روح ایرانی در تار و پود دستبافی به نام گبه

زمانی كه مخملباف فیلم گبه را ساخت گفته بود: گویی روح این مردم است كه در لابه‌لای تاروپود گبه، نقش بسته است. مردمی كه به من آموختند چگونه انسان، در تشویش فراهم آوردن وسایل زندگی، زندگی كردن را فراموش كرده است. بزرگترین قصد من از ساخت این فیلم، انتقال شور زندگی به انسان ها است.برخی هنرمندان پیشكسوت چون پرویز تناولی نیز از گبه به عنوان عرفان خاموش زن ایرانی نام برده‌اند. شاید بتوان گفت كه گبه در صنایع دستی ایران از جایگاه رفیعی برخوردار است. چرا كه گبه این تابلوی زیبای عشایر، نامه‌ای برای گشودن راز و رمز‌های دل این زنان و مردان صادق بود، آنچنان كه آنها غم‌ها و شادی‌های‌شان را بر تار و پود این بافته، كه مانند تابلوی نقاشی است، می‌نشانند. نگین خوشبختی درپژوهش خود با عنوان “ پژوهش پیرامون نقش و رنگ در دستبافت‌های عشایر قشقایی“ آورده است: یك قطعه گبه بافت منطقه قشقایی، یك مجسمه‌ی مدرن متعلق به هنری مور مجسم‌ساز معاصر انگلیسی، یك نقاشی كلاسیك متعلق به كاراواجو اواخر قرن ۱۶، هیچ گونه شباهتی از لحاظ شكل مواد مصالح به كار رفته و زمان آفرینش بین آن‌ها وجود دارد. اما همگی در كاربرد عناصر بصری شكل، خط، بافت، فضا، نور و رنگ كه عناصر تشكیل دهنده‌ی اثر هنری هستند، اشتراك دارند.وی می‌نویسد: اگر چه خالق گبه‌های قشقایی عوام بودند، اما دریافت حس ارزش‌های مستقل، عوامل بنیادی تصویر و ارتباط مستقیم روحی با آن‌ها در طبیعت انگیزه خلاقیت آن‌ها شده است. بافنده از لحاظ انتخاب رنگ، پرداخت پشم تا آخرین مرحله بافت، دارای یك تخیل و تفكر خاصی است كه سبب به وجود آوردن اثری جاودانی می‌گردد. گو این كه بافنده از درون آبستره‌ اولیه گذر كرده و واضح‌تر از پیش شعار عشق به منبع الهامش را سر می‌دهد. همان گونه كه یك نقاش مدرن در تفكر این است كه نقشی فراتر از طبیعت ایجاد كند.
اما این گبه‌ای كه اكنون با نام ایران و عشایر آن شناخته شده چیست؟
گبه، نوعی فرش از جنس قالی است كه معمولا در قطع قالیچه توسط عشایر و ایلات لر و قشقایی در اندازه‌های قالیچه، قالی و پتو بافته می‌شود و دارای پرزهای بلند است. در بافت گبه از تعداد پود بیشتری استفاده می‌شود كه این كار در نرمی گبه تاثیر فراوان دارد. تعداد پود برخی از گبه‌ها گاهی از سه تا هشت پود در هر رج و بلندی پرزها گاهی تا یك سانتی متر هم می‌رسد.در میان قبایل ایرانی ایل قشقایی از دست بافته‌های بسیار مشهوری برخوردار است كه مورد تحسین جهانی واقع شده‌اند. قالیچه‌های ایل قشقایی تركی بافت بوده و نقش آن‌ها تكرار اشكال شكسته و ساده هندسی می‌باشد. اكثر قالیچه‌های ایلات فارس از شفافیت رنگی خاصی برخوردار است، تار و پودهای گبه های قشقایی تماما از پشم بوده و پشم‌های مورد استفاده گبه‌ها در فارس تهیه می‌شوند.دست بافته‌های كوچ نشینان قشقایی باغ های بافته‌ای را می‌ماند كه در نهایت ظرافت و دقت زبان باز می‌كنند و از طریق نمایش نقش‌ها تاریخ قومی و قدمت فرهنگی و قلمرو ذوق این كوچندگان را بازگو می‌كنند.هر یك از بافته‌های عشایری دارای نشانه قومی و تاریخی است. به همین دلیل بافته‌های بلوچ و تركمن افشار و قشقایی به آسانی از هم ساخته می‌شوند. طرح های گل و گیاه و نقش مایه‌های حیوانی و نقش‌های مربوط به ستارگان در دست بافته‌های عشایری لر و بختیاری مكرر به چشم می‌خورد.در گذشته بافت گبه عمدتا به قصد مصرف خانواده و فرش كردن خیمه و خانه بوده است نه به عنوان ارمغان و فروختن به دیگران و به هیچ وجه جنبه تجاری و فروش نداشته به همین سبب خیلی كم بافته می‌شد و چون بافت به منظور استفاده شخصی بوده است پس از محدودیتی برخوردار نبود و بافندگان در بافتن نقش‌های مختلف دستشان باز بوده است.هنرمند خالق گبه با صورت‌هایی برخاسته از روایت و داستان و مضامین طبیعی و بیان حالات روحی در واقع دنیا را از دریچه دید خود در نقش گبه به عرصه ظهور می‌رساند. طرح‌ها و نقوش گبه از افكار ساده و روان منشا می‌گیرد و نقوش خودجوشی با سادگی و بیانی زلال و شفاف بر عرصه بافت شكل می‌گیرند.امروزه گبه‌ از برجسته‌ترین‌ صنعت دستی و خانگی در استان‌های بوشهر و کهکیلویه‌ و بویر احمد ‌است‌ که‌ البته در قسمت‌هایی‌ از چهار محال بختیاری‌ و فارس‌ نیز رواج دارد و تقریبا در اکثر ‌نقاط روستایی‌ و حتی در بسیاری‌ از مناطق شهری استان‌های مذکور شغل اول‌ یا حرفه‌ ی دوم‌بسیاری‌ از خانواده‌ها محسوب می‌شود.‌گبه بافی در اكثر مناطق روستایی و عشایری مرسوم بوده و مركز اصلی بافت آن در مركز كشور و جنوب می باشد. از جمله مراكز مهم بافت گبه می توان از دو گنبدان، باشت، آرو در شهرستان گچساران، تل گر، چشمه بلقیس، ده شیخ و چرام در شهرستان كهكیلویه از سراب تا ده علیا و ده سفلی و موردراز علیا و سفلی در شهرستان بویر احمد، برازجان و حوزه های روستایی شول و ده كهنه از استان بوشهر نام برد.استان فارس نیز از گذشته بسیار دور یكی از مهم ترین و بزرگ ترین مراكز ایل نشینی به شمار می‌رفته و ایلات قشقایی، خمسه، ممسنی و بختیاری به بافت گبه اشتغال داشتند و بهترین گبه ها كار تركان قشقایی فارس می‌باشد كه در خارج از كشور از اعتبار خاصی برخوردار است.