لباس و پوشش در سیره نبوی

لباس برای پوشاندن بدن و حفظ آن از سرما و گرما و آلودگی، و مایه آبرو و آراستگی انسان است. تبدیل آن به وسیله تفاخر و تجمل، و ارزش را در کیفیت جامه دانستن، نوعی انحراف از فلسفه وجودی لباس است. از این رو” ساده پوشی” به عنوان یکی از مظاهر ساده زیستی و رهایی از تعلقات مادی است. پیامبر اعظم صلی‌الله علیه و آله، این گونه به زندگی و دنیا می نگریست و این گونه نیز می زیست و هرگز ارزش را در لباس نمی دید.
سعدی می گوید:
تن آدمی شریف است به جان آدمیت
نه همین لباس زیباست نشان آدمیت
و به قول پروین اعتصامی :
زهد با نیت پاک است نه با جامه ی پاک
ای بس آلوده، که پاکیزه ردایی دارد
در اینجا به نمونه‌هایی از سیره حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله در مورد پوشیدن جامه، جنس لباس، رنگ، اندازه و تعداد و نحوه پوشیدن پیراهن،کفش، کلاه، عمامه، ردا و... اشاره می کنیم؛
۱) جنس و رنگ لباس
رسول خدا صلی الله علیه و آله، هم به سلامت و عافیت جسمی، هم به سادگی و هم به نوع سالم‌ تر پارچه لباس توجه داشت. لباس پنبه ‌ای مورد علاقه آن حضرت بود. حضرت علی علیه السلام می فرماید: “لباس‌های پنبه ‌ای بپوشید، چرا که آن، لباس پیامبر خداست.” آن حضرت، هم لباس برد یمانی می پوشید، هم جبه ‌ای پشمین و خشن از پنبه و کتان. می فرمود: “پنج چیز را تا زنده‌ام ترک می کنم،... یکی هم پوشیدن لباس پشمی.”
“سبز”، رنگ مورد پسند پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله برای لباس بود. البته بیشتر جامه‌های پیامبر سفید بود و می فرمود: لباس سفید را بر زندگانتان بپوشانید و مردگانتان را هم با پارچه سفید کفن کنید. پیامبر خدا ملحفه‌ای داشت که با زعفران رنگ‌ آمیزی شده بود و گاهی تنها با پوشیدن همان، با مردم نماز می خواند. اما “سرخ”، رنگی بود که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آن رابرای لباس، نمی پسندید. رسول خدا صلی الله علیه و آله نمونه اعلای تمیزی و آراستگی بود. در لباس پوشیدن نیز به این نکته توجه داشت و در مورد نظافت جامه می فرمود:”من اتخذ ثوبا فلینظفه.” لباس سفید، خود به خود طوری است که چرک و آلودگی زودتر در آن معلوم می شود، و انسان مقید به سنت نبوی نظافت، به شستن و تمیز کردن آن روی می آورد. به علاوه انبساط خاطر و باز شدن روحیه نیز از فواید پوشیدن لباس روشن و سفید است.
۲) اندازه و کیفیت
جامه ‌ای که انسان را مغرور و سرمست کند یا تکبر و خود برتر بینی آورد، ناپسند است. مقید بودن به نوع خاصی از جامه نیز، اسارت آور است. رسول خدا صلی الله علیه و آله هر گاه لباس تازه می پوشید، خدا را شکر و سپاس می گفت و جامه قبلی را به مسکین می داد. در روایت دیگری آمده است که چون جامه نو به تن می نمود، دعا می کرد و می فرمود: خدایی را سپاس که بر تن من چیزی پوشاند تا پوشش من باشد و میان مردم آراسته باشم.
جامه بلندی که بر زمین کشیده شود، نشان تکبر است و در جاهلیت، شیوه اشراف بوده است. رسول خدا صلی الله علیه و آله ضمن آنکه از پوشیدن آن گونه جامه‌ها نهی می کرد، خود جامه ‌ای می پوشید که از نظر بلندی به قوزک پاهایش نمی رسید. جامه‌ای که از رو می پوشید، تا نصف ساق پا می رسید. جامه وی گاهی جامه ‌ای کوچک ‌تر از قطیفه (شمله) بود، یا جامه ‌ای پشمین و راه راه با خطوط سیاه و سفید که وقتی آن را به بر می کرد، هیئت زیبایی می یافت.
از نشانه‌های وارستگی آن حضرت در پوشیدن جامه و اینکه فخر خویش را به جامه و نوع آن نمی دانست، این است که نقل شده هر نوع لباسی که فراهم می شد می پوشید.
۳) ساده پوشی
ساده زیستی رسول خدا صلی الله علیه و آله و وابسته نبودن به جلوه‌های فریبنده دنیا و به ناز و نعمت آن دل نبستن و به جلوه‌های مادی دل خوش نداشتن، در همه شئون زندگی وی متجلی بود از جمله در کیفیت و نوع لباس و فرش و زیر انداز و...
نقل شده که گاهی آن حضرت، روی حصیر می خوابید، بی آنکه جز آن چیزی زیرش باشد. هر چه فراهم بود می پوشید. هر چه که از حلال می یافت می پوشید. مهم، مباح بودن جامه بود که برای رسول خدا اهمیت داشت، نه قیمت و جنس و دوخت و جذاب بودن. آن حضرت به صحابی پارسای خود ابوذر غفاری فرمود: ای ابوذر! من لباس خشن و سخت می پوشم، روی زمین می نشینم، انگشتانم را پس از غذا می لیسم،- کنایه از این که در صرف غذا اسراف نمی‌کردند - بر چهارپای بی زین سوار می شوم و کسی را در ردیف خود سوار می کنم. اینها از سنت‌های من است،هر کس از سنن من روی گردان شود، از من نیست. در سخن دیگری آمده است که عبایی داشت، هر گاه می خواست نافله بخواند (یا جا به جا شود) آن را دو تا می کردند و زیرشان می انداختند.
۴) لباس های ویژه
کلاه، عمامه، دستار و عرقچین، گر چه پوشاننده بدن نیست، ولی در ردیف جامه به شمار می آید. از سنت‌های اسلامی، پوشاندن سر است، چه هنگام عبادت و نماز، چه در مواقع دیگر. پوشش پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله برای سر خود، اغلب عمامه بود. هنگام نماز و خطبه و جهاد، به تناسب، شرایط، با چیزی سر را می پوشاند. گاهی هم سر برهنه بود. به روایت امام صادق علیه السلام پیامبر اسلام، عرقچین و کلاه سفید راه راه می پوشید و در هنگام جنگ، عرقچینی بر سر می گذاشت که روی گوش‌ها را می پوشاند. در مواقع دیگر، از زیر عمامه، عرقچین هم بر سر می پوشید. البته گاهی عمامه بدون کلاه بر سر می نهاد، یا کلاه بدون عمامه می پوشید. عمامه سیاهی داشت که بر سر می پیچید و با آن نماز می خواند.
اگر استفاده از دستمال و حوله را برای خشک کردن دست و صورت هنگام وضو وارد بحث پوشش و لباس کنیم، در این زمینه هم بد نیست بدانیم که رسول خدا صلی الله علیه و آله حوله‌های متعددی داشت با نام‌های مختلف و کاربردهای گوناگون، که به مراعات بهداشت و نظافت و نظم هم مربوط می شود. در روایت آمده است: آن حضرت دستمال و حوله ‌ای داشت که پس از وضو چهره خود را با آن خشک می کرد.
آراستگی آن حضرت، بخصوص هنگام حضور در جمع مسلمانان در مسجد و برای خطبه و نماز، گوشه دیگری از سیره ایشان را نشان می دهد. لباس نماز جمعه ایشان مخصوص بود. در بعضی روایات آمده که غیر از لباسی که در روزهای غیر جمعه می پوشید، دو جامه مخصوص برای جمعه داشت.
۵) آداب لباس پوشی
گرچه لباس پوشیدن، کاری ساده و روزمره و عادی است، ولی روش و سیره اولیای دین در این زمینه‌ها هم برای ما مهم است.
پیامبر (ص) هر گاه لباس و پیراهن می پوشید، ابتدا سمت راست را بر تن می کرد و هر گاه جامه از تن در می آورد، از سمت چپ شروع می کرد. آن حضرت، انجام کار را با دست راست، و شروع از سمت راست را در همه کارهایش دوست داشت؛ در پوشیدن جامه و کفش، در شانه کردن مو.
پایان این بخش را به دو کلام از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله زینت می دهیم که درباره جامه و آداب لباس پوشیدن فرموده است: “ هر کس در دنیا لباس شهرت بپوشد (لباسی غیر معمول که به خاطر آن انگشت نما شود) خداوند در روز قیامت جامه ذلت و خواری بر او می پوشاند. “ امام صادق علیه السلام از پدران خویش روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله نهی می کرد که مردان، در لباس پوشیدن، خود را شبیه زنان سازند و نهی می کرد که زنان، در لباس، شبیه مردان شوند.

منبع : روزنامه رسالت