«هری پاتر» هفتم و ارزش جادویی تمدن ایرانی

پسرك لاغراندام از پشت عینك گرد خود به شما خیره شده و گویا نگران چیزی است. در مقابل او سایه سیاهی در حركت است و مانند یك شبخ پرنده به نظر می‌رسد.
پسرك با ترس فریاد می‌زند: «دیوانه‌سازها» او به سرعت تكه چوب باریكی را از كنار كمربند خود بیرون می‌آورد. در حالی كه ما هم با نگرانی و هیجان به شبح ترسناك خیره شده‌ایم، پسر بچه قهرمان طلسمی جادویی را اجرا می‌كند: «اكسپترو پاترونوم»!
نوری سفید رنگ از نوك چوب خارج می‌شود و سپس شبح سفید گوزنی بزرگ به سوی اشباح خبیث حمله می‌كند. این بخشی از ماجراهای ستاره ركوردشكن و قهرمان محبوب عرصه ادبیات و سینمای امروز یا همان «هری پاتر» شگفت‌انگیز است!
«هری پاتر» پسرك جادوگری است كه هواداران بیشمار بین‌المللی‌اش از انبوه حوادث عجیب، اماكن و موجودات خیالی و اصطلاحات جادویی در داستان‌های او لذت می‌برند. این پدیده موفق و محبوب در عرصه كتاب و فیلم، تاكنون ركوردهای حیرت‌انگیز و بی‌سابقه‌ای را به خود اختصاص داده در حالی كه بسیار ساده و فاقد تكنیك ادبی یا قواعد پیچیده‌ است.
● ۲۵ سالگی و خلاقیت در قطار عمومی
«جی.كی.رولینگ» در ماه جولای آینده ۴۲ ساله می‌شود و مهم‌ترین و شیرین‌ترین خاطره زندگی‌اش مربوط به ۱۷ سال پیش است.
وقتی كه در سال ۱۹۹۰ خانم نویسنده ۲۵ ساله (متولد جولای ۱۹۶۵) در قطار پر از مسافر از منچستر به لندن می‌رفت، ایده «هری پاتر» ناگهان به ذهن او رسید و به قول خودش خیلی ساده در سرش شكفته شد!
«خانم رولینگ» اكنون به پشتوانه شهرت و موفقیت مجموعه داستان‌ها و البته فیلم‌های پرفروش «هری پاتر»، ثروتمندترین چهره در عرصه ادبیات است. او ادعا می‌كند كه ایده این پسر مومشكی لاغر و استخوانی كه خودش نمی‌داند از خانواده‌ای جادوگر و دارای استعدادهای فراطبیعی است، به همین سادگی و با جزییات كامل به او الهام شد. جالب این‌كه همه چیز در همان سفر چهار ساعته با قطاری كه تاخیر داشت شكل گرفت. «رولینگ» آن را چنان به وضوح و باورپذیر دید كه تصمیم به نوشتن ماجراهای «هری» و آشنایی او با دنیای جادویی گرفت.
شش سال بعد اولین كتاب با عنوان «هری پاتر و سنگ فیلسوف» با عنوان «سنگ جادو» نیز منتشر شد و باقی ماجرا را همه می‌دانند. این‌كه بیش از هشت ناشر از كتاب خوششان نیامد و آن را رد كردند تا این‌كه ستاره بخت نویسنده و همچنین انتشارات «بلومزبری» درخشید و با دستمزد حدود پنج هزار و پانصد دلار، اولین كتاب «هری پاتر» منتشر شد!
تا امروز كه هفتمین و آخرین داستان از مجموعه «هری پاتر» در بازار كتاب پیش‌بینی فروش بیش از یك میلیون نسخه در اولین روز را به خود اختصاص داده، هیچ رقیبی در عرصه كتاب‌های تخیلی و فانتزی نداشته است.
ثروت شخصی «جی.كی» یا «جوان جورولینگ» نیز تاكنون كه شش قسمت از مجموعه «هری پاتر» به بازار آمده، بیش از یك میلیارد دلار شده است. ركورد اولین شخصی كه از طریق نوشتن كتاب، به درآمد میلیاردی رسیده نیز به این خانم اختصاص یافته است.
با این حال ارزش و اعتبار «هری پاتر» و راز موفقیت این رمان هفت قسمتی در چیست؟ اصلا اعتباری در دنیای ادبیات دارد؟ «هری پاتر» تب روز و حاصل تبلیغات است یا واقعا تاثیر خاص و ویژگی مهم و قابل بحثی هم دارد؟ جالب‌تر از همه این‌كه شخصیت «هری» و دیگر قهرمانان و فضای داستان واقعا مبتكرانه و زاییده ذهن نویسنده انگلیسی‌اش است یا ادعای نویسنده گمنام ایرانی درباره سرقت ادبی صحت دارد؟!
● «هری پاتر» ایرانی و نویسنده میلیاردر
یك نویسنده جوان ایرانی در همان ابتدای ماجرا و شهرت جنجالی اولین كتاب «هری پاتر» ادعا كرد كه از سال‌ها قبل براساس تحقیق و گردآوری نكات، نشانه‌ها و روایات كهن پارسی، شخصیتی مشابه «هری پاتر» را خلق كرده است!
این شخص در روایت‌های مختلف از گم شدن مجموعه نوشته‌های خود و حتی سرقت دست نوشته اولیه داستان صحبت كرده است. او می‌گوید: اصل ماجرا و اصلیت پسرك جادوگری كه یتیم شده و دارای مهارت‌های ویژه است و درگیر ماجراهای عجیب دنیای جادوگران می‌شود، ایرانی است!
مدعی هموطن ما كه گویا اهل جنوب كشور و پایه‌ریزی شخصیت و ماجراهای قصه‌اش هم مربوط به روایات و حكایت‌های تخیلی و تاریخی آن منطقه است، به هر حال یك حقیقت را یادآور می‌شود. این‌كه پسركی مانند «هری پاتر» و ماجراهای حیرت‌انگیز و جالب او می‌تواند در تاریخ و فرهنگ ما نیز وجود داشته باشد!
قصه‌های دیو و دلبر و لولو خورخوره و جن زیر شیروانی و شیطلانك و حیوانات سخنگو و موجودات فرا طبیعی در تاریخ و فرهنگ اجتماعی ما فراوان است. از ماجرای غول و دلاور و جادوگر و طلسم تا پیر خردمند و پهلوانان اسطوره‌ای و اماكن جادویی در عرصه ادبیات كهن و سابقه تاریخی ما به وفور به چشم می‌خورد.
متاسفانه یا خوشبختانه بسیاری از این روایت‌ها و شخصیت‌های جالب در آثار نویسندگان برجسته و حتی فلاسفه ما وجود دارد كه از دسترس عامه مردم دور مانده است.
از طرف دیگر مهم‌ترین عامل شهرت و محبوبیت غافلگیرانه «هری پاتر» به تعبیر كارشناسان غربی، ناشی از كمبود این‌گونه ادبی در اروپا و جدید و غیرمنتظره بودن این شخصیت و ماجراهایش به ویژه برای كودكان و نوجوانان امروزی است. بچه‌های انگلیسی و آمریكایی یا در آلمان و فرانسه، هواداران اصلی و متعصب هری پاتر هستند و جالب این‌كه در شرق هم ژاپن و دیگر كشورهای مدرن و مرفه‌تر آسیایی درصدر فهرست هواداران جادوگر جوان قرار دارند. كارتون‌ها، فیلم‌های كودكان و آثار فانتزی ادبی، سینمایی، بازی‌های ویدیویی و حتی اسباب بازی‌های بچه‌ها و انواع سرگرمی نوجوانان در كشورهای پیشرفته و جوامع مدرن و صنعتی، كاملا دور از احساسات طبیعی و نشانه‌های تخیلی هستند.
كودك و نوجوان در این جوامع با ایده و ابزار مدرن و فضایی در دنیایی ماشینی سرگرم می‌شود. نگاهی كلی به انواع بازی و سرگرمی و فیلم و كتاب ویژه این قشر در كشورهای صنعتی و مدرن، نشان می‌دهد كه آنها از اندك تخیل، تحریك احساس و عواطف كودكانه و مناسبات طبیعی انسان بی‌بهره و صرفا با ابزار خشونت، انواع سلاح‌های مدرن، اتم، انرژی لیزری، كامپیوتر و امثال آن سرگرم می‌شوند.
شخصیت‌ها، روابط و حوادث در عرصه ادبیات، سینما و دیگر ابزار سرگرمی بچه‌های امروزی، صرفا در دنیایی ماشینی و با فرمول‌های ریاضی شكل گرفته‌اند.
در چنین شرایطی و كمتر از یك دهه قبل (۱۹۹۷)، ناگهان «هری پاتر» وارد می‌شود. جغدها برایش نامه می‌آورند. با عبور از دریچه جادویی بین سكوی نه و ده ایستگاه قطار وارد ریل جادویی می‌شود. با قطار سریع‌السیر به مدرسه جادوگری «هاگوارتز» می‌رود. در كوچه فانتزی «دیاگون» برای خود شنل، چوب دست جادویی و كتاب‌های آموزش جادوگری می‌خرد. در مدرسه به تمرینات ویژه با گیاهان، جانوران و موجودات افسانه‌ای مانند «هیپو گریت»، تك شاخ، اژدها و جن خاكی می‌پردازد. با پودرهای گیاهی و تركیبات معدنی كمیاب به ساختن انواع معجون می‌پردازد.
این فهرست طولانی را به مسائلی مانند غیب و ظاهر شدن، سواری با جاروی پرنده، بازی «كوییدیچ» كه تركیبی از بیسبال و بسكتبال هوایی است و دیگر ویژگی‌های دنیای «هری پاتر» بیفزایید و با ابزار و عادت‌های یك پسر بچه امروزی مقایسه كنید. این راز موفقیت و تازگی «هری پاتر» برای بچه‌هاست.
● كاغذ و قلم با كارنامه «هری» و «رستم»
باید اعتراف كرد كه «رولینگ» با حوصله، پشتكار و البته جسارت خلق چنین شخصیت و دنیای جادویی، سهم ویژه‌ای در موفقیت پدیده «هری پاتر» دارد.
ما گنجینه‌ای غنی از ادبیات فانتزی داریم كه نه تنها جذابیت و رنگ‌آمیزی مشابه و برتری از داستان‌های «هری پاتر» دارند بلكه جنبه منطقی، آموزنده و تقویت‌كننده تخیل و قصه‌پردازی آنها بسیار قوی‌تر است.
این موضوع حتی در آثار بزرگانی مانند عطار، غزالی، ملاصدرا و... به چشم می‌خورد و شاهكار فردوسی و دیگر آثار شاعران و نویسندگان ایرانی كه دیگر قابل مقایسه با دنیای كوچولوی «هری پاتر» نیستند. مسئولان پست سلطنتی انگلیس كه از سازمان‌های قدیمی و قدرتمند این عرصه در دنیاست، به افتخار اتمام مجموعه هفت قسمتی «هری پاتر»، یك سری تمبر هفت‌گانه طراحی كرده است. این سری تمبرهای «هری پاتر» هم زمان با انتشار قسمت هفتم كتاب با عنوان «هری پاتر و قدیسان مرگبار» به بازار می‌آید.
میلیون‌ها تمبر در روز ۱۷ جولای آینده در ضیافت ویژه با عنوان «مضامین اجتماعی و موقعیت‌های مهم و ضروری در مركزیت شیوه زندگی ما» در دفاتر پستی ارائه می‌شوند.
عنوان طولانی مذكور به نوعی تقدیر و تشریح جایگاه ویژه داستان‌های «هری پاتر» در فكر و ذهن و جهان‌‌بینی مخاطبان و تاثیر مثبت در زندگی هواداران به ویژه كودكان و نوجوانان است.
می‌بینید آنها چگونه برای یك اثر موفق و متفاوت خود ارزش و احترام قائل می‌شوند و تاریخ و فرهنگ می‌سازند.
از مجموعه «هری پاتر» تاكنون بیش از ۳۷۷ میلیون كپی در سراسر جهان به فروش رفته و به چندین زبان اصلی ترجمه شده حداقل تیراژ چاپ اول «هری پاتر» و قدیسان مرگبار نیز ۱۲ میلیون نسخه اعلام شده است.
برای مثال نام كامل (هری جیمز پاتر)، رنگ موی سیاه، چشمان سبز زمردی، جنسیت مرد، اصالت والدین دورگه (یا نیمه اصیل كه یكی از والدین جادوگر مادرزاد نباشد) و... برای شخصیت اصلی ذكر شده كه در فیلم‌های «هری پاتر» نیز «دانیل رادكلیف» ایفاگر نقش اوست.
دشمن خبیث «هری» و شخصیت منفی اصلی داستان كه در فیلم‌ها نقش او را بازیگر مطرح «رالف فانیس» (با اعتبار ادبی و شكسپیرین) ایفا می‌كند نیز ویژگی‌هایی مانند سر بی‌مو، چشم قرمز، نیمه اصیل و... دارد كه البته با انبوهی از خصوصیات اخلاقی و رفتاری همراه است.
مجموعه‌های تاریخی و حكایات تخیلی یا پندآموز ملی و مذهبی ما بسیار پراكنده و متناقض در عرصه ادبیات و كمتر از آن در هنرهای تصویری جان‌گرفته‌اند. شخصیت‌های این نمونه‌های ملی و مذهبی ما نیز بسیار كمرنگ و حتی بدون باور و جدیت خالق آثار مربوط به آنها، تصویر شده‌اند. در كنار آن می‌بینیم كمترین تلاش در این عرصه چه نتایج مفید و هیجان‌انگیزی داشته است.
مجموعه «قدرت» اخیرا از شبكه دو تلویزیون پخش شد و جایگزین آن سریال «چهل سرباز» با اقتباس از شاهنامه است. فقط حد مادی و معنوی، امكانات تولید و سوژه‌های بالقوه همین دو نمونه را در نظر بگیرید و با «هری» خودمان مقایسه كنید. با پایان یافتن داستان «هری پاتر» و تولید فیلم پنجم، به زودی تب آن فرو می‌خوابد. یك جنبش ادبی و كسب اعتبار بین‌المللی و معرفی فرهنگ و تمدن خودمان واقعا حق ما نیست؟ سینمای ما امكانات چنین تولیدی را ندارد اما كتاب و قلم كه همین جا روی میز و عرصه تحقیق و تخیل هم كاملا در دسترس است!

الف. فرهنگ

منبع : مجله خانواده سبز