زندگی در جمهوری موز

در تبلیغات ابرشرکت‌های تولید کننده موز، از این محصول به عنوان میوه‌ای مغذی و خوشمزه و مفیدبرای همه افراد نام برده می‌شود، اما فراسوی این تبلیغات خوش آب و رنگ، حقایق تلخ و اسفباری وجوددارد که اکثر مصرف ‌کنندگان موز از آنها بی‌اطلاعند، نویسنده با اشاره به فجایعی نظیر نابودی جنگل‌های باران ‌زای استوایی برای کاشت درختان این میوه، پایمال کردن حقوق کارگران، سرکوب اتحادیه‌های کارگری، پرداخت رشوه به مقامات دولتی و محلی برای تحقق خواسته‌های مدیران شرکت‌های تولید کننده موز و برهم خوردن تنوع زیستی گیاهان و جانوران مناطق کاشت موز یادآوری می‌کند که به دنبال سودآوری بیشتر، مدیران این ابرشرکت‌ها از کشوری به کشوری دیگر می‌روند. استفاده گسترده از انواع سموم مختلف آفت ‌کش و حشره‌کش و قارچ ‌کش که به عقیمی مردان کارگر و مقاوم شدن تدریجی آفات منجر شده، سلامت جوامع انسانی و طبیعی را با چالشی بزرگ رو به ‌رو کرده است.
شرکت‌های «دل» و «چیکیتا» سابقه‌ای صد ساله در آلوده کردن آب و خاک، سرکوب اتحادیه‌های کارگری، پرداخت رشوه به مقامات دولتی، قرار دادن عمدی کارگران در معرض حشره ‌کش‌های سرطان‌زا و در نهایت، تلاش در جهت تغییر قوانین حمایتی از کارگران در کشورهای آمریکای مرکزی دارند.
«ما کارگران در جمهوری موز زندگی می‌کنیم» استعاره‌ای جالب از شرایط کنونی ما و اشاره‌ای به کتاب مشهور نویسنده‌ای ایرلندی با نام «زندگی در جمهوری موز» است. من در این مقاله دوست دارم که همه خوانندگان را با هزینه‌های واقعی و ناگفته موز، با استفاده از مقالات چاپ شده در این زمینه آشنا کنم.
● دست‌اندازی ابرشرکت‌ها بر زمین
در طول زمان، وجود انحصارات مختلف تجاری که از پشتوانه سرمایه‌های هنگفت و رایزنی‌های دولتی نیز بهره می‌برند، بخش اعظم زمین‌های حاصل‌خیز را در اختیار شرکت‌ها و تولید کنندگان موز قرار داده و افزایش فقر مردم بومی را تشدید کرده است. با شکل‌گیری بحران امنیت غذایی، دولت کاستاریکا باید نسبت به واردات مواد غذایی مورد نیاز خود از سایر کشورها اقدام کند. توسعه صنعت موز باعث نابودی هزاران هکتار از جنگل‌های ارزشمند نیز شده است. از سوی دیگر، استفاده زیاد از حشره‌ کش‌ها و آفت‌ کش‌های شیمیایی، باعث آلودگی نگران‌کننده آب‌های این کشور شده است.
● زنان و صنعت موز
«وظیفه ما شستن لباس‌های آلوده به حشره ‌کش‌ها و آفت‌ کش‌ها است. ما باید نهار کارگران را به مزارع ببریم و در این مسیر، زیر دوش انواع مواد شیمیایی قرار می‌گیریم. هم اینک ابتلا به کوری، سرطان، انواع حساسیت، سقط جنین و تولد کودکان ناقص، در میان ما زنان شایع است.» این‌ صحبت‌های یک زن کاستاریکایی است که در گفت و گو با ما، از شرایط کار و زندگی خود صحبت می‌کند.
● مسموم شدن کارگران به عنوان یک تأثیر جانبی
ما نمی‌توانیم در مورد منافع شرکت‌های تولید کننده موز برای مردم کاستاریکا صحبتی به میان آوریم، مگر اینکه به این نکته توجه کنیم که خاک، آب، هوا، فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی همه شهروندان جامعه آنان، با چه آثاری مواجه شده است. ما باید منابع خود را به گونه‌ای مدیریت کنیم که ارزش‌های به دست آمده آن در دراز مدت افزایش یافته و نباید آلوده شدن آب، مسموم شدن کارگران و بر هم خوردن انسجام اجتماعی را به عنوان تأثیرات جانبی توسعه اقدامات ابرشرکت‌هایی نظیر دل و چیکیتا بپذیریم.آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌های به کار گرفته شده برای از بین بردن حشرات و کرم‌ها و آفات، آثار فاجعه‌باری بر سلامت کارگران نظیر بروز ناتوانایی‌های جنسی، افسردگی و افزایش احتمال ابتلا به سرطان معده دارد. از سوی دیگر، استفاده آزمایشی از یک نوع سم نابود کننده کرم‌ها که در سال‌های دهه پنجاه میلادی از سوی شرکت‌های Dow و Shell تولید شد، (برای آزمون کارایی آن) ابتدا در کاستاریکا انجام شد. نتایج به دست آمده نشان داد که کارگران شاغل در مجاورت محل‌هایی که از این سم در آن اماکن استفاده می‌شود، با کاهش تعداد اسپرم مردان رو به‌ رو شده و موجب کوچک شدن بیضه‌های خرگوش‌ها و میمون‌های ساکن در این مناطق نیز می‌شود. البته این شرکت‌ها نتایج به دست آمده را هرگز به مقامات دولتی ارائه نکردند.
● ممنوعیت در ایالات متحده، به کارگیری در آمریکای مرکزی
ابرشرکت‌های تولید کننده موز سال‌هاست که از مواد سمی و افزودنی‌ای بهره می‌گیرند که استفاده از آنها در ایالات متحده غیر مجاز می‌باشد. بدین ترتیب، محیط زیست و حیات ‌وحش و سلامت آب و خاک و هوا و شهروندان کاستاریکایی، قربانیان اصلی این شرایط خواهند بود.
● چیکیتا در کلمبیا و تروریسم زیست ‌محیطی
تولید کنندگان چند ملیتی موز برای تحقق شعار «موز بهتر»، نادیده‌انگاری ممنوعیت‌های به کارگیری سموم مختلف در آمریکا و کانادا و اروپای غربی را در دستور کار خویش قرار داده‌اند. مهم ترین سموم مورد استفاده در آمریکای مرکزی به شرح زیر است: بیترتانول (با نام فریبنده بایکور)، کلوریفیوس (با نام لاربسن)، کاربوفوران (با نام فورادان) و پنج قارچ ‌کش دیگر.
● حمایت‌های مالی برای تخریب محیط زیست
رشد اقتصادی چنین شرکت‌هایی، عموماً در گروی روش‌های تکنولوژیک پیشرفته آنها و تلاش کشورهای در حال توسعه در جهت کاهش مالیات‌ها و ارائه مشوق‌های فعالیت است. از سوی دیگر، آنها با محدودیت‌های دست و پاگیر زیست ‌محیطی چندانی رو به ‌رو نبوده و برای نیروهای انسانی خود، در مقایسه با سودآوری، اهمیت بسیار اندکی قائل هستند.
به دلیل فقدان آموزش‌های لازم، کارگران از ظروف سموم برای نگهداری مواد غذایی و آب و یا حبوبات در منزل خود بهره می‌گیرند که می‌تواند آثار فاجعه ‌آمیزی به همراه بیاورد. همچنین با گسترش سیستم‌های کاشت تک محصولی، تنوع زیستی گیاهان این مناطق بر هم خورده و به دلیل مقاوم شدن آفات و از بین رفتن خاک، نیاز به مواد سمی و افزودنی شیمیایی، همه ساله بیشتر از گذشته می‌شود. یکی از کارشناسان محلی می‌گوید: «در گذشته و حدود نیم قرن پیش، تنها دو حشره به عنوان آفت درختان موز شناخته می‌شدند، اما اینک به دلیل استفاده بدون ملاحظه از سموم، تنها ظرف یک دهه، یازده آفت مختلف دیگر شناسایی شده‌اند. همچنین با مقاوم شدن ژنتیکی آفات و حشرات و قارچ‌ها، باید بر حجم مواد شیمیایی استفاده شده افزود. این شرایط بر خاک‌های حاصل ‌خیز منطقه آمریکای مرکزی، چه تأثیراتی بر جای گذاشته است؟ امروزه نابودی خاک و از بین رفتن ویژگی‌های طبیعی آن، به حدی رسیده که بازگشت به شرایط قبل، تقریباً غیر ممکن شده است. پژوهش انجام شده توسط تراپ (۱۹۹۸) نشان داد که اگرچه حجم مس مجاز در خاک حداقل بیست تا پنجاه قسمت در یک میلیون قسمت می‌باشد، اما اینک در این مناطق، چنین نرخی به حدود چهار هزار قسمت در یک میلیون رسیده است.
● بومیان هندوراس در برابر سلطه ابرشرکت‌ها
شاید این واقعیت برای بسیاری بهت‌آور باشد، اما ساکنان بومی روستای تاکامیچز، همه دارایی‌های خود غیر از لباس‌های خویش را که بر دوش‌هایشان داشتند، در یک روز جهنمی از دست دادند. حدود پانصد نیروی نظامی و چهارصد کارمند شرکت چیکیتا با محاصره این روستا، بیش از صد نفر از مردم محلی را به اسارت گرفتند. آنها همه چیزی را با بلدوزرهایشان تخریب کردند: مزارع، خانه‌ها، مدرسه روستا، سه کلیسای ده، درمانگاه،‌ کتاب‌ها، نیمکت‌ها، وسایل خانه‌ها و هر چیز دیگر. هدف از این کار چه بود؟ نابودی روستا برای تبدیل به کارخانه‌ها و کارگاه‌های فراوری و بسته‌ بندی موز.
● پرداخت رشوه؛ اقدامی که سابقه‌ای دیرپا دارد
در سال ۱۹۷۵ میلادی، رئیس هیأت مدیره چیکیتا، الی بلک، یک و بیست و پنج صدم میلیون دلار به رئیس‌جمهور وقت هندوراس و چند مقام دیگر عالی‌رتبه این کشور رشوه داد تا مالیات بر صادرات موزهای این شرکت کاهش یابد و گفته می‌شود که با پایین آمدن نرخ مالیات، تنها در سال اجرای قانون جدید، مدیران چیکیتا، هفت و نیم میلیون دلار به جیب زدند.
● ۳۵۰۰ کارگر عقیم در کاستاریکا
در سال‌های اخیر، بیست و پنج هزارکارگر شاغل در مزارغ چیکیتا و چند شرکت بزرگ دیگر در دوازده کشور مختلف در حال توسعه، از مقامات آنها به دلیل استفاده از DBCP، حشره‌کشی که به بروز سرطان، تولد کودکان ناقص و عقیمی در مردان می‌انجامد، شکایت کرده‌اند. این حشره‌کش که سال‌هاست استفاده از آن در ایالات متحده ممنوع شده، در سال‌های گذشته به صورت گسترده در مزارع موز مورد استفاده قرار می‌گرفت. براساس اعلام وکیل حقوقی این کارگران کاستاریکایی، استفاده از این ماده شیمیایی به عقیمی سه هزار و پانصد کارگر کاستاریکایی و پانامایی و فیلیپینی انجامیده است.
● نیکاراگوئه؛ زندگی در مزارع آلوده
در بیست و پنج سال گذشته، صد و سه کارگر نیکاراگوئه‌ای به دلیل آثار مرگبار سموم مصرف شده در مزارع موز جان باخته‌اند و بیست و دو هزار نفر دیگر هم با بیماری‌هایی خطرناک و مزمن رو به‌ رو هستند. گفتنی است که تعدادی از این مواد سمی هم اینک از سوی سازمان جهانی بهداشت به عنوان «مواد بسیار خطرناک» تقسیم‌بندی شده‌اند.
● آثار اجتماعی و زیست‌ محیطی توسعه مزارع موز
در سال‌های اخیر همواره برندهای بزرگ این صنعت برای دستیابی به موزهای ارزان‌تر، از کشوری به کشوری دیگر در رفت و آمد بوده‌اند. این سودآوری به بهای استعمار صدها هزار کارگر بومی، کشاورزان کوچک بومی و محلی و جوامع آنان به دست می‌آید. همه ما می‌دانیم که شعار این صنعت، تأمین سلامت و تغذیه مناسب برای همه مردم است، اما آنان هیچ گاه حاضر نیستند که در مورد وضعیت سلامت کارگرانشان صحبتی به میان آورند.
اگر به پایگاه اینترنتی شرکت دل مراجعه کنید، در بخش مصرف‌ کنندگان این توصیه را مشاهده می‌کنید: «پیش از مصرف، دو بار پوست موز را با آب بشویید تا گرد و غبار روی آن زدوده شود.» البته آنها فراموش کرده‌اند که برای ما بگویند، علاوه بر گرد و غبار، انبوهی از مواد شیمیایی نیز بر روی موزهایشان افشانده شده است و به خاطر داشته باشید که تصویر دخترک مسموم و غمگین چسبانده شده بر روی این محصولات، پیش از بسته‌بندی بر روی پوست موزها چسبانده می‌شود.
البته این اتفاقات در مزارع گل‌های تزیینی نیز روی می‌دهد و اگر چه ممکن است آنها دیگر از آفت‌کش «نیماگون» استفاده نکنند، اما هنوز هم در فرآیند تولید این محصولات، از مواد شیمیایی مختلفی بهره برده می‌شود که سلامت کارگران، ساکنان محلی، زمین و آب را به شدت به مخاطره می‌اندازد. فراموش نکنیم که چندی پیش مدیران شرکت‌های دل و چیکیتا، به دلیل کاربرد مواد شیمیایی، به پرداخت یکصد دلار جریمه به کارگرانشان ملزم شدند!

لا گرینگا(La Granga) :بانوی وبلاگ ‌نویس هندوراسی و از فعالان اجتماعی.
منبع:ماهنامه سیاحت غرب ،شماره ۶۷
مترجم: محسن داوری
منبع: www.Lagringasbloicito.blogspot.com