ترافیک تهران مهار می شود

نام كلانشهر كه می آید، با پیشینه ای نه چندان دور از تجربه ای امروزی- در جغرافیای كشورمان- نخستین نماد عینی، تداعی كننده شهری با جمعیتی بیش از سیزده میلیون نفر است؛ تهران پهناور با خیابان ها و كوچه های عریض و طویل و باریك و بزرگراه هایی كه حتی اگر گاهی تابلوهای راهنما را به ذهن بسپاری و نسپاری، دیر رسیدن به مقصد و گاه حتی سردرگم شدن، معضلی دور از ذهن نیست. با درنگی كوتاه بر این ماهیت و آنچه به عنوان ویژگی زمان نام برده می شود، گاه تمایز سفرهای بین شهری در قیاس با درون شهری، جدا از بعد مسافت، هزینه ای تقریباً همطراز و یگانه را در برمی گیرد و آنگاه كه فرجام سفر درون شهری به برون شهری ختم شود، زمان اهمیت بیشتری می یابد؛ چرا كه مسافر باید مسیری طولانی را- فاصله شرق تا غرب این كلانشهر، بیش از ۲۰ كیلومتر است- طی كند و به ترمینال برسد. از آنجا كه در تهران، ترمینال های حمل و نقل جاده ای شرق، غرب و جنوب پایانه مادر محسوب می شوند، اگر به جای مادر صفت مهجور را برای آنها در نظر بگیریم، دور نگفته ایم؛ مهجور، نه از آن رویكرد كه دور افتاده اند، كه از كجا و چه دورند؟! بل از آن رو كه متمركزند و بیش از ظرفیت تعریف شده شان سرویس ارائه می دهند كه در چنین شرایطی، خواه ناخواه كیفیت خدمات رسانی كمرنگ تر می شود.
●موقعیت سیاسی- اجتماعی تهران
موقعیت سیاسی- اجتماعی تهران بزرگ بر تعداد سفرهای درون شهری و برون شهری آن تأثیر به سزایی دارد. در واقع، سهم ۸۷ درصدی حمل و نقل جاده ای از جابه جایی مسافران كل كشور، بالا بودن جمعیت كلانشهر تهران- برآورد در سال ۱۳۸۳ حدود ۵/۷ میلیون نفر بوده است- موقعیت جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی این شهر و اوضاع شبكه حمل و نقل جاده ای باعث می شود تا ماهانه، ۵/۳ میلیون مسافر تهرانی یا شهرستانی، با سیستم حمل و نقل جاده ای عمومی كه دربرگیرنده اتوبوس، مینی بوس و سواری های بین شهری دارای مجوز است، به تهران بزرگ وارد یا از آن خارج شوند. از سویی، رشد بی رویه و بدون ضابطه حوزه استحفاظی شهر تهران موجب شده تا ترمینال های مذكور كه مساحتی درخور هم دارند، وارد بافت مسكونی شهر شوند و نقل و انتقال بخش اعظمی از مسافران هم سبب شده تا آنان، از اقصی نقاط شهر به چهار محل خاص برای سوار شدن به وسیله نقلیه مورد نظر مراجعه كنند و همچنین پیاده كردن آنان كه وارد شده اند و قصد رسیدن به مقصد در نقاط مختلف شهر را دارند، تنها در چهار محل انجام پذیرد كه علاوه بر تراكم ترافیكی در معابر اطراف، طولانی شدن زمان سفر، افزایش هزینه، اتلاف وقت و انرژی و آلودگی صوتی و هوا و ازدحام در شهر را نیز شامل شود.
●اتوبوس بین شهری باصرفه ترین وسیله حمل و نقل
اتوبوس بین شهری باصرفه ترین وسیله حمل و نقل است و در كشور ما از این وسیله برای سفر بیشتر استفاده می شود. در سال ۱۹۹۸، این سیستم، بیش از دو برابر اقتصادی تر از حمل و نقل ریلی و سه برابر اقتصادی تر از اتومبیل شخصی و پنج برابر باصرفه تر از حمل و نقل هوایی ارزیابی شده است. بنابراین وجود ترمینال های نیمه متمركز و حتی غیرمتمركز و تبلیغ برای آنان می تواند شیوه ای تأثیر گذار برای حمایت از اتوبوس بین شهری به حساب آید. همچنین به این وسیله می توان مسافران را در خصوص وجود سرویس ها و افزایش آنها آگاه كرد؛ وقتی یك سرویس جدید به اجرا گذاشته می شود یا تغییری در سیستم به وجود می آید، به مردم اطلاع داده شود كه چنین سرویسی وجود دارد. زمان حركت آن چیست و كجا می توان به آن دسترسی یافت یا چه قدر هزینه دارد. همچنین باید درباره این كه چه كسانی پتانسیل استفاده از تسهیلات را دارا هستند و خواهان چه نوع از تسهیلات تغییراتی اند، بررسی هایی انجام شود و به سمت ساخت پایانه های نیمه متمركز و غیرمتمركز پیش رفت تا لااقل بخشی از مشكلات شهری كه به اختصار به آنها اشاره شد رفع شود. اما این طرح كه از دوره مدیریت قبلی در سازمان پایانه های تهران روند رو به رشدی را داشت گویا متوقف شد و با آمدن مدیر كل جدید سازمان پایانه های تهران، طرح های نیمه تمام بسیاری در خصوص پایانه ها كه به روان شدن ترافیك تهران كمك می كرد در هاله ای از ابهام باقی ماند.
مهندس مسعود رهنما، كارشناس ارشد ترافیك در این باره می گوید: رشد بی رویه و بدون ضابطه حوزه استحفاظی تهران طی سالیان گذشته موجب شده تا ترمینال های شرق، غرب و جنوب عملاً وارد بافت مسكونی شهر بشوند كه این امر به سبب تفاوت فرهنگی و عملكردی پایانه ها با بافت مسكونی، اثرات متنوعی را اعم از اجتماعی و فرهنگی در بر دارد و در این میان ازدحام خودروها مسئله ای است كه از آن به عنوان معضل ترافیك شهری نام برده می شود. وی با اشاره به این كه نقل و انتقال مسافران در چند نقطه از شهر انجام می شود و آنان برای رسیدن به پایانه ها، اغلب باید از این سوی شهر به آن سو بروند، می افزاید: در چنین روندی، علاوه بر هزینه بیشتر، صرف وقت و ترافیك بیشتری را هم شاهدیم.
این استاد دانشگاه معتقد است: بررسی وضعیت فیزیكی و عملكردی ایستگاه ها و پایانه های اتوبوس برون شهری در چند شهر و پایتخت پیشرفته و مترقی دنیا نشان داده است كه شرایط و مكان ترمینال های اتوبوس بین شهری، موضوعی مهم در بهبود سرویس ها به شمار می رود و در واقع ترمینال هایی با عملكرد ضعیف، از مدهای دورافتاده اند و اگر در مكان مناسبی هم واقع نباشند، از میزان هماهنگی لازم و مسافران بالقوه می كاهند.
مهندس رهنما می گوید: آنچه امروزه در وضعیت فعلی شهر تهران می تواند تا اندازه زیادی در مهار ترافیك و ارائه خدمات به مسافران یاری رساند، وجود پایانه های نیمه متمركز و غیرمتمركز است كه به نوعی به بهبود ترمینال ها هم كمك می كند. وی معتقد است: از آنجا كه مسافران ناچارند برای تهیه بلیت به ترمینال مورد نظر یا دفاتر محدودی كه در سطح شهر وجود دارد مراجعه كنند، لذا مراجعه مسافران به ترمینال مادر (متمركز) سبب می شود تا به ازدحام و شلوغی و ترافیك شهر نیز افزوده شود. بنابراین با احداث ترمینال های نیمه متمركز و حتی غیرمتمركز در شهر تهران، می توان بخش اعظمی از ترافیك تهران را مهار كرد.

فرزام شیرزادی

منبع : روزنامه همشهری