فرصتی به نام نفت عراق

سومین دارنده بزرگ ذخایر اثبات شده نفت خام دنیا در حالی این رتبه را به خود اختصاص داده است که بیش از ۹۰ درصد از خاک این کشور، هنوز تحت عملیات اکتشاف نفت قرار نگرفته است و یکی از پایین‌ترین هزینه‌های تولید نفت در منطقه خاورمیانه و دنیا به این کشور اختصاص دارد. اینجا عراق است.
سومین دارنده ذخایر اثبات شده نفت خام ۶۰ درصد از محصول ناخالص داخلی و بیش از ۹۰ درصد از درآمدهای خود را از محل صادرات نفت تأمین می‌کند. صنعت نفت عراق در حالی عنوان پانزدهمین تولیدکننده بزرگ نفت را از آن خود کرده است که سال‌ها تحت تحریم‌های شدید بین‌المللی قرار داشته و تولید نفت این کشور تحت برنامه نفت در برابر غذای سازمان ملل کنترل شده است. با این حال، صنعت نفت عراق اکنون تأمین‌کننده بیش از ۹۴ درصد از انرژی مصرفی این کشور است که از محل تولید نفت خام تأمین می‌شود. بسیاری از زیرساخت‌های صنعت نفت عراق در جریان سال‌ها تحریم و نیز در جریان حمله ایالات متحد آمریکا به این کشور در زمان سقوط دولت صدام، آسیب‌های شدیدی را متحمل شده است، به گونه‌ای که بسیاری از چاه‌های نفت و تأسیسات فرآوری و تولید نفت و گاز با خسارات کلی مواجه شدند. ‌ ‌
● بازسازی یک غول آسیب دیده
صنعت نفت عراق پس از حمله سال ۲۰۰۳ به این کشور در مرکز توجه کشورهای اشغالگر قرار گرفت. بازسازی زیرساخت‌های تولید و فرآوری نفت می‌توانست علاوه بر تأمین نیازهای داخلی این کشور و زمینه‌سازی برای بهبود رشد اقتصادی و افزایش سطح رفاه عمومی، تأمین‌کننده درآمد های ارزی مورد نیاز اقتصاد جنگ‌زده و تحریم‌زده این کشور باشد. تولید نفت عراق در حال حاضر، رقمی معادل ۴/۲ میلیون بشکه در روز است. یک پنجم از این میزان از طریق خط لوله کرکوک - جیحان به ترکیه منتقل و به مقاصد صادراتی بارگیری می‌‌شود و مابقی این میزان از طریق بندر بصره در جنوب عراق راهی دیگر بازارهای صادراتی می‌شود. ‌ ‌
با شدت گرفتن عملیات تخریبی در عراق پس از اشغال، بار دیگر صنعت نفت در مرکز توجه تخریب‌گران قرار گرفت. بیشترین میزان حمله و تخریب در تأسیسات صنعتی و دولتی عراق، مربوط به تأسیسات صنعت نفت، شامل خطوط لوله انتقال و صادرات نفت خام، پالایشگاه‌ها و سایر واحدهای فرآوری نفت و گاز بوده است. خط لوله صادرات نفت کرکوک - جیحان که روزانه ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار بشکه نفت خام تولیدی این کشور را برای صادرات به بندر جیحان ترکیه منتقل می‌کند از مهمترین این تأسیسات است که تا کنون بارها با تخریب وانفجار روبه‌رو شده است. بر اساس تعبیر گروه‌های مخالف دولت، جلوگیری از رونق اقتصادی در این کشور و برقراری جریان صادرات نفت، مهمترین اهرمی است که از آن می‌توان برای توقف در روند رشد اقتصادی و توسعه این کشور استفاده کرد. ‌ ‌
با برقراری ثبات نسبی طی ماه‌های اخیر، روند تثبیت صنعت نفت این کشور نیز از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار شده است. تهیه قانون جدید نفت عراق، امکان سرمایه ‌گذاری‌های گسترده را به شرکت‌ها و کشورهای خارجی داده است. ‌ ‌
بر اساس آمار منتشر شده در فوریه گذشته، صادرات نفت عراق به ۸/۱ میلیون بشکه در روز رسیده است. این رقم در ماه مزبور، درآمدی معادل ۲ میلیارد دلار را برای اقتصاد عراق به همراه داشته است. وزیر نفت عراق اخیراً اعلام کرده است این رقم در سال ۲۰۰۹ به ۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. دولت عراق همچنین چندین میدان نفت و گاز این کشور را در دور دوم مناقصه‌های بین‌المللی به مناقصه گذاشته و صلاحیت ۱۱ شرکت بزرگ نفتی پیشنهاد دهنده را مورد تأیید قرار داده است. با توجه به رشد روزافزون تقاضای فراورده‌های نفتی در عراق، برنامه‌های متعددی نیز برای احداث پالایشگاه‌های جدید در نقاط مختلف ارایه شده است. طی هفته‌های اخیر، شرکت‌های رپسول اسپانیا، انی ایتالیا و مارسک دانمارک، طرحی مشترک را برای احداث یک پالایشگاه در نزدیکی میدان نفتی قرنه عراق - که یکی از بزرگ‌ترین میادین نفتی این کشور است - ارایه کرده‌اند. ‌ ‌
روسیه نیز از علاقمندان ویژه طرح‌های بالادستی در صنعت نفت عراق است. قبل از سقوط دولت صدام، شرکت‌های روسی میلیاردها دلار قرارداد اولیه در بخش بالادستی با دولت صدام امضا کرده بودند تا به محض رفع تحریم‌های بین‌المللی به اجرای آنها بپردازند. با حمله آمریکا و اشغال عراق، دولت بغداد قراردادهای قبلی را فاقد اعتبار اجرایی اعلام کرد. بسیاری از طرح‌های صنعت نفت، این بار به شرکت‌های نفتی اروپایی و آمریکایی واگذار شد. ‌ ‌
با این حال طی ماه‌های اخیر، شرکت‌های روسی حضور گسترده‌ای را در بغداد برای عقد قراردادهای جدید نفتی با دولت جدید این کشور داشته‌اند. در روزهای میانی ماه مه جاری مدیر عامل شرکت نفتی لوک اویل روسیه اعلام کرد وزیر انرژی روسیه به زودی در راCس هیأتی بلندپایه برای توسعه همکاری‌های مسکو - بغداد در بخش انرژی به بغداد خواهد رفت. این خبر در شرایطی اعلام شد که در روزهای پیش از آن، نخست وزیر عراق طی دیداری با ولادیمیر پوتین، نخست وزیر روسیه، خواهان توسعه همکاری‌های دو کشور در بخش انرژی شده بود. شرکت لوک اویل علاقمندی خود را برای توسعه میدان نفتی قرنه غربی عراق اعلام کرده است. لوک اویل در زمان صدام، قراردادی را در خصوص توسعه همین میدان با بغداد به امضا رسانده بود. شرکت گازپروم روسیه نیز در مناقصه اخیر توسعه شش میدان بزرگ نفت و گاز عراق شرکت کرده است.
شرکت نفتی شل نیز اعلام کرده برای حضور مشترک در پروژه‌های نفتی عراق، مذاکرات خود را با چند شرکت چینی آغاز کرده است. چین به عنوان یکی از بزرگترین متقاضیان نفت در بازارهای جهانی طی سال‌های اخیر، تلاش‌های گسترده‌ای را برای افزایش میزان ذخایر نفتی خود به خصوص در خاورمیانه آغاز کرده است. ‌ ‌
● ایران و فرصت‌های صنعت نفت عراق
همسایگی با عراق از یک سو و شرایط ویژه صنعت نفت عراق، باعث ایجاد فرصت‌های کم نظیری برای صنعت نفت ایران شده است. نیاز صنعت نفت عراق به توسعه فعالیت‌ها در بخش‌های مختلف بالادستی و پایین‌دستی این صنعت و تجربیات شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه صنعت نفت در بخش دانش فنی و نیز ساخت تجهیزات و تأسیسات در شرایط موجود، امکان توسعه حضور ایران را در صنعت نفت عراق فراهم ساخته است.
حتی با در نظر گرفتن ملاحظات سیاسی بازدارنده و موانع خارجی موجود بر سر راه توسعه روابط اقتصادی دو کشور، منطق اقتصادی و موقعیت‌های جغرافیایی، توسعه همکاری با جمهوری اسلامی ایران و استفاده از پتانسیل‌های کشورمان را برای سیاست‌گذاران صنعت نفت عراق به یک الزام انکارناپذیر تبدیل ساخته است. عراق دارای گزینه‌های صادرات بخش قابل ملاحظه‌ای از نفت خود از طریق بنادر ایرانی و یا تحویل نفت خام در ازای مبادله آن با فراورده‌های پالایش شده تولیدی در پالایشگاه آبادان و دریافت دکل‌های حفاری و سایر تجهیزات مورد نیاز - که امکان تولید آنها با استانداردهای جهانی در ایران از مدت‌ها پیش فراهم شده است - می‌باشد. همچنین نیروی انسانی ماهر در صنعت نفت و دانش فنی قابل توجه از دیگر مزایای قابل دسترس ایران برای توسعه صنعت نفت عراق است.
پتانسیل‌های صنعت نفت ایران و نیازهای گسترده صنعت نفت عراق، زمینه‌های بسیاری را برای شکل‌دهی همکاری‌های گسترده و ایجاد فرصت‌های جدید برای صنعت نفت ایران فراهم کرده است. دقت نظر در این زمینه و شناسایی دقیق فرصت‌های موجود از سوی سیاست‌گذاران صنعت نفت و فعالان بخش خصوصی صنعتی در ایران، منافع قابل ملاحظه‌ای را برای کشور به همراه خواهد داشت. ‌ ‌

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران