همه جهان در نصف جهان

● ایران میزبان سی وهشتمین دوره المپیاد بین المللی فیزیک
شهر اصفهان از ۲۲ تا ۳۱ تیرماه سال جاری میزبان سی وهشتمین دوره المپیاد جهانی فیزیک است. المپیاد جهانی فیزیک مسابقه ای است بین المللی که برای دانش آموزان دبیرستانی برگزار می شود. با توجه به گستره بین المللی این رویداد، موفقیت های دانش آموزان ایرانی در المپیادهای گذشته و همچنین تاکید مسوولان بر توسعه علمی و تعامل با جهان خارج و همچنین ارائه تصویری مطلوب از ایران، این رویداد از اهمیت بسیاری برای ایرانیان برخوردار است. اهمیت این رویداد زمانی بیشتر می شود که دریابیم در این دوره حدود ۸۵ کشور از سرتاسر جهان در آن شرکت دارند.
گفتنی است ایران در سال ۷۲ آمادگی خود را برای میزبانی این رقابت اعلام کرد و پس از مدتی سال ۲۰۰۷ میلادی اعلام شد.
ایران برای میزبانی شایسته این رقابت کمیته ای را معرفی کرده است که اعضای آن توسط وزیر آموزش و پرورش منصوب شده اند. این کمیته از اواخر سال ۸۳ کار اجرایی خود را آغاز کرده است تا بتواند شایستگی های علمی و فرهنگی خود را به دانش آموزان نخبه حدود ۸۰ کشور جهان و جمع کثیری از دانشمندان، سرپرستان و همراهان آنها نشان دهد.
● تاریخچه المپیاد جهانی فیزیک
اولین دوره المپیاد فیزیک در سال ۱۹۶۷ در ورشو پایتخت لهستان برگزار شد. بنیانگذار این دوره از مسابقه ها دکتر گورژوسکی است که از سال ۱۹۶۷ همه ساله (به جز سال های ۷۳ ، ۷۸ و ۸۰) در یکی از کشورهای جهان برگزار شده است.
در اولین دوره این المپیاد از کشورهای اروپای مرکزی برای شرکت در این رقابت دعوت کردند که کشورهای بلغارستان، چکسلواکی، مجارستان و رومانی دعوت را پذیرفتند و به این ترتیب اولین دوره مسابقه ها با حضور پنج کشور برگزار شد.
در آن سال هر کشور با سه دانش آموز و یک سرپرست شرکت کرد. اولین دوره المپیاد در دو روز (یک روز پرسش های نظری و یک روز آزمون تجربی) برگزار شد.
در دومین المپیاد که در مجارستان برگزار شد آلمان شرقی، اتحاد جماهیر شوروی و یوگسلاوی هم به جمع کشورهای شرکت کننده اضافه شدند. در این سال بود که مجمع عمومی تشکیل شد و اساسنامه برگزاری المپیادها به تصویب رسید که هنوز هم (البته با تغییرهای کم) به قوت خود باقی است. المپیادهای بعدی در چکسلواکی، اتحاد جماهیر شوروی و بلغارستان برگزار شد. در المپیاد سال ۱۹۷۱ بلغارستان بود که حداکثر تعداد دانش آموزان شرکت کننده از یک کشور به پنج نفر افزایش یافت.
در سال ۱۹۷۲ ششمین المپیاد در رومانی برگزار شد و برای اولین بار یک کشور از امریکای مرکزی (کوپا) و یک کشور از اروپای غربی (فرانسه) شرکت کردند.
اما در سال ۱۹۷۳ المپیاد برگزار نشد، زیرا به رغم آنکه استقبال برای شرکت در رقابت افزایش یافته بود، هیچ کشوری برای میزبانی داوطلب نشد، به همین دلیل لهستان (مبتکر این رقابت ها) بار دیگر میزبان المپیاد ۷۴ شد، تا این مسابقه ها همچنان تداوم داشته باشد.
المپیاد سال ۷۵ در آلمان غربی برگزار شد. در این سال تغییرهایی در اساسنامه المپیاد به تصویب رسید از جمله تعداد پرسش های امتحان نظری از ۴ به ۳ کاهش یافت، بین امتحان نظری و امتحان عملی یک روز استراحت در نظر گرفتند و تعداد زبان های آزمون از چهار (انگلیسی، روسی، آلمانی و فرانسوی) به دو زبان (انگلیسی و روسی) کاهش یافت.
المپیاد سال ۸۴ در سوئد برگزار شد. از آنجایی که تعداد کشورهای داوطلب برای شرکت در المپیاد افزایش یافت و هزینه های برگزاری و میزبانی بالا رفت، کشور دیگری برای سال های بعد نامزد نشد. به همین دلیل دبیرخانه ثابتی به مسوولیت دکتر گورژوسکی تشکیل شد که برای برگزاری المپیاد در سال های آینده برنامه ریزی کند. از آن سال به بعد، المپیاد به طور مرتب برگزار شده است و کشورهای برگزارکننده سال های آینده نیز مشخص شده است. گفتنی است المپیاد سال ۲۰۰۸ در ویتنام، ۲۰۰۹ در مکزیک، ۲۰۱۰ در کرواسی، ۲۰۱۱ در بلژیک، ۲۰۱۲ در استونی و ۲۰۱۳ در دانمارک برگزار خواهد شد.
● ساختار المپیاد
مسابقه المپیاد فیزیک که در دو بخش نظری و عملی برگزار می شود، در دو روز مختلف برگزار می شود. در امتحان نظری سه پرسش طرح می شود که چهار شاخه مختلف فیزیک دبیرستان را دربر می گیرد و دانش آموزان پنج ساعت فرصت دارند که به این پرسش ها پاسخ دهند. دانش آموزان پس از یک روز استراحت در آزمون تجربی شرکت می کنند. در این آزمون یک یا دو مساله به دانش آموزان داده می شود که مدت این امتحان نیز پنج ساعت است.
هر تیم حداکثر از پنج دانش آموز و دو مربی تشکیل شده است. شرکت کنندگان از لحاظ سطح تحصیلات دانش آموزان دبیرستان یا هنرستان هستند و دانش آموزان مدارس عالی (کالج) و دانشجویان نمی توانند در چنین آزمونی شرکت کنند. پرسش ها پس از طرح به زبان مادری دانش آموز ترجمه می شود و دانش آموز به زبان مادری به آنها پاسخ می دهد.
در مرحله بعد پاسخ های دانش آموزان ترجمه و تصحیح می شود. به این ترتیب مدتی از وقت المپیاد صرف تصحیح برگه ها می شود. وظیفه تصحیح برگه ها بر عهده کشور برگزارکننده است، اما مربی هر کشوری حق دارد به نمره تیم خود اعتراض کند.
● هزینه های رقابت
شرکت در این المپیاد هزینه های بسیاری دارد. هر کشور هزینه سفر تا کشور میزبان را خود پرداخت می کند، اما تمام هزینه های همه کشورها در دوره ۱۰ روزه رقابت به عهده کشور میزبان است. این هزینه ها شامل هزینه اقامت، غذا، رفت و آمد، گردش و تفریح است. از آنجایی که تعداد کشورهای شرکت کننده هر سال بیشتر می شود در نتیجه هزینه این رقابت بسیار سنگین شده است.
به همین دلیل، قرار شده است کشورهای شرکت کننده داوطلبانه مبلغی را به عنوان «حق شرکت» پرداخت کنند. به نظر می رسد این مبلغ کم کم از حالت داوطلبانه خارج شده و اجباری شود. با توجه به سنگینی و دشواری برگزاری المپیادهای جهانی، المپیادهای منطقه ای رایج شده است، برای مثال تاکنون المپیاد های ناحیه بالکان، ناحیه خلیج فارس و المپیاد کشورهای آسیایی برگزار شده است.
● سابقه حضور ایران
همان طور که گفته شد اولین دوره این مسابقه با شرکت تعداد کمی از کشورها در سال ۱۳۴۸ (۱۹۷۶) در ورشو پایتخت لهستان برگزار شد.
سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۶۷ برای نخستین بار یک گروه سه نفره را به عنوان ناظر به نوزدهمین دوره که در کشور اتریش برگزار می شد، اعزام کرد. اما اولین دوره حضور دانش آموزان ایرانی در المپیاد به سال ۱۳۶۸ مربوط می شود. در ۲۲ مهر سال ۱۳۶۷ مسابقه ای با عنوان «اولین المپیاد فیزیک کشور» برگزار شد که حدود ۳۵۰۰ دانش آموز در آن شرکت کردند و ۲۳ نفر از آن آزمون پذیرفته شدند که در دوره آموزش های نظری و عملی شرکت کردند. در سال ۶۸ و در مرحله دوم این رقابت پنج نفر به عنوان تیم فیزیک المپیاد ایران انتخاب شدند و به سرپرستی دکتر سپهری راد و دکتر احمد شیرزاد به بیستمین المپیاد بین المللی فیزیک اعزام شدند.
مسوولیت انتخاب آموزش و اعزام تیم المپیاد فیزیک ایران تا سال ۷۴ به عهده سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی بود، اما پس از تاسیس باشگاه دانش پژوهان جوان در سال ۷۴ این مسوولیت به باشگاه دانش پژوهان واگذار شد. تیم المپیاد فیزیک ایران از سال ۱۳۶۸ به طور مرتب در این رقابت شرکت کرده است، البته به جز سال ۷۲ که این رقابت در امریکا برگزار می شد. در آن سال ویزای تیم ایران صادر نشد و دانش آموزان ایرانی نتوانستند در این دوره شرکت کنند. دستاورد دانش آموزان ایرانی در این رقابت ها قابل توجه بوده است.
در شانزده دوره ای که ایران تاکنون حضور داشته است، در سال ۷۳ (چین)، ۷۴ (استرالیا) و ۷۹ (انگلستان) در تیم ایران چهار پسر و یک دختر حضور داشتند و در بقیه دوره همه پنج عضو ایران پسر بودند. بهترین مقام کسب شده به سال ۷۶ (کانادا) مربوط می شود. در آن سال یک شرکت کننده ایرانی از لحاظ فردی به مقام برنده مطلق دست یافت و در سال های ۷۸ و ۸۱ نیز شرکت کنندگان ایرانی به پنج مدال طلا دست یافتند و از لحاظ تیمی دوم شدند.
● دشواری های میزبانی
برگزاری همایشی با این گستردگی دشواری های بسیاری هم دارد.یکی از مهمترین و زمانبرترین کارها برای برگزاری المپیاد، طراحی پرسش های نظری و عملی است. کمیته برگزاری المپیاد برای طراحی بهترین پرسش ها از مشاوره تعدادی از بهترین استادان دانشگاه ها استفاده می کند. طراحان پرسش با بررسی پرسش های ۳۷ دوره المپیاد پیشین، سوال های این دوره را به گونه ای طرح می کنند که چندان شبیه پرسش های قبلی نباشد.
مساله دیگر طراحی و تهیه امکانات لازم برای انجام آزمایش های عملی است. پس از طرح اولیه پرسش تجربی، آزمایش با تعداد کمی از دستگاه ها انجام می شود تا نسبت به صحت آزمون و انجام پذیر بودن آنها اطمینان حاصل شود.
سپس حدود ۴۰۰ نمونه کاملاً شبیه از ابزارها تهیه می شود، تا دانش آموزان در موقعیت های کاملاً برابر در آزمون شرکت کنند. تصحیح برگه های امتحانی دانش آموزان نیز یکی دیگر از دشواری های برگزاری المپیاد است. هر دانش آموز برای سه پرسش نظری و یک پرسش عملی حدود ۵۰ برگ جواب تهیه می کند. بنابراین تصحیح کنندگان برگه های امتحانی (که عمدتاً از استادان دانشگاه ها و دانشجویان دوره دکترا هستند) باید حدود ۲۰ هزار برگه امتحانی را (که به ۵۰ زبان مختلف دنیا نوشته شده است) در کوتاه ترین زمان ممکن تصحیح و نمره ها را به سرپرستان اعلام کنند و در صورت اعتراض، با سرپرستان تیم ها در مورد صحت نمره ها بحث کنند.
دشواری دیگر انتخاب محل مناسب برای این المپیاد بود. چه شهری می تواند میزبان این رویداد بزرگ علمی- فرهنگی باشد؟ درک این نکته که چرا پایتخت به عنوان میزبان انتخاب نشد، چندان هم سخت نیست. اما از بین نامزدهای میزبانی در نهایت شهر اصفهان و دانشگاه صنعتی این شهر انتخاب شد، زیرا دانشگاه صنعتی اصفهان به امکاناتی همانند تالار اجتماعات، سالن های ورزشی، سالن غذاخوری، خوابگاه مناسب و با ظرفیت زیاد مجهز است و همین امر به اضافه ویژگی های تاریخی و داشتن جاذبه های فرهنگی، هنری و گردشگری از عمده ترین دلایل انتخاب اصفهان به عنوان میزبان بود.
● این نشانه به چه معنا است
بیشتر سازمان ها یا رویدادهای علمی، فرهنگی و ورزشی مایلند تا خود را با نماد یا نشانه ای معرفی کنند. المپیاد فیزیک نیز دارای لوگویی است که از چندین عنصر تشکیل شده است.
مهمترین پیام و مشخص ترین عنصر این نماد حرف های IPHO به معنای «المپیاد بین المللی فیزیک» است. به جز این حروف اختصاری تصویری از پل تاریخی و زیبای «سی وسه پل» (الله وردی خان) با پس زمینه «کوه صفر» دیده می شود. این دو عنصر که یکی ساخته دست بشر و دیگری ساخته طبیعت است، از نمادهای مشخص شهر اصفهان، مکان برگزاری المپیاد است. از این دو نماد شهر اصفهان در پوستر رویداد نیز استفاده شده است.
به گفته برگزارکنندگان المپیاد زاویه دید پل و پرسپکتیو آن بهانه ای است برای نشان دادن مسیر حرکت این رویداد از آغاز تا به امروز و حرکت پرتابه ای گوی به عنوان یک عنصر فیزیکی آشنا این معنا را تشدید می کند. در ضمن مسیر حرکت گوی به القای طاق های قوسی شکل قسمت پایین پل نیز کمک می کند. آیا گوی می تواند در ادامه حرکت خود به درون حلقه حرف O جهش کند؟
در عین حال حرکت پرتابه ای گوی می تواند نماد یک بازی کودکانه نیز باشد. کودکان در این بازی سعی می کنند با پرتاب سنگی بر سطح آب، بیشترین تعداد بازتابش از سطح آب را به دست آورند.
رنگ نیز در این نماد نقش برجسته ای دارد. رنگ لاجوردی نشانه رنگ آسمان شب ایران و همچنین رنگ غالب در کاشی کاری های ایرانی است.
● دستاوردهای دانش آموزان ایرانی
با توجه به امکاناتی که در دسترس دانش آموزان ایرانی است، مقام هایی که تاکنون کسب کرده اند، چشمگیر بوده است. به جز سال های ابتدایی ۶۸ تا ۷۱ که مقام چندان درخور توجهی نبود و سال ۷۲ که ایران در رقابت های امریکا شرکت نکرد، دیگر سال ها با دست پر برگشتند. دانش آموزان ایرانی از سال ۷۳ تاکنون یک بار هشتم (۸۵ سنگاپور)، یک بار ششم (۸۴ اسپانیا) دو بار پنجم (۸۰ ترکیه و ۷۳ چین)، سه بار سوم (۷۷ ایسلند، ۷۶ کانادا و ۷۴ استرالیا) و سه بار دوم (۸۳ کره جنوبی، ۸۱ اندونزی و ۷۸ ایتالیا) شده اند و در مجموع صاحب ۲۷ مدال طلا، ۲۶ نقره، ۱۹ برنز و ده دیپلم افتخار شده اند. ایران از ابتدای شرکت خود در المپیاد همیشه با یک گروه پنج نفره در مسابقه حاضر شده است. به جز سال های ۷۳ ، ۷۴ و ۷۹ که تیم ایران با ترکیب یک دختر و چهار پسر در مسابقه حاضر بود، در بقیه دوره ها تمام شرکت کنندگان ایرانی پسر بودند.

برای تنظیم این گزارش از سایت المپیاد فیزیک استفاده کردیم. شما نیز برای دریافت خبرهای مربوط به دوره برگزاری مسابقه می توانید به نشانی ipho۲۰۰۷.ir مراجعه کنید.

منبع : روزنامه شرق