کتاب الکترونیک را در کدام قفسه باید گذاشت؟

کتاب الکترونیک (E-book) حالا دارد جای خود را در بازار کتاب باز می‏کند. این نوع کتاب‏ها در بازار جهانی کتاب تا حدودی رایج شده‏اند، اما اینجا؛ در ایران کاملاً غریبه‏اند. کتاب‏های الکترونیک چه نوع کتاب‏هایی هستند؟ چه محاسنی دارند؟ انواع آنها از چه قرار است؟ آیا جای کتاب‏های کاغذی را خواهند گرفت؟ اصلاً چطور باید آنها را خواند؟ و...
کتاب الکترونیک (E-book) حالا دارد جای خود را در بازار کتاب باز می‏کند. این نوع کتاب‏ها در بازار جهانی کتاب تا حدودی رایج شده‏اند، اما اینجا؛ در ایران کاملاً غریبه‏اند. کتاب‏های الکترونیک چه نوع کتاب‏هایی هستند؟ چه محاسنی دارند؟ انواع آنها از چه قرار است؟ آیا جای کتاب‏های کاغذی را خواهند گرفت؟ اصلاً چطور باید آنها را خواند؟ و...
این مقاله می‏کوشد برای این پرسش‏ها تا حدودی به‏پاسخ‏های ملموس نزدیک شود. اینکه می‏گویم تا حدودی، دلیل دارد. حتی متون اینترنتی موجود در این زمینه هم توافق گسترده‏ای در قبال مفهوم کتاب الکترونیک ندارند. به ‏هرصورت، این تصویری است که جهان امروز از کتاب الکترونیک عرضه می‏کند:
کتاب‏های الکترونیک کتاب‏هایی هستند که با فرمت دیجیتالی (Digital Format)عرضه می‏شوند، به‏عبارت دیگر، جنس این کتاب‏ها از کاغذ و مرکب نیست.
این تعریف می‏تواند یک نقطه شروع تلقی شود، اما درعین حال یک نقطه بحث‏برانگیز است!
● چه کتابی الکترونیک است؟
در صنعت کتاب‏های الکترونیک یک بحث بزرگ فزاینده وجود دارد و آن بحث این است که به‏چه چیزی می‏توان کتاب الکترونیک گفت. در این زمینه چند دیدگاه وجود دارد.
● دیدگاه اول
کسانی که از یک دستگاه باتری‏دار - هم‏قد و اندازه کتاب- برای خواندن کتاب‏های الکترونیک استفاده می‏کنند، بر این باورند که کتاب‏هایی الکترونیک هستند که توسط این دستگاه خوانده می‏شوند و بقیه کتاب‏ها را نمی‏توان کتاب الکترونیک خواند.
البته عده دیگری هم هستند که با این گروه مخالفند، آنها هم دلایل دیگری دارند و کتاب‏های دیگری را الکترونیک می‏دانند. به‏نظرات آنها هم خواهم پرداخت. ولی ابتدا باید گفت که این یک واقعیت است که انسان از دیرباز یعنی از موقعی که زبان را آموخت، شروع به‏اسم‏گذاری بر روی اشیا و مفاهیم کرد. مثلاً دکترها تلاش می‏کنند تا با استفاده از لغات تخصصی، واکنش‏های عاطفی بیمارانشان را کنترل کنند، آنها می‏دانند که بیمارانشان از این که برای ترس‏هایشان اسمی وجود دارد، احساس آرامش می‏کنند. یا در نظر بگیرید حقوقدانان و وکلا را که اصطلاحات آنها می‏تواند پرداخت حق وکالت را برای موکل‏ها آسان‏تر کند! یا در نظر بگیرید سیاستمداران را که چطور برای اتفاقات روزمره زندگی مردم با نگاه کردن از پنجره بسته اتاق خود! به‏بیرون، اسم‏ها و اصطلاحات ویژه درست می‏کنند. بنابراین، به‏طرفداران کتاب‏های الکترونیک هم حق بدهید که در این که چه چیزی را باید کتاب الکترونیک تلقی کرد، اختلاف نظر داشته باشند.
به هرحال نظر گروه اول درباره این که کتاب الکترونیک چیست، این است: کتابی الکترونیک است که بتوان آن را توسط دستگاه کتابخوان مطالعه کرد؛ دستگاهی که ابعاد آن به‏اندازه یک کتاب معمولی است، از باتری استفاده می‏کند و باتری آن قابل شارژ است. این دستگاه با هر بار شارژ حدود ۲۰ تا ۴۰ ساعت کار می‏کند، بنابراین می‏توان یک کتاب الکترونیک را با دستگاه کتابخوان، بدون اینکه در حین مطالعه احتیاج به‏شارژ دستگاه باشد، مطالعه کرد. باید اضافه کنم که این دستگاهها قابل اتصال به‏کامپیوتر نیستند و بنابراین صرفاً برای خواندن کتاب‏های الکترونیک به‏کار می‏روند. این دستگاه کوچک برای دانشجویان جذاب است، چون دقیقاً به‏اندازه یک کتاب با قطع رقعی است، از نظر حمل و نقل هیچ مشکلی ایجاد نمی‏کند و حتی حمل آن راحت‏تر از کامپیوترهای موسوم به‏نت‏بوک notebook و لپ‏تاپ Lap.topاست. کتاب‏هایی که توسط این نوع دستگاه ‏ها خوانده می‏شوند، کاملاً شبیه کتاب دیده می‏شوند و حتی حروف این کتاب‏ها به‏گونه‏ای است که انگار با مرکب چاپ شده‏اند. یکی از شرکت‏هایی که در زمینه تولید دستگاههای کتابخوان بسیار فعال است، »جم استار« (Gemstar) نام دارد. این شرکت اخیراً دو پیشتاز دیگر این عرصه یعنی »راکت ای بوک« (Rocket ebook) و »سافت بوک« (Soft book) را جذب کرده و محصولات تازه‏ای را به‏نام‏های REB ۰۰۱۱ و REB ۰۰۲۱ به‏بازار عرضه کرده است. آیا »جم‏استار« می‏تواند عادت کتابخوانی را که پنج قرن است با انسان‏ها همراه شده تغییر دهد؟ پاسخ مسؤولان این شرکت این است که ما نظر بدبین‏ترین افراد به‏کتاب‏های الکترونیک و خوش‏بین‏ترین افراد نسبت به‏کتاب‏های کاغذی را تغییر خواهیم داد، چرا که کیفیت تصویری دستگاه ما بی‏نظیر است.
البته به‏نظر می‏رسد که گرفتاری این شرکت تغییر عادتی به‏عمر پنج قرن نیست. آنها ابتدا باید مردم را مجاب کنند تا دستگاهی را بخرند که نه به‏کامپیوترهای شخصی وصل می‏شود و نه به‏نت‏بوک‏ها، چرا که چنین دستگاهی فقط و فقط برای خواندن کتاب‏های الکترونیک تولید می‏شود و هیچ کاربرد دیگری ندارد.
● دیدگاه دوم
از طرفداران دستگاه کتابخوان که بگذریم، نوبت به‏جمع دیگری می‏رسد که کتاب‏های الکترونیک را به‏شکل دیگری تعریف می‏کنند. آنها با گروه اول اختلاف نظر دارند. از نظر آنها کتاب‏هایی الکترونیک هستند که توسط نرم‏افزارهای ویژه خوانده می‏شود؛ نه توسط دستگاه.
به عبارت بهتر، در نگاه گروه دوم کتاب الکترونیک با نرم‏افزار معنا می‏یابد، نه با سخت‏افزار.
در این گروه دوم دو گرایش وجود دارد: یک گرایش از نرم‏افزار مایکروسافت (Microsoft Reader)و گرایش دوم از نرم‏افزار ادوبی (Adobe Reader)حمایت می‏کنند.
اگرچه این دو نوع نرم‏افزار باهم تفاوت‏هایی دارند، اما هر دو گرایش در یک مورد هم‏نظر هستند و کاملاً بر سر آن اتفاق نظر دارند: کتاب الکترونیک واقعی یعنی کتابی که بتوان آن را با نرم‏افزار خواند.
اجازه بدهید به‏ویژگی‏های هر دو نرم‏افزار نگاهی داشته باشیم.
● کتابخوان مایکروسافت
کتابخوان مایکروسافت (رایگان) از فونتی استفاده می‏کند که کلیرتایپ (Clear type) نام دارد. این فونت بسیار شبیه حروف چاپی است. ویژگی دیگر این فونت این است که از نظر ابعاد قابل تغییر و تنظیم است، معنی این ویژگی علاوه بر افزایش قابلیت وضوح در هنگام خواندن، این است که می‏توان کتاب‏های کوچک را در قطع‏های بزرگ‏تر چاپ کرد.
کتاب‏های الکترونیکی که خود شرکت مایکروسافت آنها را طراحی می‏کند و با کتابخوان مایکروسافت خوانده می‏شوند فقط حدود ۳۰۰ تا ۵۵۰ کیلوبایت حجم دارند و این یعنی این که شما می‏توانید صدها کتاب الکترونیک از این دست را Downloadکنید. کتاب‏ها در این دستگاه کتابخوان به‏صورت تک‏صفحه‏ای دیده می‏شوند و از حاشیه سفید کافی هم برخوردارند تا حروف در حاشیه صفحه به‏صورت ناقص ظاهر نشود.
ضمناً برای این که صفحه نمایش این کتابخوان شلوغ نباشد و خواننده فقط با متن کتاب مواجه باشد، امکانی در آن وجود دارد که براساس آن صفحه کوچک فرامین (menu) به‏صورت پنهان باقی می‏ماند و هرگاه خواننده به‏آن احتیاج داشته باشد، ظاهر می‏شود.
ویژگی دیگر کتابخوان مایکروسافت این است که یکایک کلمات کتاب‏ها را می‏توان با آن جست‏وجو کرد. به‏عبارت بهتر شما می‏توانید به‏سرعت تعداد و محل‏هایی را که یک واژه خاص در کتاب به‏کار رفته است، پیدا کنید.
قابلیت دیگر این کتابخوان این است که می‏توان با افزودن فرهنگ لغت انکارتا (Encarta) به‏آن ]محصول رایگان دیگری از مایکروسافت [بسیاری از دشواری‏ها را به‏ویژه برای آنان که بر زبان انگلیسی تسلط کافی ندارند حل کرد. با چنین امکانی، هرگاه معنی واژه‏ای را در یک کتاب ندانید، فقط کافی است بر روی آن واژه کلیک کنید و بسرعت به‏معنی آن دست یابید.
نکته دیگری که می‏توان به‏آن اشاره کرد، امکان استفاده از ماژیک رنگی برای مشخص کردن یک پاراگراف یا جمله خاص در کتاب است (Book marking)، یعنی همان کاری که آن را با استفاده از ماژیک‏های فسفری در کتاب‏های چاپی انجام می‏دهیم. این نرم‏افزار رنگ‏های متعددی را برای این کار در اختیار قرار می‏دهد )من خودم آبی را ترجیح می‏دهم شما چطور!؟(
● کتابخوان ادوبی
کتابخوان ادوبی (رایگان) هم تقریباً شبیه کتابخوان مایکروسافت است.
این کتابخوان هم دارای امکانات جست‏وجو و استفاده از رنگ است و هم قابلیت کوچک و بزرگ شدن صفحات (Zoom) را به‏شما می‏دهد. علاوه بر این شما می‏توانید اگر مایل بودید در کتاب‏تان حاشیه‏نویسی هم بکنید. ضمناً این کتابخوان این قدرت را هم دارد که دو صفحه از کتاب را همزمان در برابر شما باز کند. البته استفاده از دو امکان این نرم‏افزار منوط به‏کسب اجازه از ناشر است.
▪ امکان اول: این که کتابخوان با صدای خودش شروع به خواندن کتاب برای شما بکند؛ امکانی که به‏ویژه برای نابینایان جذاب است و برای مواقعی که خودتان حوصله خواندن ندارید.
▪ امکان دوم: پرینت گرفتن از کتاب.
علاوه بر اینها، کتابخوان ادوبی قادر است تصاویر رنگی را هم با کیفیت بالا - اگر در کتابی این نوع تصاویر باشد - نمایش دهد.
● دیدگاه سوم
دیدگاه سوم به حرف و حدیث‏های دو دیدگاهی که مطرح شد کاری ندارد. دیدگاه سوم می‏گوید هرچه را که می‏توان با مرورگر (browzer)خواند، کتاب الکترونیک است. پس از دیدگاه سوم هر صفحه‏ای که داده ‏های آن صفر و یک باشد، صفحه‏ای از یک کتاب الکترونیک است. از نظر این گروه، مرورگرها مادران کتاب‏های الکترونیک هستند.
● دیدگاه چهارم
دیدگاه چهارم هم به‏حرف و حدیث‏های سه دیدگاه دیگر هیچ کاری ندارد. طبق این دیدگاه، کتابی که سود نیاورد الکترونیک نیست!
از شوخی گذشته، حرف اصلی این گروه این است که اصلی‏ترین ویژگی کتاب الکترونیک باید این باشد که قابل سرقت برای تکثیر نباشد. آنها می‏گویند چرا باید کتابی را تولید کرد که هیچ سودی نداشته باشد و هر که خواست آن را تکثیر کند؟
این دیدگاه در واقع نگران نفوذ گران کامپیوتری (Hackers)است؛ کسانی که قفل برنامه ‏ها و نرم‏افزارها و هر قفل دیگر دیجیتال را می‏شکنند، تا حق مالکیت معنوی پدیدآورندگان را لگدکوب کنند.
از این دیدگاه، ایمنی (security) باید جزو ویژگی‏های هر کتاب الکترونیک باشد.
● تهدیدی علیه کتاب‏های چاپی!
آیا واقعاً کتاب‏های الکترونیک تهدیدی علیه کتاب‏های چاپی به‏شمار می‏آیند؟
یک تحقیق در سال ۲۰۰۰ در آمریکا که تحت عنوان »مطالعه خرید کتاب« صورت گرفت، نگرانی‏های ناشران و کتاب‏فروشان را موقتاً کاهش داد.
به عنوان نمونه، نورا رالینسون (Nora Rawlinson)سردبیر هفته‏نامه معروف ناشران (Publishers weekly)به‏تهیه‏کنندگان این تحقیق چنین پاسخ داد: امکانات سخت‏افزاری و نرم‏افزاری کتاب‏های الکترونیک هنوز در برابر تکنولوژی پانصدساله چاپ کتاب، بی‏رنگ هستند، اما من فکر می‏کنم که این صنعت نوپا به‏زودی رشد خواهد کرد.
نکته دیگر این که از ۱۱۴۰ نفری که در این پژوهش مورد پرسش قرار گرفتند، ۶۰ درصد با کتاب‏های الکترونیک آشنا بودند و ۷۰ درصد هم در پاسخ به‏یکی از پرسش‏ها گفته بودند حداقل تا ۶ ماه آینده قصد ندارند کتاب الکترونیک بخرند.
اما کمی دورتر از این نظرات، یک نگرانی هم به‏چشم می‏خورد. کلوب‏های کتاب (book clubs) نگران آینده خود شده‏اند. حتماً اطلاع دارید که کلوب‏های کتاب، چندین کتاب را برای شما به‏قیمت یک دلار می‏فرستند ]ضمناً هزینه پست را هم خودشان می‏دهند[ و در عوض شما باید چند کتاب از آنها بخرید.
ریشه نگرانی آنها در اینجاست که مبادا ناشران به‏کتاب‏های الکترونیک رو بیاورند و دیگر کتابی به‏این کلوب‏ها برای توزیع ندهند. نگرانی این کلوب‏ها هنگامی واقعی‏تر به‏نظر می‏رسد که به‏یاد بیاوریم وقتی »استفن کینگز« (Stephen Kings)کتاب ۶۶ صفحه‏ای الکترونیک خود به‏نام »سوار بر گلوله« Bullet()Riding theرا در اینترنت قرار داد، ظرف ۲۴ ساعت چهارصد هزار نسخه فروش رفت.
حالا شما چه نظری درباره کتاب‏های الکترونیک دارید؟ سخت‏افزاری هستید یا نرم‏افزاری یا هیچ کدام؟
راستی شما اصلاً فکر می‏کردید شاهد روزی باشید که اینترنت صاحب دهها کتابفروشی الکترونیک باشد؟ کتابفروشی‏های الکترونیک که کتاب‏های چاپی می‏فروشند، مثل کتابفروشی آمازون (Amazon.com)یا مثل کتابفروشی بارنزاند نوبل (Barnesandnoble.com)؟
این کتاب‏فروشی‏های الکترونیک عادات ما را در خرید کتاب تغییر دادند. آیا کتاب‏های الکترونیک عادات ما را در مطالعه کتاب تغییر می‏دهند؟

منابع
۱ - CNN.com- Books - survey: Few believe e-books will replace paper versions. September ۲۱, ۲۰۰۰
URL:http://www.CNN.com/۲۰۰۰/books/electronicbooks
۲ - Barnes & Noble.com ebooks: Adobe ebook reader features/microsoft reader features
URL:http://www.ebooks.barnesandnoble.com
۳ - "E-book" or "content"-what’s in a name?
URL:http://www.fonerbooks.com/naming.htm
۴ - Tech News-CNT.com: E-publishing posing threat to traditional book clubs.
URL:http://www.news.cnet.com
۵ - Anti-Aliasing:creating graphics for the web
URL://http://www.widearea.co. uk/designer/anti.html

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا