تئوری موسیقی (درس پنج)

مجموعه حاضر درسهایی از تئوری موسیقی، برگرفته از كتاب «تئوری موسیقی» نوشته مصطفی كمال پورتراب میباشد. هدف از ایجاد تئوری موسیقی پایه گذاری اصول و مبانی موسیقی نظری برای علاقه‌مندان به موسیقی میباشد و نه تدریس كامل آن. چرا كه آموختن موسیقی (نظری - عملی) مستلزم تلمذ در محضر اساتید این هنر میباشد.
● حالتها
از آنجا كه مویسقی مانند هنرهای دیگر مبین احساسات متنوع و مختلف است و موسیقی بدون آزادی در احساس همانند صدای منظم ماشین خواهد بود، اصطلاحاتی به منظور روح دادن به آن بوجود آورده اند كه بعضی معرف حالات برونی و برخی مبین حالات درونی هستند كه در نتیجه هدف هنر را كه اكسپرسیون نام دارد، تحقق می بخشند و به وسیله آنهاست كه موسیقی با روش زنده اجرا می شود.
● حالتهای برونی
Forte (f)قوی
Fortissimo (f)دو برابر قوی
Forte Fortissimo (fff)سه برابر قوی
Piane (p)ملایم
Pianissimo (pp) دو برابر ملایم
Piano Pianissimo (ppp)سه برابرملایم
Forte Piano (f-p)اول قوی و بلافاصله ملایم
Mezzo Forte (mf)نیمه قوی
Mezzo Piano (Mp.)نیمه ملایم (قوی تر از P )
Leggieroسبك
Legatoمتصل
Marcatoمشخص ، واضح
Staccato (stacc.)مقطع
Rinforzando (rinforz.)دوباره قوی كردن صداها
Sforzando (sfz)شدت و آكسان ناگهانی
Forzando (fz)بر روی یك نت (صدا )
Subito Pianoصداها ناگهان (یكباره ) ملایم
Crescendo (Cresc.)به تدریج قوی كردن صداها
Decrescendo (decresc.)به تدریج ملایم كردن صداها
Diminuendo (dim)به تدریج ملایم كردن صداها
این حالتها در موسیقی دینامیك نیز یكی از عوامل سه گانه اكسپرسیون است .
● حالتهای درونی (كاراكتور)
Amabile مهربان
Amorosoعاشقانه
Arditoبا شجاعت
Capricciosoبا هوش
Comodoراحت
Congraziaبالطف
Dolceشیرین،ملایم
Dolorseدردناك
Furiosoخشمگین
Goicosoبا خوشحالی
Mestoغمگین
Pomposoباابهت وجلال
Rusticoدهقانی
Religiosoمذهبی
Tranquilloآرام
● تندا ( Tempo )
میزان كندی وتندی در هر قطعه موسیقی تندای آن می نامند. چون شكلهای مختلف نت های گرد، سفید، سیاه و غیره در بین خود دارای ارزشهای ـ زمانی نسبی هستند و طول زمانی آنها درقطعه های مختلف موسیقی با هم تفاوت دارد. از این رو اصطلاحاتی در شروع هر قطعه به كار می رود كه در بالای حامل قرار دارد . این اصطلاحات به زبان ایتالیائی است و تنداهای گوناگون در دوره های مختلف را تا حدودی تعیین می كند. گاهی هم اعدادی بعد از این اصطلاحات پس از یكی از اشكال نت دیده می شود كه طول زمانی هر ضرب رادر دقیقه مشخص می كند؛ به این ترتیب كه عدد نوشته شده را بایدمخرج كسری كه صورت آن یك است فرض نموده؛ در نتیجه طول زمانی هر ضرب به نسبت دقیقه تعیین می شود، مثلا۶۰ =م به معنی هر ضرب برابر است ۶۰/۱ دقیقه (یك ثانیه) و ۱۲۰ =م به معنی هر ضرب معادل ۱۲۰/۱دقیقه (نیم ثانیه) است.
برای كنترل تنداهای مختلف از اسبابی به نام مترونم استفاده می شود كه در سال ۱۸۱۶ به وسیله یوهانس نپوموك ملتسل اختراع شده است. این اسباب معمولا به شكل هرم ناقص بوده ودارای تیغه ای است كه روی آن وزنه ای به شكل ذوزنقه نسب شده است با پایین و بالا بردن وزنه مذكور حركت تیغه تند وكند می شود. تیغه مترونم از مقابل صفحه مدرجی به راست وچپ حركت كرده ومانند لنگر ساعت صدای تیك تاك می دهد. با میزان كردن وزنه بر روی اعداد معین، تیغه مترونم با تنداهای مورد نظر بین ۴۰ تا ۲۰۸ ضربه در دقیقه تیك تاك می كند. این اسباب علاوه بر آنكه تند و كند كردن ضربه ها بوسیله مبتدیان را اصلاح می كند، وسیله خوبی برای رعایت تندای قطعات موسیقی است. تندای هر یك از قطعات مختلف موسیقی در دوره های مختلف تا حدودی با هم متفاوت است، ضمنا با توجه به سلیقه نوازنده یا رهبر اركستر هر تندا محدوده ای بین دو عدد دارد، مثلا دو مترونم ویتنر سرعت الگرو بین ۱۲۰ تا ۱۶۸ ضربه در دقیقه تعیین شده است.
● تغیییرات تندا
چون اصل تنوع یكی از اصول عمده موسیقی است موسیقی دانان برای جلوگیری از یكنواختی آثار خود ،معمولا در قطعات مختلف تغییراتی از نظر تندا به وجود می آورند . این تغییرات یا ثابت است یا تدریجی .
در تغییرات ثابت تندای قبلی یكباره عرض میشود وقطعه تا مدتی با تندای جدید ادامه مییابد .در تغییرات تدریجی قسمتی از قطعه بتدریج تندتر یا كندتر میشود وپس از مدت كوتاهی با آمدن اصطلاح A Tempo ویا Tempo Primo دوباره به تندای اصلی و یا اولیه بر می گردد.
● اصطلاحات مربوط به تند كردن تندا عبارتند از :
Animato با روح، با هیجان
Strettoبتدریج تندتر، فشرده تر
Stringendoبتدریج تندتر
Piu motoتندتر
Piu mossoتندتر
Un poco Piu mossoكمی تندتر
Molto Piu mossoخیلی تندتر
● اصطلاحات مربوط به كند كردن تندا عبارتند از:
Ralletando بتدریج سنگین كردن
Ritardandoبتدریج سنگین كردن
Ritenutoبلافاصله كند كردن
Meno mossoكندتر
Un Poco menu mossoكمی كندتر
● اصطلاح مربوط به قطع كردن ناگهانی برای چند لحظه :
Caesure (Caestura) سزور
با استفاده از اجرای آزاد زمانی در موسیقی برای بهتر اجرا شدن آن كه شامل تند و كند كردن تدریجی ـ قطع كردن به شكل منظم یا غیر منظم در قسمتهای موزون موسیقی می باشد، اصطلاح آلمانی آگوگیك كاربرد دارد كه تاثیرش ترجمه احساس وادراك نسبی آرامش و انقلاب است. آگوگیك یكی دیگر از عوامل سه گانه اكسپرسیون است.
● اصطلاحات مربوط به اجرای آزادتر عبارتند از:
▪ اجرای آزاد
▪ اجرای قطعه بدلخواه نوازنده
▪ در نظر گرفتن تغییراتی از نظر زمانی در بعضی از نت ها به منظور اجرای قطعه
▪ بدون در نظر گرفتن تندای معین ـ اجرای آزاد تندا
● اصطلاحات مربوط به برگشتن به تندای اولیه پس از تغییرات قبلی عبارتند از :
▪ بازگشت به تندای قبلی
▪ باز گشت به تندای اولیه
●همان تندا
اصلاح Lostessotempo معمولا موقعی به كار میرود كه میزان چهار ضربی به سه ضربی و یا دو ضربی ویا میزان ساده به تركیبی ویا واحد ضرب سفید به سیاه یا چنگ تبدیل شود،ولی تندای ضرب ثابت مورد نظر باشد .

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی شبکه موسیقی ایران