخلوق خدا!
«اولئک هم خیرالبریة» بینه/ ۷
ترجمه: اما کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوقات خدایند!
در روایات فراوانی که از اهل سنت و منابع معروف آنها و همچنین در منابع معروف شیعه نقل شده این آیه به علی(ع) و پیروان او تفسیر شده است. حاکم حمکانی نیشابوری که از دانشمندان معروف اهل سنت در قرن پنجم هجری است این روایت را در کتاب معروفش‌«شواهد التنزیل» با اسناد مختلف نقل می‌کند و تعداد آن بیش از ۲۰ روایت است که ما یک نمونه آن را ذکر می‌کنیم: ابن عباس می‌گوید هنگامی که این آیه نازل شد پیغمبر اکرم(ص) به علی(ع) فرمود: «منظور از این آیه تو و شیعیانت هستید که در روز قیامت وارد عرصه محشر می‌شوید در حالی که هم شما از خدا راضی و هم خدا از شما راضی است و دشمنت خشمگین وارد محشر می‌شود و به زور به جهنم می‌رود.»(۱۰) بسیاری دیگر از دانشمندان اهل سنت نیز همین مضمون را در کتب خود نقل کرده‌اند؛ از جمله خطیب خوارزمی در مناقب، ابونعیم اصفهانی در کفایة‌، علامه طبری در تفسیر معروفش، شیخ سلیمان قندوری در ینابیع المودة، آلوس در روح المعانی و... ذیل آیات مورد بحث و جمعی دیگر.
ضمناً از این روایات بخوبی این حقیقت آشکار می‌شود که واژه «شیعه» از همان عصر رسول خدا(ص) به وسیله آن حضرت در میان مسلمین نشر شده و اشاره به پیروان خاص امیر مؤمنان علی(ع) است و آنها که گمان می‌کنند تعبیر «شیعه» از تعبیراتی است که قرنها بعد به وجود آمده سخت در اشتباهند.(۱۱)

منابع:
۱-‌ شواهد التنزیل، ج ۱، ص۱۲۲
۲-‌ ینابیع المودة، ص۹۲
۳-‌ الغدیر، ج۲، ص۵۲، احقاق الحق، ج۲، ص۲۰ و کنزالعمال، ج۶، ص۳۹۱
۴-‌ الغدیر، ج۳، ص۱۰۷ تا ص۱۱۱ و کتاب احقاق الحق، ج۳، ص۱۵۷ تا ص۱۷۱ و تفسیر نمونه، ج۲۵، ص۳۴۴
۵-‌ تفسیر نور، ج۳، ص۱۲۸
۶-‌ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۴۸ و نیز در المناقب، ج۳، ص۵۱، احقاق الحق، ج۳، ص۴۲۴ و تأویل الایات، ج۱، ص ۱۳۳
۷-‌ تفسیر کبیر فخر رازی، ج۱۰، ص۱۴۴ چاپ مصر سال ۱۳۵۷
۸-‌ تفسیر نور، ج۹، ص۳۶۲ به نقل از تفاسیر نورالثقلین و نمونه
۹-‌ ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۸، ص۶۶
۱۰-‌ شواهد التنزیل، ج۲، ص۳۵۷ حدیث ۱۱۲۶
۱۱-‌ تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۲۱۳

منبع : روزنامه ایران