چاپخانه ‌به ‌مثابه ‌سیستم‌

در ارتباط چه چیزهایی رخ می‌دهد؟
۱) مخابره: پیام‌ها و مضامینی مخابره می‌شود
۲) این تبادل‌ها و یا دادن اطلاعات از طریق علایم، از طریق صحبت، ژست و یا نوشتن صورت می‌گیرد
۳) ابزار ارتباط می‌تواند نظامی برای ارسال و دریافت پیام باشد (مثل تلفن، تلگراف، رادیو و غیره.)
۴) ارتباط می‌تواند یک رابطه نزدیک عاطفی هم باشد.
اگر نگاه ارتباطی داشته باشیم مسیرهایی که فرضا اتومبیل‌ها در آن در حرکت هستند، یک گذرگاه برای رسیدن از یک مکان به مکانی دیگر، یا هنر بیان ایده‌ها در یک سخنرانی و یا در یک نوشته و یا مثلا مخابره اطلاعات به ویژه در حالت‌های نمادین همه و همه می‌توانند گونه‌هایی از ارتباط باشند.
به این نکات دقت کنید:
- اگر می‌خواهی پیشرفت کنی باید مهارت‌های ارتباطی‌ات را افزایش دهی و تقویت کنی؛
- قدرت‌ ارتباطی یعنی اینکه بتوانیم خوب ارتباط برقرار کنیم؛
- قبل از اینکه بخواهد چیزی به من بگوید می‌دانم به چه فکر می‌کند؛
- خیلی باهوش است و کارش را خوب بلد است، اما به عنوان معلم نمی تواند خوب ارتباط برقرار کند
- آنها می‌گویند آنچه ساخته اند طبق سفارش ما است، اما واقعا آن چیزی نیست که ما سفارش داده بودیم. فکر می‌کنم ما مشکل ارتباطی داشته‌ایم.
آیا شما هم با اظهاراتی نظیر اظهارات فوق مواجه شده‌اید؟ راستی ارتباط یا سیستم ارتباطی چیست؟
تحقیق درباره ارتباط احتمالا همیشه با این پرسش درباره مفهوم ارتباط همراه است که چه نقطه مشترکی در تمام مطالعات ارتباطی وجود دارد؟ واقعا وقتی فردی می‌گوید ما مشکل ارتباطی داریم، به چه معناست؟
دریک مدخل فرهنگ لغت و بستر، این تعریف برای ارتباط آمده است:
ـ سیستمی برای ارسال و دریافت پیام.
حالا باید پرسید سیستم چیست و پیام کدام است؟
● سیستم چیست؟
یک سیستم مجموعه‌ای از چند بخش است که با هم رابطه متقابل دارند.
سیستم و بخش‌هایش در جایی قرار دارند که به آن محیط می‌گوییم. این محیط است که سیستم را مهار می‌کند. در نمودار یک، دایره‌ها و مستطیل‌ها، همان بخش‌ها هستند. خطوط پیوسته بیانگر روابط بین بخش‌ها هستند و فلش‌ها هم نشان دهنده تعامل سیستم با محیط خودش است.
حالا اگر بگوییم بخش‌ها در یک سیستم هم با هم رابطه متقابل دارند معنی تلویحی‌اش این می‌شود که اگر اتفاقی برای یکی از بخش‌ها رخ دهد و یک قسمت را دچار دگرگونی یا اشکال کند، بقیه بخش‌ها هم و یا دست کم یک بخش دیگر هم باید دچار دگرگونی یا اشکال شود. حالا می‌توانید چاپخانه‌خودتان را در نظر بگیرید؛ اختلال در بخش تغذیه مرکب یا کاغذ؛ نوسان در نوردها و یا ... باعث چه چیزهایی می‌شود؟
این موضوع شبیه به لمس کردن یک ظرف ژله است. اگر دستتان به یک ظرف ژله یا یک لیوان آب بخورد منجر به یک دوره طولانی از لرزش می‌شود.
خوب حالا به این نکته دقت کنید:
گفتیم که سیستم در محیط قرار دارد از آنجایی که سیستم با محیط پیرامون خود تعامل دارد، عین همان ظرف ژله یا آب است که مدام از بیرون لمس می‌شود (تاثیرات رفتارهای مشتریان یا چاپخانه‌های رقیب؛ تاثیرات قیمت مواد مصرفی بازار کار و غیره به‌ مثابه تاثیرات محیطی بر چاپخانه شما) .
پس به این ترتیب سیستم به طور دایم در حال تغییر است و از آنجایی که بروز تغییرات مستلزم گذر زمان است، یک سیستم نمی‌تواند شکل ثابت داشته باشد (چون تغییرات زمان‌بر و طولانی هستند ما خیال می‌کنیم تغییری صورت نگرفته است) چاپخانه امروز شما همان چاپخانه سال‌ها قبل نیست؛ تغییر کرده و این تغییر الزاما بهتر شدن نیست و شاید بدتر شدن باشد. ظرف ژله و آب که مثال زدیم ممکن است در اثر یک عامل محیطی نظیر خورشید کاملا خشک و خالی شود.
در ادبیات ارتباطات برای اینکه سیستم را در ذهن مجسم کنند از وسیله‌ای به نام موبایل کمک می‌گیرند که به معنی متحرک است. به نمودار دو که همان موبایل است نگاهی بیندازید.
بخش‌ها در موبایل که ارتباطاتی‌ها به آن‌ ابژه یا شیئی می‌گویند به صورت ماهی نشان داده شده‌اند.
رابطه‌ها یا مناسبات یا به دیگر زبان؛ روابط، در این نمودار توسط میله‌ها شکل گرفته است که یک رابطه افقی را بین ماهی‌ها و تکه‌های نخی که ماهی‌ها را نگه می‌دارد، در حالتی عمودی حفظ می‌کند.
در نظر داشته باشید که نخ‌ها و میله‌ها هر ماهی را به ماهی دیگر متصل می‌کنند و این اجازه را به ماهی‌ها می‌دهند تا در اطراف خود کمی نوسان داشته باشند. اما نخ‌ها و میله‌ها، در عین حال ماهی‌ها را از نظر میزان و دامنه تکان خوردن در یک حوزه مشخص محدود می‌کنند و نمی گذارند این ماهی‌ها کاملا از هم جدا شوند. بنابراین، همانطور که دیدید موبایل یک مثال خوب است برای اینکه بدانیم سیستم چگونه کار می‌کند. اگر یکی از این ماهی‌ها تکان بخورد، دست کم یک ماهی دیگر هم از خود واکنش نشان خواهد داد و به همین دلیل، کوچکترین حرکتی باعث می‌شود تا ماهی‌ها مدام در حال حرکت باشند.
● تعریف رسمی از سیستم:
تعریف زیر که متعلق به استفن لیتل جان است، تعریفی رسمی از سیستم به ما می‌دهد. که من این تعریف رسمی را هم خلاصه‌تر ارایه می‌کنم.
ساده‌ترین سیستم شامل چهار چیز است:
۱) بخش‌ها (ابژه‌ها یا اشیا):
بخش‌ها یا متغیرهای سیستم می‌توانند جامد، انتزاعی و یا ذهنی و یا هر دو باشند و این وابسته به ماهیت هر سیستم است.
۲) خصوصیت:
هر سیستم خصوصیات یا ماهیت و ویژگی‌ها و یا کیفیت‌های خاص خود را دارد.(خصوصیت یا ماهیت سیستم پلیس برقراری نظم است، خصوصیت یک سیستم لیتوگرافی تهیه خروجی است، خصوصیت سیستم‌های حقوقی اعاده حق است و ...)
۳) رابطه:
بخش‌های هر سیستم باید در بین خود از رابطه‌ها و مناسبات درونی برخوردار باشند. این خاصیت؛ یک عامل تعیین کننده در کیفیت سیستم است. یادمان باشد که روابط بین بخش‌ها هم مشتمل بر نوعی تاثیرگذاری و تاثیر پذیری متقابل است.
۴) محیط:
هر سیستمی در محیط قراردارد. سیستم‌ها در خلا نیستند و از محیط پیرامون خود تاثیر می‌پذیرند یا بر آن تاثیر می‌گذارند.
و همانطور که دیدید موبایل مورد مثال ما هم به طرزی آشکار، دارای همین چهار جنبه بالا است.
درباره نمودار ۳ که همان موبایل است باید گفت همه آویخته شده‌ها بخش‌ها یا ابژه‌ها هستند. محیط همه فضای داخل کادر است که می‌تواند در این مثال هوا باشد. رابطه‌ها میله‌ها و نخ‌ها هستند و خصوصیت این سیستم هم رنگ تیره ماهی‌ها و فضای مشخص حرکت آن‌هاست‌
انجام تمرین زیر بسیار برای شما مهم است:
▪ اندیشیدن به سیستم با در نظر گرفتن این چهار ویژگی که برشمرده شد، موثرترین روش برای درک هر سیستم است.
▪ به سیستم لیتوگرافی؛ چاپخانه یا صحافی خودتان فکر کنید و سعی کنید:
▪ بخش‌هایی را که سیستم شما را می‌سازند، نام ببرید.
▪ روابط بین بخش‌ها را نام ببرید.
▪ محیط سیستم‌تان را شرح دهید.
عناصر مربوط به محیط را که بر سیستم شما تاثیر می‌گذارند و یا از آن تاثیر می‌پذیرند و خلاصه اینکه سیستم شما را دایما تغییر می‌دهند، فهرست کنید.
● نقش ارتباطات‌
در نظر داشته باشید که عامل مشترک همه سیستم‌ها ارتباطات است.
▪ ارتباطات متصل می‌سازد:
ارتباطات صرفا یک ارتباط انفعالی نیست. بلکه فرآیند و جریان ارتباط است. مجموعه‌ای است از کنش‌های تجدید شونده، کنش‌هایی که در زمان و مکان عمل می‌کنند تا به روابط بین بخش‌ها شکل دهند. ارتباطات به خودی خود یک بخش نیست و تمام این حرف‌ها هم به یک بینش دوم نسبت به ارتباطات منجر می‌شود.
▪ ارتباطات اتفاق می‌افتد:
این یک درک بسیار مهم است و معنی ضمنی‌اش این است که اگر بخواهیم فقط به بخش‌های چاپخانه‌تان نگاه کنید، نمی‌توانید ارتباطات را کاملا درک کنید. برای درک ارتباطات باید به روابط بین بخش‌ها دقت کنید و آنها را در محیط درک کنیم.
اجازه بدهید برای درک این بخش چند مثال داشته باشیم:
۱) دیوان حافظ‌
۲) یک نوار ویدیویی از اخبار تلویزیون‌
۳) کارت دعوت برای شرکت در عروسی یکی از بستگان‌
ارتباط در هر کدام از این سه مورد فقط خود کتاب، نوار و کارت نیست.
۱) ارتباط فرآیندی است که خوانندگان دیوان را به مضامینی که توسط حافظ نوشته شده است مرتبط می‌سازد.
۲) ارتباط فرآیندی است که بینندگان آن برنامه را به رویدادهای روز متصل می‌کند.
۳) ارتباطات فرآیندی است که شما و بستگان شما را از طریق اعلام جشن عروسی به هم متصل می‌سازد.
درست است که کتاب، نوار و کارت بخشی از فرآیند ارتباط هستند اما تنها قسمتی ازآن هستند.
از مثال های زیر می‌توان نتایج بیشتری را استخراج کرد:
ارتباطات همیشه بین دوطرف یا بیشتر رخ می‌دهد. برای ارتباط برقرار کردن حداقل باید دو طرف وجود داشته باشند.
ارتباطات حول یک تبادل شکل می‌گیرد. از امواج الکتریکی، صدا، کلمات، صفحات تایپ شده و یا هر چیز دیگری برای سهولت تبادل بین ارتباط گران استفاده می‌شود. به تمام اینها یک نام کلی می‌دهیم و آن را پیام می‌نامیم.
پس در نظر بگیرید که مجموعه مثال‌های ما یک فرستنده و گیرنده و یک پیام را در بر داشت. کتاب را شاعری نوشته بود تا توسط مخاطبان خوانده شود. نوار را یک گروه از انسان‌ها ساخته بودند تا گروه دیگری آن را ببینند و آن کارت دعوت دوباره یک پیام بود که از طرف یکی از بستگان برای شما فرستاده شده بود.
و بالاخره حالا که با اندیشه سیستمی در بررسی پدیده‌ها آشنا شدید می‌شود فهرست‌وار دو مطلب اساسی دیگر را مطرح کرد:
۱) ارتباطات فرآیندی است که بین بخش‌ها یا همان ابژه‌ها رخ می‌دهد و ارتباط گران را از طریق زمان و مکان با یکدیگر متصل می‌سازد.
۲) ارتباطات شامل ابداع، مخابره، انتقال و دریافت پیام‌ها است.
و در پایان پیشنهاد می‌کنم حالادوباره با تکیه به تفکر سیستمی نگاهی به کارگاه خودتان بیندازید:
آیا همه بخش‌ها ضروری هستند و یا کارشان را درست انجام می‌دهند؟
روابط بین بخش‌ها چگونه‌ است؟
خصوصیت چطور؟ آیا سیستم شما از خصوصیت اصلی‌اش دور نشده است؟
و محیط؟ دارید تاثیر می‌گذارید یا تاثیر می‌پذیرید؟

دکتر ‌‌یونس ‌شکرخواه‌

منبع : ماهنامه صنعت چاپ