مصرف کالاهای فرهنگی در روستاهای ایران

در علم اقتصاد، كالاها را در سه گروه جای می‌دهند.
۱) كالاهای سرمایه‌ای،
۲) كالاهای واسطه‌ای
۳) كالاهای مصرفی.
بخش عمدهء نیازهای خانواده‌ها در زمرهء كالاهای مصرفی جای می‌گیرد. این نوع كالاها بسیار متنوع هستند و طیف وسیعی را به خود اختصاص می‌دهند. یك دستهء بزرگ این كالاها را می‌توان كالاهای فرهنگی نامید كه از یك سو از تنوع بسیاری برخوردار هستند و از سوی دیگر كالاهایی برای انتقال فرهنگ محسوب می‌شوند; مانند كتاب، روزنامه و مجله، رادیو و تلویزیون، ضبط صوت و انواع نوارها، سی‌دی‌ها، ویدئو، ماهواره و اینترنت و از این قبیل. این دسته از كالاها عمدتا در اوقات فراغت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
متاسفانه دربارهء میزان مصرف كالاهای فرهنگی در كشور اطلاعات دقیقی در دست نیست. شاید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان هر سال آماری از انتشار كتاب داشته باشد اما معلوم نیست چند جلد از آن به فروش رفته و چند جلد در انبارها خاك می‌خورد و یا شاید بتوان آمار شمارگان روزنامه‌ها را داد ولی از پوشش مصرف روزنامه در بین اقشار گوناگون اطلاع مشخصی در دست نیست. برای كسب اطلاع در این زمینه، نیازمند پژوهش‌ها و مطالعاتی هستیم كه هر ساله با پر كردن پرسشنامه از نمونه‌گیری علمی، بتوان رفتار مردم را در این حوزه دریافت. اولین و آخرین مطالعهء جامع در این زمینه در سطح روستایی در سال ۱۳۷۸ توسط دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شد كه یافته‌های آن در سال ۱۳۸۳به چاپ رسید و در اختیار عموم قرار گرفته است. اما ‌چنین مطالعات و پژوهش‌هایی با بسته شدن این دفتر در سال ۱۳۸۴ مستعجل بود.
بر اساس یافته‌های این مطالعه در ۸/۸۵ درصد از خانه‌های روستایی،‌كتاب غیردرسی وجود دارد. تعداد این كتاب‌ها از یك جلد تا بیش از ۵۰ جلد بیان شده است. به طور متوسط در هر خانهء روستایی ۱۳ جلد وجود دارد. حدود ۵۲ درصد از این كتاب‌ها شعر و ادبیات، قصه و داستان و تاریخی و حدود ۲۴ درصد دینی و حوزوی است. هر چند در بیش‌تر خانه‌ها كتاب غیردرسی وجود دارد، ولی تنها ۹/۳۲ درصد (یعنی حدود یك سوم) از اعضای خانواده‌های روستایی در اوقات فراغت خود این نوع كتاب‌ها را مطالعه می‌كنند.
در مورد مطبوعات، وضعیت به گونه‌ای دیگر است. در ۶۸ درصد از روستاها به روزنامه دسترسی ندارند و تنها در ۲/۹ درصد هر روز،‌روزنامه می‌رود. ۷۴ درصد از روستاییان اصلا روزنامه نمی‌خوانند و تنها ۶/۲ درصد هر روز روزنامه می‌خوانند.
در ۳/۷۱ درصد از خانه‌های روستایی رادیو وجود دارد. در ۵/۳۳ درصد از این خانه‌ها رادیو را روشن نمی‌كنند. میانگین روشن بودن رادیو در خانه‌های روستایی یك ساعت و ۴۸ دقیقه محاسبه شده است. اما این به آن معنا نیست كه همهء افراد به رادیو گوش می‌دهند. حدود نیمی از افراد نمونه گفته‌اند اصلا از رادیو استفاده نمی‌كنند و تنها ۲۵ درصد گفته‌اند هر روز رادیو گوش می‌دهند.
تلویزیون پوشش بیش‌تری دارد. در ۴/۸۹ درصد از خانه‌های روستایی تلویزیون وجود دارد كه از یك تا بیش از ۱۰ ساعت در طول روز تلویزیون خانه‌ها روشن است. به طور متوسط در طول روز در خانه‌های روستایی شش ساعت و ۲۶ دقیقه تلویزیون روشن است و بیش‌تر برنامه‌های كانال‌های ۱، ۲ و ۳ تماشا می‌شود. با وجود رادیو، تنها ۶/۱۱ درصد گفته‌اند تلویزیون نمی‌بینند كه ۶/۱۰ درصدشان تلویزیون ندارند. ۴/۸۰ درصد گفته‌اند هر روز برخی از برنامه‌های تلویزیونی را تماشا می‌كنند.
در ۵۷ درصد از خانه‌های روستایی ضبط صوت وجود دارد. روستاییان به طور متوسط در خانه یا اتومبیل خود ۸ نوار دارند. اما فقط ۱۳ درصد از روستاییان هر روز و ۲۰ درصد چند روز در هفته نوار گوش می‌دهند. ۴/۵۷ درصد از ضبط صوت استفاده نمی‌كنند كه در بیش‌تر خانه‌های این قبیل افراد این دستگاه وجود ندارد.
به طور كلی، می‌توان ملاحظه كرد كه تلویزیون به عنوان كالایی فرهنگی، بیش‌ترین نفوذ را در روستاهای كشور دارد. استفادهء كم‌تر از رادیو بیش‌تر به دلیل جایگزین شدن تلویزیون است. عدم استفادهء قابل توجه از كالاهای فرهنگی نوشتاری بیش‌تر به كم‌سوادی و عدم دسترسی به آن در روستاها بازمی‌گردد.

مینا ناصری
منبع: رفتارهای فرهنگی ایرانیان(مناطق روستایی.) طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ۱۳۸۳.

منبع : روزنامه سرمایه