موزه‌ی هنرهای دینی امام علی (ع)

تاثیرگذاری و اهمیت هنر برای اهل آن همواره معلوم و مبرهن بوده است و امروزه برای سیاست‌گذاران نیز مسئله‌ای غیرقابل انكار است. این اتفاق دیر هنگام در كشور ما سبب شده است تا طی یك دهه‌ی گذشته تلاش مضاعف مدیران و مسئولانی را شاهد باشیم كه از هر فرصتی برای ایجاد و تاسیس مجموعه، انجمن، خانه فرهنگ و یا تشكل فرهنگی هنری استفاده می‌كنند.
البته از این نكته می بایست در گذشت كه گاهی تلاش هایی از این دست بدون تفكر و دوراندیشی است‏‌، آن هم به دلایل مختلفی مثل این نكته كه در دوره كوتاه سمت دار بودنشان صرفاً كاری انجام داده باشند و گاهی نیز این مجموعه‌ها بدون هیچ تعریفی فقط شكل می‌گیرند و بعد از مدتی دیگر اثری از آن‌ها باقی نیست.
البته در این میان تلاش‌های چشمگیر و مطلوبی هم انجام می‌گیرد و نظریه‌ای كه می‌گوید «تولید انبوه تا رسیدن به مطلوب» در اینجا خودی نشان می‌دهد.
دلیل ایجاد چنین مجموعه‌هایی البته متفاوت است مثلاً این كه چند سالی سعی داریم گوهر دینداری را نه به صورت مستقیم كه با ابزار و شیوه‌های گوناگون از جمله هنر، تبلیغ كنیم تا همچون گذشته‌ای دور و تجربه شده نتیجه‌ی معكوس ندهد. ضمن این كه باید اشاره كرد در این راستا معلوم نیست هنر برای كمك به این روند به خدمت گرفته می‌شود یا در چارچوب قرار می‌گیرد؟ و این كه تعریف هنر در قالبی مشخص آیا تعیین محدوده به حساب می‌آید یا محدود كردن هنر؟
موزه‌ی امام علی از مجموعه‌هایی است كه سعی داشته به عنوان تنها موزه مستقل دینی جهت ارتقا آگاهی فرهنگ دینی و تلطیف روح هنری جامعه گام‌هایی بردارد و به نظر می‌رسد در قیاس با دیگر موزه‌های تازه تاسیس موفق عمل كرده است ویا منصفانه‌تر این كه چشم‌انداز منسجمی را برای خود تعریف كرده است.
اگر برگزاری نمایشگاه‌های مختلف، بزرگداشت اساتید هنرهای تجسمی، برپایی همایش‌های هنری و علمی و شاخصه‌ی راكد نبودن یك موزه و مجموعه‌های از این دست بدانیم، چشم‌انداز فعالیت‌های موزه هنرهای دینی امام‌علی را می‌توان در زمره‌ی مجموعه‌هایی پرتحرك دانست.
اندك تاملی در خصوص این پایگاه فرهنگی به ما می‌گوید كه نگاه سردرگم موسسان موزه روزبه‌روز انسجام بیشتری می‌یابد، «سردرگم» هم به جهت تعریف دینی بودن موزه و آثار آن و هم هدف نهایی از تاسیس آن.
موزه‌ی هنری امام علی (ع)‌، خرداماه ۸۲ با همت سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران افتتاح شد.
آثار هنرهای تجسمی موجود در این مركز شامل گرافیك، تندیس، نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای، نقاشی سنتی، كلاسیك و مدرن، مینیاتور، تذهیب، خوشنویسی‌های سنتی ایرانی یا اسلامی و گرایش‌های نوین خوشنویسی می‌باشد كه هركدام در شاخه‌های مختلف خطوط تزئینی و فانتزی، طراحی حروف، نقاشی خط، مجموعه‌ای از خطوط محلی، ادعیه و مرقعات خطی و مجموعه‌ای از اوراق قرآنی قابل تعریف است. تعداد این آثار بالغ بر چهار هزار اثر از بیش از هزار هنرمند معاصر كشورمان می‌باشد كه در نمایشگاه‌های ادواری موزه به نمایش در آمده است.
وجود آثاری از هنرمندان بزرگی چون مرحوم حسین قوللر آغاسی، محمد مدبر، جواد حمیدی، علی‌اكبر صادقی، سید حسن و سید حسین میرخانی، كیخسرو خروش، علی ترقی جاه، محمد امیرخانی و... بر اهمیت این موزه افزوده است.
جالب است بدانیم موزه‌ای كه صحبت از آن است روزگاری قرار بود موزه هنرمندان معاصر پایتخت باشد اما در سال ۷۹ به مناسبت سال امام علی(ع) تغییر نام داد.
مدیریت موزه را از خردادماه ۸۳ دكتر بهمن بهزادپور بر عهده دارد. در گفتگویی كه با او داشتیم سهمی از ارزش‌گذاری به هنرهای متعهد با موضوعیت و محوریت امیرمومنان به میان می‌آید و بهزادپور آن را از اهداف مهم موزه به شمار می‌آورد.
تعریف هنر دینی و به نوعی دیدگاه مسئولان موزه نسبت به این مقوله را از زبان مدیر موزه چنین می‌شنویم: «دید ما نسبت به دین همان تعریفی است كه حضرت امیر دارد؛ هل‌الدین الا علی الحب آیا دین غیر از محبت و مهرورزی است؟
وسعت نگاه ما به این نوع هنر اعم از مصادیق هنر دینی است. تمامی هنرهایی كه مضامین آن به نوعی مرتبط با طبیعت و سرشت آدمی و انسانیت انسان، اخلاقیات و رویكردهای این‌گونه‌ای باشد، معنوی و مقدس می‌دانیم و آن را از ارج می‌نهیم.»
او امیدوار است با این اوصاف نگاه همه هنرمندان معنویت‌گرا و صلح طلب و آرامش آفرین را در مجموعه‌ای وسیع از این‌گونه آثار شاهد باشیم. مدیر موزه در ادامه‌ی صحبت‌هایش به ملاك و معیار انتخاب آثار دینی اشاره می‌كند: «اگر هنرمندی با بهره‌گیری از مضامین دینی،‌ توفیق خلق اثری تاثیرگذار در ذهن آحاد جامعه و افراد آن را داشته باشد، به گونه‌ای كه آن اثر بتواند جامعه را به سمت‌وسوی معنویت، پاكی، صداقت و صلح و دوستی دعوت كند، از او استقبال می‌كنیم. در واقع نهایت تلاش بر این است كه دافعه نگرش مذهبی را به حداقل برسانیم.
از معدود آفات هنر دینی این است كه به واسطه‌ی داشتن شخصیت دینی هنرمند، تمامی آثار او بدون نقد و بررسی مورد پذیرش قرار گیرد. حال آن كه هنر، امری معنوی است كه در عالم خیال به وی الهام می‌شود و چون دیگر پدیده‌های هستی باید آزادانه و به دور از هرگونه پیش‌داوری مورد تجزیه و تحلیل قرار بگیرد.
در واقع باید فضا به گونه‌ای باز باشد كه آن‌چه در نهایت خلق می‌شود به دور از هرگونه قضاوت تنگ‌نظرانه در معرض دید عموم قرار گیرد كه متاسفانه در برهه‌هایی از زمان با این آسیب مواجه بوده‌ایم.»
به گفته‌ی بهزادپور؛ موزه در حال حاضر با نگرشی وسیع با تمامی هنرهای ادیان ابراهیمی و احترام و ارج نهادن به هنرهای متعهد و معنویت‌گرا فعالیت می‌كند.این موضوع از این جهت بیان می‌شود كه نگرش‌ها پس از نام‌گذاری موزه در ابتدا با سمت‌وسوی اسلام وشیعه به طورخاص و امام علی به طور اخص بود. اما در حال حاضر هنرهای ایران اسلامی، سنت‌ها، باورها و آیین‌های معنوی مردم این سرزمین به عنوان زمینه‌ساز عرضه هنرهای دینی مورد توجه است.
فضای غیرسنتی موزه موید به روز بودن آن است. چرا كه همیشه عادت كرده‌ایم سنت و دین در این سرزمین را معجونی به هم‌آمیخته ببینیم. یعنی وقتی نام موزه را می‌شنویم و از محتوایش خبردار می‌شویم انتظار می‌رود با بنایی با معماری سنتی مواجه شویم، اما چنین نیست. آثار هنرمندان معاصر در بنایی امروزی با فكری امروزی كه مبلغ دین باشد، تركیب بهتری به مخاطب خود می‌دهد و شاید این برداشت را القا می‌كند كه اندیشه‌هایی نو، پشت تاسیس چنین مجموعه‌ای خوابیده است. طبقه همكف بنای موزه را ویژه نمایشگاه ادواری و برگزاری نمایشگاه‌های و طبقه میانی به عنوان موزه هنرمندان ادیان و هنرهای معنویت‌گرا و دینی و طبقه فوقانی جهت برپایی نمایشگاهی از مفاخر معاصر و تقدیر از آن‌ها تشكیل می‌دهد.
وقتی قرار است موزه را به طور كامل شرح دهیم باید به پژوهشكده آن هم اشاره كرد.پژوهشكده موزه امام علی در فضای داخل در دو بخش پژوهش‌های معرفتی مرتبط با حضرت‌ علی(ع) و پژوهش‌های هنرهای قدسی و هنر متعهد دینی در حال فعالیت است.
بخش مرمت آثار و گنجینه اطلاعاتی یا همان مركز اطلاع‌رسانی موزه كه در برقراری و تسریع ارتباطات داخلی و برون مرزی فعال است، از دیگر قسمت‌های این موزه هستند. كتابخانه تخصصی حضرت‌ علی‌(ع) به شمار آورد. گنجینه‌ی این كتابخانه مجموعه كتابشناسی حضرت علی شامل كتب پیرامون گنجینه آن امام، غدیرخم و نهج‌البلاغه و همچنین عناوین تخصصی نسخ منحصر به فرد و میكروفیلم است كه جمعاً حدود ده هزار عنوان كتب فارسی، عربی و ترجمه‌های آن را در خود جای داده است.
در هرحال به نظر می‌رسد مسیری كه موزه امام علی در آن حركت می‌كند رو به جلو است كه سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران از آن به عنوان الگویی برای ایجاد موزه‌های موسیقی، تناولی و راه‌اندازی مجدد موزه تهران‌شناسی و ایران‌شناسی در تهران استفاده كرده و به زودی شاهد گشایش آن‌ها خواهیم بود.
موزه هنرهای دینی امام علی(ع) را اگر از ابتدا با تفكری منسجم‌تر بنیان می‌نهادند، امروز در كنار موزه‌های هنرهای تجسمی در كشورمان كه تعدادی انگشت‌شمار دارند، مسیری مشخص‌تر را می‌پیمود و با همه پویایی، شاید امروز شاهد حركت پرشتاب‌تری از آن بودیم.

نویسنده : زهرا نعیمی

منبع : دوهفته‌نامه هنرهای تجسمی تندیس