رادیوگرافی دندان به چه درد می خورد؟

آن دورانی كه طرح بعد از تحصیلم را می‌گذراندم، در درمانگاهی در جنوب شهر كار می‌كردم. من و همكارم در دو اتاق كنار هم كارهای دندانپزشكی را انجام می‌دادیم. اغلب افرادی كه به آن درمانگاه‌ مراجعه می‌كردند می‌خواستند دندان‌هایشان را بكشند. كسانی كه به من مراجعه می‌كردند، اغلب عصبانی و پكر از اتاقم خارج می‌شدند، چون من پیش از انجام هر كاری روی دندان‌های بیمارم، از او تقاضای تهیه عكس از دندان مورد نظر می‌كردم كه این كار علی رغم توضیحاتم برای بیمارانم قابل درك نبود.
اما همكار من در اتاق كناری بدون رادیوگرافی (عكس) برای بیمارها همه كار انجام می‌داد. این بود كه اتاق من همیشه خلوت بود و پشت در اتاق همكارم اغلب مواقع یك صف طولانی تشكیل می‌شد. از طرف دیگر باید به اعتراض‌های رئیس درمانگاه‌ هم جواب می‌دادم كه چرا در درمان بیماران همكاری نمی‌كنم و به همین علت به كم كاری هم متهم شده بودم؛ اما من سعی كردم با وجود تمام این مسائل، بر اعتقاد خودم استوار بمانم و به هیچ دندانی بدون داشتن رادیوگرافی دندان دست نزنم.
دندانپزشكان معتقدند: (بدن انسان‌ها و منطقه دهان و دندان آنها هم، جزو خصوصی‌ترین قسمت‌های زندگی آنهاست. اگر قسمتی از دهان و دندان كسی را بدون گرفتن عكس و تهیه اطلاعات كافی از آن دستكاری كردید، مثل آن است كه سرزده وارد خانه كسی بشوید و به حریم خانه او دست درازی كنید....)
● سلام بر ایكس عزیز
در ۱۸۹۵ فردی به نام ویلهلم رنتگن، اشعه‌ای را كشف كرد كه می‌توانست از درون اجسام جامد بگذرد و از آن اجسام تصویری سایه مانند روی یك صفحه فلورسنت باقی بگذارد. او وقتی شگفت زده‌تر شد كه این اشعه می‌توانست از درون دست او بگذرد و تصویر استخوان‌های دست او را به خوبی نشان دهد. او این اشعه و پدیده را خوب نمی‌شناخت، بنابراین طبق این اصل ریاضی كه هر چیز مجهولی را (x)می‌نامند، اشعه‌ای را كه كشف كرده بود، اشعه ایكس یا (x)نامید.
امروزه دانشمندان (اشعه‌‌x )را خوب می‌شناسند و خوب می‌دانند كه این اشعه نوعی انرژی است كه از طریق امواج حركت می‌كند. این امواج وقتی به اشیای جامد برخورد می‌كنند ممكن است از آنها عبور كنند و یا به وسیله آنها جذب شوند. هرچه جسمی كه اشعه x به آن وارد می‌شود متراكم‌تر باشد، آن جسم اشعه بیشتری را جذب كرده و موج كمتری از آن عبور خواهد كرد. استخوان‌ها و دندان‌ها بسیار متراكم هستند، بنابراین اشعه x را جذب می‌كنند اما لثه‌ها و گونه‌ها تراكم كمتری داشته و به این اشعه اجازه عبور می‌دهند. به همین دلیل است كه در یك رادیوگرافی از دندان گونه‌ها و لثه‌ها تیره و دندان‌ها روشن دیده می‌شوند.
پركردگی‌های دندان كه بسیار متراكم هستند، كاملا سفید دیده می‌شوند و پوسیدگی‌های دندانی كه در آنها تراكم كلسیم و مواد معدنی كم شده است، به صورت لكه‌های تیره‌ای درون سفیدی دندان مشخص هستند.
● عكس یادگاری از دندان
واقعا عكس یا همان رادیوگرافی دندان به چه دردی می‌خورد؟ دندانی كه طول آن شاید دو سانتی‌متر باشد و عاقبتش یا ماندن است و یا رفتن، دیگر چه نیاز به عكس و رادیوگرافی دارد؟ واقعیت این است كه اگر قبول كنیم هر دندانی به نوبه خود محترم و مفید است و برای نگهداری و درمان هر دندانی نیاز به شناخت ریزه‌كاری‌ها و بررسی كامل وجود دارد، آن‌گاه به ضرورت تهیه رادیوگرافی دندان هم معتقد خواهیم شد.
از طرفی بسیاری از وقت‌ها دستكاری بدون آگاهی كامل از دندان‌ها، ممكن است به قیمت جان افراد تمام شود. مثلا همانژیوم، یك نمونه بسیار در دسترس و نه چندان نادر از این قضیه است. همانژیوم یك كلافه بزرگ از رگ‌های خونی است كه ممكن است در استخوان‌ فك جا خوش كند. اگر بنابر اتفاق این كلافه در جایی در نزدیكی انتهای ریشه یك دندان قرار بگیرد و دندانپزشك از وجود آن بی‌خبر باشد (عكسی از محیط كار و دندان مورد نظر نداشته باشد) دندان را كه اتفاقا به علت وجود همانژیوم در پای ریشه‌اش لق هم شده، به راحتی و در ثانیه‌ای می‌كشد و آنگاه ممكن است چنان خون‌ریزی شدیدی رخ دهد كه حتی برای بیمار فرصت رسیدن تا یك مركز مجهز درمانی و كنترل خون‌ریزی هم پیدا نشود و بیمار جان خود را از دست بدهد.
جدا از ضرورت‌هایی این چنین، رادیوگرافی دندان در بزرگسالان این فایده‌ها را خواهد داشت:
▪ آن دسته از پوسیدگی‌های دندان كه با دید مستقیم چشمی قابل تشخیص نیستند (به طور مثال پوسیدگی‌های بین دندانی ) را به دندانپزشك نشان می‌دهد.
▪ پوسیدگی‌ها پركردگی‌ها را مشخص می‌كند.
▪ ترك‌ها و سایر مشكلات موجود در دندان و یا پركردگی‌های موجود در آن را نشان می‌دهد.
▪ اگر فردی دچار بیماری‌های لثه شده باشد، به كمك رادیوگرافی‌های دندان می‌شود از مقدار تحلیل‌ استخوانی كه در اثر این بیماری ایجاد می‌شود، آگاه شد.
▪ رادیوگرافی، مشكلات موجود در كانال و عصب دندان را نشان می‌دهد.
▪ دندانپزشك برای جایگزین كردن دندان‌های از دست رفته به كمك ایمپلنت و یا دندان‌های مصنوعی، روكش، بریج.... و نیز درمان‌های ارتودنسی به كسب اطلاعات از طریق رادیوگرافی نیاز دارد.
▪ اختلالات گوناگونی از جمله كیست‌ها، تومورها، سرطان‌ها و پدیده‌های ناشی از بیماری‌های عمومی كه در استخوان‌های فك بروز می‌كنند، از راه رادیوگرافی‌های دهان و دندان كشف می‌شوند.
در بچه‌ها، رادیوگرافی دندان علاوه بر آنچه گفته شد، به تعیین مراحل رشد دندانی و فكی، خصوصا در دوران دندان‌های شیری و مختلط (كه بچه‌ها هم دندان شیری و هم دندان دائمی در دهان دارند) كمك می‌كند. وجود دندان‌های اضافی و زیاد یا كم بودن فضاهای دندانی نیز به كمك رادیوگرافی‌ها قابل حدس زدن است و دندانپزشك می‌تواند به كمك آن مشكلات طولانی مدت ارتودنسی را با درمان‌های كوتاه بینابینی حل كند.
● عكس تمام‌قد می‌خواهید یا نیم‌رخ؟!
عكس‌های مختلفی از دندان‌ تهیه می‌شود. این عكس‌ها ممكن است به صورت داخل دهانی یا خارج دهانی تهیه شود و ممكن است دو سه تا از دندان‌ها را نشان دهد یا تمام آنها را.
● رادیوگرافی(پری‌اپیكال)
به صورت داخل دهانی و تك دندان تهیه می‌شود و جزو رایج‌ترین انواع عكس‌های دندانی است. در این نوع عكس كه روی فیلم‌های كوچك چاپ می‌شود، دو تا سه دندان در ناحیه مورد نظر روی فیلم نقش می‌بندد و هدف از تهیه عكس با این تكنیك، بررسی تمام دندان اعم از تاج و ریشه است.
در تكنیك دیگری به نام(بایت وینگ) كه آن هم روی فیلم‌های كوچك و به صورت داخل دهانی تهیه می‌شود، تنها ناحیه تاج دندان‌ها مشخص می‌شود و هدف از آن، بررسی وضعیت تاج دندان و به ویژه پوسیدگی‌های بین دندانی است.
گاهی اوقات دندانپزشك لازم می‌بیند كه برای بررسی وضعیت تمام دندان‌ها، یك سری كامل عكس‌های تك دندانی (معمولا ۱۴ كلیشه) از تمام دندان‌ها درخواست كند. به این سری كامل رادیوگرافی تمام دهان(Full mouth )گفته می‌شود. در ضمن، تكنیك‌های دیگری از رادیو گرافی‌های داخل دهانی نیز وجود دارد.
از میان رادیوگرافی‌های خارج دهانی كه فیلم در هنگام تهیه عكس خارج از دهان قرار می‌گیرد، تكنیك (پانوركس)برای بیماران بسیار آشناست. در این تكنیك ‌كه دستگاه مولد اشعه ایكس به صورت متحرك دور سر بیمار می‌گردد و اشعه تولید می‌كند، تصویر از تمام دندان‌های فك بالا و پایین روی یك فیلم بزرگ دندانپزشكی ظاهر می‌شود. این نوع رادیوگرافی بیشتر برای تعیین وضعیت دندان‌ها در فك، وجود كیست‌ها و تومورها كاربرد دارد و جزئیات دندانی را در تك‌تك دندان‌ها نمی‌توان به خوبی به كمك آن بررسی كرد.
● رادیوگرافی دیجیتال
در این روش كه به كمك تكنولوژی‌های مدرن امروزی از فیلم‌های معمول رادیوگرافی خبری نیست، اشعه به كمك تیوپ مخصوص به دندان مورد نظر تابانده می‌شود و تصویر دیجیتال آن در حافظه كامپیوتر كه متصل به دستگاه رادیوگرافی و یونیت دندانپزشكی است، ذخیره می‌شود.
مقدار اشعه‌ای كه برای رادیوگرافی‌های دیجیتال لازم است بسیار كمتر (گاهی حدود ۹۰ درصد) از روش‌های معمول رادیولوژی است.
دندانپزشك می‌تواند تصویر رادیوگرافی مورد نظرش را بسیار سریع دریافت كند و آن را در حافظه دستگاه ذخیره كند. تصاویر رادیوگرافی دیجیتال بسیار شفاف و واضح است و جزئیات كامل را به خوبی نشان می‌دهد. دندانپزشك می‌تواند تصویر تهیه شده را با رادیوگرافی‌های قبلی مقایسه كرده، تصویر رادیوگرافی را به كمك كامپیوتر تا حد لازم بزرگ كرده و تمام جزئیات آن را بررسی كند.
شاید تنها ایراد دستگاه‌های رادیوگرافی دیجیتال، گران بودن آنهاست. این دستگاه‌ها بسیار گران قیمت هستند و در نتیجه استفاده گسترده از این دستگاه‌ها، هنوز در كلینیك‌ها و مطب‌های دندانپزشكی برای دندانپزشكان به صرفه نیست.
● نترسید، خطری ندارد!
همه از خطرات (اشعه‌x )باخبرند و می‌دانند كه قرار گرفتن در معرض مقدار زیادی از آن می‌تواند خطرساز و حتی سرطان‌زا باشد. از طرفی می‌دانیم كه در محیط زندگی ما نیز مقداری اشعه x به صورت طبیعی وجود دارد بدون آنكه خطری برای ما ایجاد كند. مقدار اشعه‌ای كه از طریق رادیوگرافی‌های دندانی به بدن ما می‌رسد، بسیار كم است به طوری كه گفته می‌شود اشعه‌ای كه ما به طور طبیعی از محیط اطراف دریافت می‌كنیم، بیشتر از دوزهای معمول عكس‌های دندانی است. بنابراین عكس‌های دندانپزشكی بسیار كم خطرند و تكنیك‌های مدرن رادیوگرافی دندان مقدار تابش اشعه x را حتی بسیار كمتر هم كرده است.
با این وجود دندانپزشكان معتقدند كه تنها در هنگام لزوم باید برای بیمار رادیوگرافی دندان تجویز شود. اگر باردار هستید و یا حتی احتمال می‌دهید كه باردار باشید، موضوع را با دندانپزشك‌تان مطرح كنید، زیرا حتی‌الامكان باید از رادیوگرافی در دوران بارداری به خصوص در سه ماهه اول پرهیز شود.
شاید برای شما این سوال مطرح شود كه چرا دندانپزشك یا تكنسین دندانی هنگام تهیه رادیوگرافی از اتاق خارج می‌شوند؟ علت آن است كه این افراد در طول هفته یا ماه ممكن است تعداد زیادی عكس تهیه كنند و در معرض مقدار زیادی اشعه x قرار می‌گیرند، بنابراین باید خود را در مقابل این مقدار زیاد از تابش محافظت كنند. آنها معمولا هنگام تهیه عكس در پشت پاراون‌های سربی یا داخل اتاقك‌هایی از جنس سرب قرار می‌گیرند تا اشعه ایكس به بدن آنها نرسد.‌

دكتر فرین میزانیان

منبع : روزنامه جوان