زالو یا علق درمانگری طبیعی

● زیست شناختی
زالوها،کرم‌های حلقوی یا بندبند هستند که قرابت زیادی با کرم‌های خانگی دارند و اندام‌‌های آن‌ها از نظر آناتومی و ساختاری بیشتر اختصاصی شده‌‌‌اند. بدن تمام زالوها به طور یکسان از ۳۴ بند تشکیل شده است. در هر بند یک اندام مکنده قوی است که محکم به انتهای بند وصل شده است. (مکنده پسین یا پیشین ممکن است بسیار کوچک باشد.) شکل بدن متغییر است، ولی میزان پهنای آن بستگی به درجه انقباض و کشیدگی ماهیچه ها دارد. دهان در قسمت پیشین مکنده، و معقد درقسمت خلفی و درست روبه‌روی مکنده پشتی قرار دارد. زالوها معمولاً دارای سه آرواره به شکل Yشکسته هستند. زالوهای استرالیا تنها دارای دو آرواره هستند، که به شکل Vقرار گرفته‌‌اند ‌‌‌‌طول این زالوها از ۷ میلیمتر تا ۲۰۰ میلیمتر متغییر است.
● انواع مختلف
زالوها برحسب روش تغذیه طبقه‌بندی می‌شوند .
▪ گروه اول
گروه زالوهای آرواره‌دار یا Gnatbobdellid ، واجد آرواره‌های مسلح به دندان است، که با آنها میزبان را گاز می‌گیرند، و به وسیله تولید یک نوع آنزیم روده‌ای به نام هیرودین از انعقاد خون جلوگیری می‌‌‌‌کنند.
▪ گروه دوم
زالوهای بدون آرواره یا Rhycobdellida هستند که یک برآمدگی سوزن مانند به نام خرطوم دارند که آن را وارد بدن میزبان می‌‌کنند، و آنزیمی بنام همی‌‌تین در داخل بدن میزبان ترشح می‌کنند، که لخته‌های‌ خون را در لحظه تشکیل حل میکند.
زالوهایی که در داخل بدن خزنده‌های آبی زندگی می‌کنند واجد چنین اندامی هستند.
▪ گروه سوم
زالوهای کرمی یا Pharyngobdellia هستند که فاقد هرگونه آرواره یا دندان می‌باشند و طعمه را یک‌باره می‌بلعند. غذای این‌ها را غالباً بی‌مهرگان تشکیل می‌دهند.
● تنفس
تنفس از طریق دیواره بدن صورت می‌گیرد. به منظور تبادل گازی، حرکت نوسانی در سراسر بدن برخی از زالوها مشاهده می‌شود. زالوهای آبی بیشتر تمایل دارند، در سطح آب حرکت کنند تا از اکسیژن سطح آب استفاده کنند.کاهش فشار اتمسفر منجر به کاهش اکسیژن محلول در آب می‌شود، و در نتیجه زالوها به سطح آب می‌آیند، تا کمبود اکسیژن خود را جبران کنند. در این حالت تعداد زالوها، در سطح آب ۹۰درصد افزایش می‌یابد. به وسیله این نشانه می‌توان وضعیت آب و هوایی را، به راحتی پیش‌بینی کرد.
● اندام‌‌های حسی
اندام‌های حسی در راس و سطح بدن زالو قرار دارند، و او را قادر می‌سازند تا تغییرات شدت نور، دما و لرزش و تکان‌ها را احساس کند. گیرنده‌‌‌‌‌‌‌‌‌های موجود در سر، امکان حس کردن بو، را برای زالو فراهم می‌‌کند. ممکن است، یک یا دو جفت چشم نیز در سر داشته باشند. تعداد چشم‌ها و ترتیب آنها در شناسایی نوع زالو موثر است. هرچند که شناسایی قطعی آنها نیاز به تشریح کامل دارد. گون Rhyconbdellidas قادر به تغییر رنگ خود هستند. علت این کار استتار نیست و هنوز دلیل قطعی آن مشخص نشده است.
● تولید مثل
زالوها، هرمافرودیت هستند. یعنی دارای هر دو اندام جنسی نر و ماده می‌باشند. مانند کرمهای خاکی دارای ناحیه‌ای از پوست ضخیم شده به نام clitellum هستند که تنها در دوره تولید مثل آشکار می‌شود. Rhyneobdelld فاقد هرگونه آلت جنسی نرینگی هستند، ولی تولید مجموعه‌ای از اسپرم‌های نوک تیز می‌کنند، که از طریق دیواره بدن با فشار وارد بدن شده و به محل تخمک‌گذاری می‌رود. Clitellum یک مایع ژلاتینی بنام Cocoon ترشح می‌کند که حاوی مواد مغذی است و تخم‌ها در آن جای می‌گیرند. پس از این، زالو بدن خود را جمع و منقبض می‌کند، تا از مایع لزج Cocoon جداشود. اگر Cocoon به سنگ یا برگ بچسبد به شکل یک توده ابری‌شکل خشک می‌شود. پس از گذشت هفته‌ها یا ماهها، زالوهای نوزاد بالغ می‌شوند. زالوهای بالغ پس از یک یا دو دوره تولید مثل می‌میرند .
● تغذیه
بیشتر زالوها‌، خون‌خوار هستند. آنها موجوداتی هستند که با مکشِ خون میزبان خود تغذیه می‌کنند. اگر میزبان مورد نظر زالو در دسترس نباشد، آنها از میزبان‌های دیگری استفاده می‌کنند. بعضی از آنها از خون انسان و سایر پستانداران و برخی دیگر از خون ماهی، قورباغه، لاکپشت و پرندگان تغذیه می‌‌کنند. بعضی از آنها هم از خون زالوهایی تغذیه می‌‌کنند که پس از حمله کشته شده‌اند.
● جستجوی غذا چگونه یک نوزاد زالو به دنبال غذای مورد نیاز خود می‌رود؟
یک زالوی خون‌خوار نسبت به نور و محرک‌های فیزیکی بسیار سریع واکنش نشان می‌دهد. او مدام وضعیت خود را تغییر می دهد، بدنش حرکت موج‌مانند دارد و سرش را دائم می‌چرخاند. گاهی اوقات خود را به صورت کاذب بی‌حرکت نشان می‌دهد. یعنی بدنش را از طول می‌کشد و بدون حرکت باقی می‌ماند .در این حالت گیرنده‌های حسی پوست بیشترین حساسیت و گیرایی را دارند. وقتی زالو روی بدن یک میزبان متحرک قرار می‌گیرد خود را به شکل یک حلقه در می‌آورد و آن‌قدر مکنده پیشین خود را روی بدن میزبان حرکت می‌دهد تا آن‌را وارد بدن او کند. زالوهای آبزی بیشتر به دنبال طعمه می‌گردند، در حالیکه زالوهای خاکی به طور اتفاقی به میزبان حمله می‌کنند.
● گازگرفتن
وقتی یک زالوی آرواره‌دار میزبان خود را گاز می‌گیرد، مکنده خود را محکم به بدن او می‌چسباند و با آرواره های دندانه‌دار نیمه حلقوی، مانند اره کمی آن‌را می‌برد. و با ایجاد یک بریدگی در پوست یک مایع لزج (موکوس) را از نفروپورس‌ها (منافذ خارجی روی اندام‌های کلیه‌شکل مانند) ترشح می‌کنند. این مایع کمک می‌کند تا مکنده کاملاً بچسبد. یک ترشح بزاق‌مانند شامل مواد ضد انعقاد و هیستامین تمام زخم را فرا می‌گیرد، و زالو بدن خود را در حال استراحت قرار می دهد، تا خون وارد معده‌اش شود. ترکیب این ترشح باعث جاری شدن خون می‌شود و ازلخته شدن آن در داخل بدن زالو پیش‌گیری می‌کند. یک نوع باکتری در شکم زالو به هضم خون کمک می‌کند و ثابت شده است که نوع باکتری بر حسب نوع زالو و نوع میزبان متغییر است. این باکتری همچنین از رشد باکتری‌های عامل فساد (گندیدگی) خون جلوگیری می‌کند.
● محل زندگی
بیشتر زالوها در آب‌های جاری زندگی می‌کنند. اما بسیاری از گونه‌های خاکی و دریایی آن نیز وجود دارند. زالوهای زمینی بیشتر روی زمین یا روی شاخ و برگ‌ها زندگی می‌کنند. درجنگل‌هایی که مقدار رطوبت کمتر است. بیشتر درآبراه‌های مرطوب جایگزین می‌شوند. اغلب آنها نمی‌توانند وارد آب شوند و درآب زنده بمانند، اما به صورت غوطه‌ور یا شناور مدتی زنده می‌مانند. گونه‌های خاکی در آب و هوای خشک و درشکاف‌های زیرزمینی خاک ماه‌ها بدون آب زنده می‌مانند. در چنین شرایطی بدن سخت و جمع می شود، مکنده‌ها قابل تشخیص نیستند و پوست کاملاً خشک می‌شود. در صورت ترشح چند قطره آب، این زالوها کاملا شناور و فعال می‌شوند. زالوهای خاص آب‌های جاری ترجیح می‌دهند، که درآب‌های با جریان آهسته یا آب‌های ساکن زندگی کنند، اما گونه‌های آن‌ها از جریان‌های تند آب نیز جمع‌آوری شده‌اند.
● مصارف پزشکی
بیش از دوهزار سال است که از زالو به شکل ابزار سوزن مانند، ابزاری که به بدن می‌چسبد و خون را می‌مکد، در درمان بسیاری از بیماری ها استفاده می‌شود. در فاصله سال‌های ۱۸۳۰ تا ۱۸۵۰ زالو بیشترین کاربرد را دراروپا داشته، اما کاهش تعداد آن‌ها منجر به کاهش مصرف آنها شد. امروزه از زالو، استفاده‌های بالینی و درمانی موثر و کاربردی به‌عمل می‌آید. در جراحی‌های پلاستیک، در اثر تراکم خون سیاهرگ در پوست یا ماهیچه یک نوع دلمه ایجاد می‌شود و زالو برای درمان آن بسیار ارزشمند است. از زالو همانند سایر فرآورده‌های خونی استفاده می‌شود، یعنی یک زالو فقط برای یک مریض و فقط یک‌بار استفاده می‌شود. از زالو در درمان Black eyes نیز استفاده می‌شود، و از هیرودین آن در درمان تورم گوش میانی استفاده می‌شود . همچنین این ماده به عنوان یک سیستم ضد‌انعقاد درآزمایشات قابل استفاده است و درنمونه‌گیریهای خارجی خون نیز ممکن است قابل استفاده باشد.
● دفع کننده‌های زالوها
علی‌رغم آزمایشات متعددی که انجام شده، تا کنون هیچ ماده موثری برای دفع کردن زالو شناخته نشده است. به‌کار بردن مخلوطی از ترکیب روغن زیتون، حشره کش‌های قوی مناطق استوایی، آب‌میوه و استفاده از لباس‌های غیر‌قابل نفوذ، تنها راه دفع زالو هستند.
● زخم
حضور هیرودین در جای زخم باعث خون‌ریزی آهسته و مداوم برا‌ی چندین ساعت می‌شود. اگر چه از دست رفتن خون چندان محسوس نیست . باکتری‌های معده نیز باعث ایجاد عفونت می‌شوند. در اقدامات مربوط به پیگیری پس از درمان با زالو، این عفونت با مصرف آنتی‌بیوتیکهای مناسبی کنترل می‌شود ممکن است گازگرفتن زالو منجر به ایجاد خارش و تحریک در محل زخم شود. هیچ تئوری خاصی در این مورد ارائه نشده است. ولی به نظر می‌رسد فشاری که قسمت‌های دهانی به پوست وارد می‌کنند تا از آن جدا شوند موجب ایجاد این واکنش شود.
● آیا زالو ها باعث انتقال بیماری می‌شوند؟
هیچ مدرک خاصی دراین مورد نیست. در بدن زالوهای بدون آرواره انگل مالاریا (تری پانوزوم) وجود دارد، اما به نظر نمی‌رسد زالوهای آرواره‌دار، میزبان باشند. مواردی از حساسیت به گازگرفتگیِ زالو گزارش شده است. در این مورد، بسته به شدت واکنش‌های ایجاد شده، می‌بایست مراقبت‌های پزشکی لازم به‌عمل آورد.

ترجمه: مریم نعمتی

منبع : انجمن درمانگران ایران