تظاهر به ساده‌زیستی

«ساده‌زیستی» به مفهوم «آسان زندگی کردن» است. یعنی در زندگی فردی و اجتماعی انسان، می‌توان دو رویکرد را مشاهده کرد؛ سخت‌گیری یا آسان‌گیری.
بسیاری از آدمیان، در زندگی مادی، روحیه‌ای «سختگیر» دارند. همه نمود‌های زندگی آنان پیچیده و دشوار است. در خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل، تفریح و... دشوارترین خواسته‌ها و روش‌ها را برمی‌گزینند. همیشه بیش از حد لازم، به «جوانب ظاهری زندگی خود» می‌اندیشند و گمان می‌کنند که تنوع‌طلبی‌های بی‌پایان، آسایش را برای آنان فراهم می‌کند.
بی‌تردید، هزینه‌های فراوان تنوع‌طلبی بیش از حد، آسان تامین نمی‌شود و باید برای فراهم‌کردن مطلوبات بی‌پایان، درآمدی بی‌پایان را فراهم کرد. بنابراین باید تمام وقت خود را به تلاش فراوان برای تامین خواسته‌های خود اختصاص دهد. نتیجه این رویکرد چیزی جز «رنج فراوان و از دست رفتن فرصت‌ها» برای اهدافی کوچک و کم‌ارزش نخواهد بود.
طبیعتا در این رویکرد، اهداف برتر انسانی، مثل؛ تفکر و آموختن دانش، رشد معنوی، شناخت و پاسداری از حقوق انسانی خویش همچون؛ آزادی و برابری، توجه به دیگران و تلاش لازم برای انجام وظایف اجتماعی و یاری رساندن به همنوعان برای رسیدن آنان به حقوق انسانی خویش و... فراموش می‌شود. در چنین صحنه‌ای است که «انسان خودبین و کوته‌فکر» نمایان می‌شود.
برخی آدمیان در زندگی مادی، روحیه‌ای «آسان گیر» دارند. آنان نیز از خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل، تفریح و... برخوردارند. تنها تفاوت این گروه با گروه نخست، ساده بودن خواسته‌ها و روش‌های رسیدن آنان به خواسته‌های‌شان است.
اگر گروه اول در انتخاب پوشاک خود، هرروز با رنگ و نمونه‌ای متفاوت و پرهزینه و بیش از حد نیاز، خود را می‌آراید، گروه دوم به پوشش مناسب و پاکیزه و در حد نیاز و توان مالی خود بسنده می‌کند. همین رویکردهای دوگانه، در انتخاب و آرایش محل سکونت، وسیله نقلیه، لوازم منزل و... نیز خود را نشان می‌دهد. به این موارد، انتخاب و فراهم‌آوری خوراک، ابزار و مقدمات تحصیل، انتخاب تفریحگاه‌ها و ابزارها و روش‌های رسیدن به اماکن تفریحی، رویکردهای درمانی لازم و غیرلازم و امثال آن را می‌توان دید. یکی برخود و بستگان و همراهانش سخت می‌گیرد و هزینه‌های هنگفت را تحمیل می‌کند و دیگری آسان می‌گیرد و به حد متوسط قناعت می‌کند.
شیخ اجل، سعدی شیرازی می‌گوید؛ «مرو در پی هرچه دل خواهدت / که تمکین تن، نور جان کاهدت
کند مرد را نفس اماره‌خوار / اگر هوشمندی عزیزش مدار
اگر هرچه باشد مرادت، خوری / ز دوران بسی نامرادی بری
تنور شکم دم به دم تافتن / مصیبت بود روز نایافتن».
کسی نیست که تفاوت دو رویکرد «اسراف و قناعت» را نداند. کسی که هنگام مصرف، در حدی منطقی و معقول برای برطرف کردن نیازهای طبیعی خود متوقف می‌شود و به آن بسنده (قناعت) کرده و از آن تجاوز نمی‌کند با آنکس که پا را از حدود منطقی و معقول مصرف، فراتر می‌گذارد، در منظر عقل و نقل (شریعت) یکسان ارزیابی نمی‌شوند.
یادآوری این نکته را لازم می‌دانم که «ساده‌زیستی» به معنی عدم تلاش برای تولید هرچه افزون‌تر نیست، که تلاش بی‌وقفه برای تولید، بسیار مورد سفارش شریعت محمدی(ص) است. آنچه مورد نظر است، مدیریت هزینه‌ها و مصارف است. ساده‌زیستی، یعنی «کم هزینه کردن و به اندازه نیاز حقیقی مصرف کردن و پرهیز از زیاده‌روی در مصرف» و اسراف، به معنی رویکردی متضاد با آن در مصرف است.
و اما «تظاهر به ساده‌زیستی» ناشی از درک اجمالی «تفاوت داوری عقلا درباره مسرفان و قناعت‌پیشگان» است. این گروه از آدمیان، آشکارا می‌دانند که قضاوت عمومی آدمیان در مورد افرادی که تعادل در مصرف را مراعات می‌کنند «مثبت» است و در مورد افراد زیاده‌خواه و مسرف، نگاهی «منفی» دارند. آنانی که؛ «مسرفانه زندگی می‌کنند و خود را قناعت‌پیشه، جلوه می‌دهند» مصداق حقیقی عنوان «تظاهر به ساده‌زیستی»اند. کسانی که «گندم‌نمای جوفروش»‌اند و «خر و خرما را باهم می‌خواهند». آنان می‌خواهند از فضیلت اجتماعی «قناعت‌پیشگان» به دروغ بهره برند، در حالی که در نهان زندگی، از رذیلت «مسرفان» حقیقتا بهره‌منداند.
آنانی که در ظاهر و باطن «مسرف»‌اند، حداقل در رفتار اجتماعی و معرفی خود به جامعه، راه دروغ و نیرنگ را در پیش نمی‌گیرند و از «صداقت» (که خود فضیلتی درخور است) در این مورد بهره‌مند‌اند. ولی آنان که «تظاهر» می‌کنند و ظاهر خود را به گونه‌ای متفاوت از باطن خود می‌آرایند، راه فریب و نیرنگ را می‌پیمایند.
زشتی رفتار «اهل تظاهر» بسیار بیشتر از رفتار «مسرفان» است. چرا که متظاهران، می‌دانند که رویکرد حقیقی آنان (اسراف) عقلا و شرعا ناپسند است و برخلاف دانش خود رفتار می‌کنند. به همین دلیل است که از آشکارشدن رفتار حقیقی خود نگران‌اند و پرهیز می‌کنند. مسرفان اما به زشتی رفتار خود آگاه نیستند و تصور می‌کنند که کار آنان پسندیده است. به همین خاطر از ظاهر شدن رفتار حقیقی خود نگران نیستند و ظاهرسازی نمی‌کنند.
بدون شک، افرادی که تظاهر می‌کنند، از‌این عمل خود در زندگی اجتماعی بهره‌های فراوانی می‌برند و به همین خاطر، رنج دوگانه‌زیستن را بر خود هموار می‌کنند. این بهره‌ها گرچه «فاقد مشروعیت» اند ولی متظاهران را دغدغه «شریعت» نیست تا با اثبات «عدم مشروعیت» از مسیر باطل خویش دست بردارند. بهره‌های بیشمار ناشی از تظاهر، گاه آنچنان ارزشمند بوده و هست که «سال‌ها محرومیت تحمیلی» را می‌پذیرفتند تا در هنگامه خود، محصول تلاش ریاکارانه خود را دریافت کنند.
بسا منکرانی که خود را مومن نمایش داده‌اند و بسا مسرفانی که خود را زاهد نمایانده‌اند و بسا دل به دنیابستگانی که خود را روحانی دانسته‌اند و بسا بیدادگرانی که خود را دادگر شمرده‌اند و بسا نادانانی که خود را دانا جلوه داده‌اند.
در شریعت محمدی(ص) گناهانی که بین انسان با خدا و در رابطه «فرد با خدا» انجام می‌گیرد و تاثیر مستقیمی ‌بر زندگی اجتماعی ندارد، بسیار آسان‌تر بخشوده می‌شود از گناهانی که یکسوی آن، حقوق سایر موجودات باشد. به عبارت دیگر؛ مسوولیت‌های اجتماعی، بسیار سنگین‌تر از مسوولیت‌های فردی است. روشن است که این رویکرد، کاملا عقلانی است، چرا که زیان ناشی از گناهان مربوط به حوزه خصوصی زندگی افراد، عمدتا متوجه خود گناهکار می‌شود و معمولا تاثیر مستقیمی بر زندگی دیگران نمی‌گذارد. اما زیان ناشی از گناهان مربوط به حوزه عمومی و زندگی اجتماعی، مستقیما به جامعه و افراد آن می‌رسد و گویی هریک گناه، چندین گناه است که انجام می‌گیرد.
شریعت محمدی(ص) برای کسی که گناهی را در خلوت انجام می‌دهد، نسبت به کسی که آن را علنی انجام می‌دهد، مجازات اخروی کمتری را در نظر گرفته است. استدلال آن هم این است که؛ «تظاهر به گناه، دو گناه محسوب می‌شود؛ ۱- خود گناه. ۲- بی‌حیایی در ارتکاب گناه». بنابراین، کسی که از خلق خدا حیا می‌کند و حرمت دستور خدا را پیش خلق خدا نگه می‌دارد، بر کسی که در هر دو مورد بی‌پروایی و بی‌اعتنایی می‌کند، شرافت دارد. اینجا سخن از «رابطه فرد با خدا» است که به حوزه خصوصی زندگی افراد مربوط می‌شود.
اما در مورد «تظاهر به ساده‌زیستی» و «خدعه و نیرنگ» داستان متفاوت است. اینجا سخن از اثبات یک «عنوان اجتماعی» است که با «تظاهر به ساده‌زیستی» شکل می‌گیرد (در حالی که حقیقت و واقعیتی ندارد) و باعث اعتماد عمومی ‌به فرد متظاهر می‌شود و او می‌تواند از اعتماد عمومی‌سوءاستفاده کند. در حالی که اگر حقیقت مطلب برای مردم آشکار شود، به او اعتماد نمی‌کنند و راه سوء‌استفاده بسته می‌شود. بنابراین، موضوع مربوط به حوزه عمومی زندگی آدمیان است.
به همین جهت، در شریعت محمدی(ص) ریا و تظاهر را مترادف با «شرک» خوانده‌اند. درباره شرک نیز خداوند سبحان تضمین کرده است که؛ «هر گناهی را می‌بخشد، ولی شرک را نمی‌بخشد».
تجربه امروز بشر، خبر از آفات فراوان اجتماعی ناشی از «تظاهرات گوناگون» می‌دهد که یکی از آنها «تظاهر به ساده‌زیستی» است. مگر آثار ناپسند «تظاهر به عبادت» یا «تظاهر به حکمت و عرفان» یا «تظاهر به علم» یا «تظاهر به عدالت و آزادی» در جهان و ایران را نمی‌بینیم یا از زیان‌های ناشی از این تظاهرات نامبارک، متاثر نشده‌ایم؟!
کمترین اثر «تظاهر» را در انتشار روح «دورویی و نفاق» و رواج «دروغ و نیرنگ» و «رنگ ریاگرفتن جامعه» می‌توان دید. جامعه اسلامی اما مدعی است که «رنگ خدا» می‌گیرد. مطمئنا با تظاهر نمی‌توان «رنگ خدایی» گرفت و «جامعه‌ای نمونه» ساخت.
امروز اما، سوکمندانه شاهد «رواج اسراف، در میان خانواده‌های فقیر و متوسط» جامعه هستیم. یعنی با پدیده «تظاهر به اسراف» نیز مواجه هستیم. چیزی که زشتی و پیامد‌های منفی آن کمتر از «تظاهر به ساده‌زیستی» نیست.
داستان چشم و همچشمی‌ها و سختگیری‌های بیشمار در زندگی افراد متوسط یا ضعیف از نظر اقتصادی، در تمامی موارد یادشده (خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل، تفریح، درمان و...) بسیاری از زندگی‌ها را تلخ و در مسیری نامطلوب قرار داده است. مقایسه‌های نامتناسب بین خانواده‌های فقیر با ثروتمند و پا گذاشتن جای پای آنان، امنیت، آرامش و آسایش بسیاری از خانواده‌ها را مورد هجوم قرار داده یا سلب کرده است. تنها راه برون‌رفت از این بن‌بست، بازگشت به جایگاه طبیعی و قناعت در زندگی است.
مصلح‌الدین سعدی‌شیرازی خوش سروده است که؛ «... خبر ده به درویش سلطان‌پرست / که سلطان ز درویش مسکین‌تر است
گدا را کند یک درم سیم، سیر / فریدون به ملک عجم نیم‌سیر
نگهبانی ملک و دولت بلاست / گدا پادشاه است و نامش گداست
گدایی که بر خاطرش بند نیست / به از پادشاهی که خرسند نیست
بخسبند خوش روستایی و جفت / به ذوقی که سلطان در ایوان نخفت
... چو بینی توانگر سر از کبر مست / برو شکر یزدان کن ای تنگدست
نداری بحمدالله آن دسترس / که برخیزد از دستت آزار کس».

احمد قابل

منبع : شهروند امروز