زالو درمانی

جانورشناسان تاکنون ۶۵۰ نوع زالو را شناسایی کرده‌اند که ۵۰ نوع آن از خوردن پستانداران تغذیه می‌کنند.
برخی از انواع زالو فوق‌العاده خطرناک و بیماریزا می‌باشند اما گونه‌های متعددی از زالوها وجود دارند که اثرات درمانی جالب توجهی دارند. ماده آنتی کوآگولان (ضد انعقادی) که در بزاق زالو موجود است بنام هیرودین موجب رقیق شدن خون، بازشدن عروق بسته و بالطبع افزایش خون‌رسانی و اکسیژناسیون موضع می‌گردد. پیش‌بینی می‌گردد حداقل یکصد نوع ماده ویژه با اثرات درمانی گوناگون توسط زالو ترشح می‌شود. اکنون در شمار کثیری از کلینیکهای معتبر اروپا و آمریکا از زالو جهت رقیق شدن خون متعاقب آنژیوپلاستی قلب، گرافتهای پوستی و پیوند اعضاء ( جهت تسریع خونرسانی موضع و پیشگیری از انعقاد خون در عروق)، واریس، ضایعات پوستی و زیبایی پوست و حتی تقویت سیستم ایمنی بدن، استفاده طبّی بعمل می‌آید.
حتی کشورهایی نظیر روسیه و انگلستان از ره‌آورد صادرات زالو درآمد هنگفتی برای اقتصادشان فراهم کرده‌اند. در طب سنتی ایرانیان کاربرد زالو بسیار وسیع بوده و در بیماری‌های خونی و عفونی، فشارخون، سکته قلبی، بیماری‌های چشمی، پوستی، واریس، بواسیر، آبسه‌های چرکی و . . . مورد استفاده قرار گرفته است.
در طب افواهی (عامیانه) مردم ایران نیز زالو همانند حجامت و فصد بعنوان یک رفتار درمانی و پیشگیری پذیرفته شده و شناخته شده حضور داشته است و مردم شهر و روستای ایران می‌دانستند که علاج بسیاری عفونتها و زخم‌ها و کسالت‌های بدن با زالو اندازی ممکن است.
حکیم جرجانی در کتاب سوم ذخیره خوارزمشاهی اشاره‌ای به نحوه استعمال زالو و جایگاه درمانی آن کرده منفعت زالواندازی را بیشتر در بیماری‌های پوستی می‌داند و معتقد است ابتدا باید تن را با فصد و مسهل پاکیزه کرد و سپس زالو انداخت.
● پیشنهادات زیر منطقی بنظر می‌رسد :
۱) وزارت بهداشت با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، اقدام به تکثیر و توزیع نژادهای مرغوب زالوهای‌ یکبار مصرف نماید و حتی در امر صادرات آن نیز سرمایه‌گذاری شود.
۲) پژوهش‌های کاربردی و مفصل از سوی مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی کشور روی فواید و جنبه‌های درمان و یا خطرات احتمالی زالواندازی صورت گیرد و اطلاعات حاصل شده در اختیار علاقمندان و پزشکان قرار گیرد.
۳) جهت قطع هرگونه سوء استفاده احتمالی و پیشگیری از انتقال بیماری‌های واگیردار نظیر هپاتیت و ایدز مراکز اختصاصی و تأیید شده و دارای مجوز از سوی وزارت بهداشت و امر زالودرمانی اختصاص یابد و به عموم معرفی شود.
مشاهده مردی که پای گانگرن شده وی (که در آستانه Amputation قرار داشت) توسط زالواندازی، نجات‌یافته بود انگیزه تحقیق ما روی زالو و جایگاه درمانی زالو در طب آلوپاتی و آلترناتیو شد.
زالو جزو نرمتنان تک‌جنسی می‌باشد که ۶۵۰گونه آن شناسایی شده و ۵۰نوع آن از خون پستانداران تغذیه می‌کند. زالوی طبی Hirudo Medicinalis نام دارد و مشخصه آن نوارهای سبز زیتونی تا سبز لجنی در پشت آن است. زالوهای سیاه‌رنگ یا سرمه‌ای رنگ و یا زالوی بسیار درشت (بزرگ‌تر از ۱۲ سانتیمتر) اغلب نامناسب و خطرناک می‌باشند.
محققین هندوستان طی بررسی‌های علمی متوجه شدند که زالو خون سیاهرگی مملو از Co۲ را به خون شریانی حاوی O۲ ترجیح می‌دهد و در مکیدن خون، عروقی را انتخاب می‌کند که دارای غلظت بالاتر و خون فاسدتر می‌باشند.
زالو از سویی خون آلوده و فاقد O۲ را تخلیه می‌کند و از سوی دیگر بزاق خود را که حاوی ماده‌ای آنتی‌کوالاگون (هیرودین) و احتمالاً بیش از یکصد نوع ماده bioactive (مثلاً ترکیبات پروستا سایکلین فرم و پروتئینی شبیه گیرنده‌های نیکوتینیک استیل کولین) دیگر می‌باشد، به موضع تزریق می‌کند. یعنی دو عمل تصفیه خون و ترقیق خون را همزمان انجام می‌دهد و بالطبع این خون سالم سازی شده به کنترل عفونتها و عملکرد بهتر سلولهای دفاعی خون و سیستم ایمنی و افزایش اکسیژناسیون بافت‌ها منجر خواهد شد.
زالو از ۲۵۰۰ سال قبل در هند، یونان، روم، ایران و سپس در اروپا مورد استفاده پزشکی داشته است. در قرن نوزدهم از این جانور کوچک برای درمان هر دردی از جمله سردرد، تب، زخم‌های عفونی شده، دمل و آبسه، ورم‌ها، هموروئید و . . . استفاده می‌شده است. بدلیل اثر ضد انعقادی هیرودین (Hirudin) بزاق زالو، امروزه در تحقیقات جدید ثابت شده است که پس از عمل جراحی آنژیوپلاستی قلب و بطور کلی در بیماری‌های کرونری قلب، زالو می‌تواند نقش مؤثری ایفا کند و Risk جراحی و Side Effect و خطر حملات قلبی را به حداقل کاهش دهد. در هندوستان ۲۰بیمار با واریس اندام تحتانی (پیشرفته) کاندید زالو درمانی شده و پاسخ درمانی شگفت‌آوری مشاهده شده و تمامی بیست نفر (۱۰۰% بیماران مورد مطالعه) کاملاً درمان شدند.
ریکاو و کولین آمریکایی در مقاله‌ای تحت عنوان کاربردهای نوین زالو درمانی گزارش اثر شگفت‌انگیز زالو درمانی در بهبودی پیوند Rejecct شده انگشت قطع شده دست یک کودک سه ساله و گرافت عضلانی گردن یک مرد ۶۷ ساله را قید کرده‌اند.
سابقه زالو تراپی به ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد در مصر باستان بر می‌گردد. در قرن ۱۹ در آمریکا از زالو برای درمان هموروئید، بیماری‌های لثه و دهان و بیماری‌های متنوع دیگری استفاده می‌شد.
امروزه در مهار Venous Congestion (مهمترین کمپلیکاسیون جراحی‌ها پلاستیک و میکروسکوپی و پیوند اعضاء و گرافت‌های پوستی) زالو به خوبی عمل می‌کند و مانع احتقان خون، هماتوم، ادم، ترومبوز و نکروز عضو یا فلاپ پیوند زده شده می‌گردد(البته زالو در نارسایی شریانی یا ایسکمی بافتی چندان موثر نیست و infection‌های مشاهده شده پس از زالو تراپی در چنین بیمارانی بوده است).
Gerald و James ضمن معرفی Case های متعدد و متنوعی که با متد زالودرمانی Reject پیوند عضو قطع شده آنها بهبودی یافته، بحث کاملی پیرامون عفونت‌های متعاقب زالو و آنتی‌بیوتیک تراپی آن ارائه داده است.
زاخارسکی و همکارانش در Report خود بیماری با ملانوم بدخیم متاستاتیکی را معرفی کردند که طی سه جلسه زالو درمانی کاملاُ مداوا شده است (تحریک رشد سلولهای سرطانی ملانوم به دلیل آنزیم مترشحه از سلولهای ملانوم است که هیدرودین بزاق زالو مهار کننده این آنزیم است.)
دکتر NAZAR در Lik Sprava ۱۹۹۸ Aug شرح درمان میوکاردیت عفونی را با هیریدوتراپی آورده است.
پژوهشگران دپارتمان فارماکولوژی دانشگاه کنتاکی از لحاظ بیوشیمی مقایسه‌ای میان هپسارین و هیرودین به عمل آوردند که اثر اختصاصی‌تر هیرودین نسبت به هپارین را به دلیل زیر توجیه کرده‌اند :
▪ هیرودین برای فعال شدن نیاز به کوفاکتور ندارد
▪ هیرودین اثرات پایدار و یکنواخت dose-dependent دارد
▪ هیرودین اثر مستقیم روی مهار ترومبین دارد
▪ هیرودین toxicity (مسمومیت) نمی‌دهد.
جوزف آیتون جراح ترمیمی بیمارستان ماساچوست ایالات متحده در سال ۱۹۸۵ وازنش(Reject) پیوند گوش یک پسربچه را با زالو مرتفع ساخت.
امروزه جامعه جراحان انگلستان پس از مشاهده اثرات معجزه آسای زالو در جراحیهای پلاستیک و گرافتهای پوستی و پیوند اعضاء‍، کاربرد زالو پس از پیان جراحی و حتی در حین عمل، را کاملاً پذیرفته‌اند و مورد تأکید قرار می‌دهند.
پروفسور ایوالیو از دانشگاه مون‌پلیه (فرانسه) معتقد است هنوز تمامی اسرار و خواص مثبت پزشکی زالو کشف نشده است و دست کم ده اثر درمانی برای زالو قائل است.
در کشور روسیه درمان با زالو بسیار رواج یافته است بطوری که بیماریهای مختلف از سردرد و بیماری قلبی و پوستی گرفته تا حتی ضعف قوای جنسی را با زالو اندازی معالجه می‌کنند.
در مسکو و اوکراین کرم‌های آرایشی جهت رفع چروک صورت ابداع شده است که ماده مؤثره آن از زالو استحصال شده است.
در اوایل قرن نوزدهم سالانه ۳۰میلیون عدد زالو از آلمان به آمریکا صادر شده و مورد مصارف درمانی و طبی قرار گرفته است.
در تحقیقات ارائه شده از سوی دانشگاه استانفورد کالیفرنیا که در مجله لارنگوسکوپ (آگوست ۱۹۹۸) چاپ شده است، کاربرد زالو در جراحی‌های پلاستیک و ترمیمی با درصد موفقیت بالایی همراه بوده است. (کاهش واپس زدن پیوندها و گرافت‌ها)
پروفسور می‌یر، آلتون، اوخنر و هورتر معتقدند هر گونه کانون عفونی بدن را بوسیله زالو می‌توان ریشه‌کن کرد.
زاخارین روسی معتقد است زالو موجب انبساط عروق موضع نیز می گردد و بلکه اثر وازودلاتاسیون عمومی بدن را برای آن قائل است چرا که مشاهده می‌شود که در crise هیپرتنشن، پس از مصرف زالو، فشار به حد نرمال ر می‌گردد.
هر زالو پنج تا پانزده میلی‌ لیتر خون می مکد ( ده برابر حجم بدن خود ) طی مدت ۶۰ - ۱۵ دقیقه.
خونریزی پس از جدا شدن زالو ۱۰ – ۲ ساعت طول می‌کشد ماده بی‌حسی تزریق شده توسط زالو در موضع سبب از بین رفتن درد حین نیش زدن و مکیدن خون می‌شود.
● هیرودین سبب:
▪ مهار تبدیل فیبرینوژن به فیبرین و بالطبع مهار انعقاد خون
▪ شل‌شدن عضلات صاف دیواره ‌عروق و بالطبع گشادشدن عروق(Vasodilatation)
▪ افزایش و بهبود فلوی خون در دکتر آلبرت کراشینیوک در روسیه دو Case جالب بدین ترتیب معرفی کرده است.
۱) کودکی ۶ ساله با سابقه cp ـ فلج مغزی ـ که مدت ۵ سال توانایی راه رفتن نداشته است و پس از جلسات زالو درمانی بخوبی راه رفته و علایم cp ناپدید شده است.
۲) زن جوانی با سابقه حملات آسم Status و نازائی. طی مرحله اول هیرودوتراپی آسم وی کاملاً بهبودی یافته و پس از مرحله دوم هیرودوتراپی باردار شده و صاحب فرزند می‌گردد! جالب است بدانیم فقط ۲% اطفال متولد شده دارای آپگار ۱۰ می‌باشند که این نوزاد دارای آپگار ۱۰ بود(!)
دانشمندان سن‌پترزبورگ روسیه طی سال‌های ۹۷ـ۹۳ دو تئوری زیر را درباره توانایی‌های درمانی زالو اثبات کرده‌اند :
الف) bioenergetical effect :
زالوها توانایی ایجاد ثبات در مناطق حیاتی را دارند. در آزمایشگاههای بیوفیزیک و بیومکانیک انستیتو کورتکوف روی اثر زالو در kirlian effect (پرتوافکن luminescence بافتهای بیولوژیک در میدان‌های الکترومغناطیسی با فرکانس بالا) مطالعه شده و متوجه شدند که پس از زالو تراپی افزایش luminescence را شاهد هستیم و بطور قابل ملاحظه‌ای افزایش پایداری انرژتیک و سازه‌های اطلاعاتی در بافتها را شاهد هستیم که با هیچ متد درمانی دیگری این افزایش حاصل نمی‌شود.
ب) neiro-throphical effect :
ترشحات زالو موجب تحریک رشد نرون‌ها و نورودندریت‌ها و ترمیم و نوسازی آنها می‌گردد. این کشف می‌تواند افق روشنی در درمان بیماری‌های ناعلاج CNS پارکینسون، اسکلروزیس(MS).CVA. ترومبوز عروق مغز، آلزهایمر و . . . برای ما باز کند.
کرسی زالو درمانی سن‌پترزبورگ (MAPS) در آخر توصیه می‌کند : ما معتقدیم هر پزشکی اعم از جراح آنکولوژیست، ارتوپد، دندانپزشک، ژینکولوژیست و . . . بایستی توانایی‌های درمانی زالو را بشناسد و استفاده کند. زالو توانایی درمان گروه متنوعی از بیماری‌ها را دارد نظیر : زخم معده، کولیت، پروستاتیت، برونشیت، التهابات کبد و کیسه صفرا، گاستریت، همورویید، اغلب بیماریهای پوستی، اسپاسم عضلانی، واریس، نازائی، آدنوم پروستات، ناباروری مردان، کاهش میل جنسی(Impotnce)، الکلیسم، ترک اعتیاد(مواد مخدر).
دکتر Sawyer از مؤسسه تحقیقاتی بیوفارم انگلستان معتقد است که در دهان زالو آنزیم ژاله مانندی بنام Orgelase موجود است که در درمان بیماری‌های چشمی و آرتریت روماتوئید کاملاً کارآیی دارد. فرانسه در سال ۱۸۵۰ بیش از صد میلیون زالو از روسیه وارد کرده است و در سالهای ۱۹۵۰ تنها در شهر فیلادلفیای آمریکا ۰۰۰/۷۵۰ زالو استفاده شده است.
اخیراً مطالعاتی نیز در دست اقدام است پیرامون تأثیر زالو در کنترل و بهبودی تومورهای سرطانی که امید می‌رود به محافل علمی جهان عرضه گردد.
مقالات و گزارشات علمی فراوانی پیرامون تکنیک‌های زالو اندازی، نحوه آمده‌سازی روانی بیمار.
مراقبت‌های پس از زالو اندازی، روش نگهداری و تکثیر زالو و دهها عنوان دیگر در مدلاین و کتب رفرانس leech therapy به چشم می‌خورد که جمع‌بندی آنها در این مقاله ممکن نبود.
● جایگاه زالو در طب سنتی ایرانیان :
شیخ‌الرئیس ابن‌سینا باب مبسوطی پیرامون زالو دارد و چنین می‌فرمایند :
«از زالوهایی که کرک‌ریز و نرم دارند یا لاجوردی رنگ هستند پرهیز کنید زیرا دچار غشی، خونریزی، تب، سستی و قرحه‌های بدخیم خواهید شد. از زالویی استفاده شود که در آب‌های خزه‌دار که محل زیست قورباغه‌هاست نمو کرده و نه زالویی که در آبهای گل‌آلود سیاه بوده است. زالو بهتر است «حجامت» خون تباه را از عمق بدن بیرون می‌کشد. زالو را ابتدا سرازیر نگهدارید تا استفراغ کند و محتویات شکمش بیرون آید سپس اندکی خون بره به او بدهید. سپس مواد چسبنده و کثیف بدن او را با بوراکس پاک کنید ] استفاده از مواد صابونی عطردار مضر است[ و جایی را که می‌خواهید زالو بگذارید با دست مالش دهید تا سرخ شود. اگر جای زالو انداختن را با گل سرشور یا خون اندود کنند. زالو بهتر می‌چسبد. بهتر آن است که پس از جدا شدن زالو، محل گزش او را حجامت برنهید تا احیاناً اگر آزاری و عفونتی براثر نیش زالو عارض شده، از بین برود اگر پس از زالو اندازی خون بند نمی‌آید مازوج سوخته، نوره، خاکستر یا سوده نرم ] یا پودر باقلا و زردچوبه[ استعمال شود. زالو اندازی برای بیماری‌های پوست از قبیل جوش‌ها، دمل‌ها، لکه‌های سیاه و نقطه‌های سیاه و سپید و . . . مفید است.»
در طب عامیانه نیز زالو در کوچه و بازار به فروش می‌رسیده و تا حدود سی‌سال قبل، همه می‌دانستند که برای علاج زخم چرکین و دمل بهترین درمان زالو اندازی است. یا برای پیشگیری از فساد دهان و لثه و داشتن دندانهای محکم باید بناگوش را زالو گذاشت. مخبرالسلطنه در کتاب خاطرات و خطرات حکایتی جالب نقل می‌کند : «جهانگیرخان وزیر صنایع دچار قانقریا شد و دکتر تولوزان فرانسوی (پزشک مخصوص دربار) دستور به قطع پای ایشان داد. آشنایان جهانگیرخان با قطع پا مخالفت ورزیده و میرزاحسن‌خان جراح‌باشی محله را به عیادت جهانگیرخان آوردند. او پس از معاینه گفت به من یازده روز فرصت دهید تا این پا را معالجه کنم. میرزاحسن در سه نوبت زالوی زیادی به پای بیمار انداخت و پس از یاده روز از تولوزان فرانسوی دعوت کردند که پا را ملاحظه کند. تولوزان وقتی پا را دید، بهبود آن را تأیید کرد و از اینکه قبلاً به میرزاحسن ناسزا گفته بود معذرت خواهی کرد و دویست تومان به میرزاحسن داد».
زالو اندازی جزو سنت‌های درمانی پذیرفته شده و به همان معروفیت و مقبولیت حجامت و قصد (رگ‌زنی) بین توده‌های مردم رواج داشت. آری این حیوان یک گرمی به ظاهر مشمئز کننده طی سالیان دراز بیماری‌های صعب‌العلاجی را براحتی درمان می‌کرد و بیماران را از صرف هزینه‌های گزاف، بریده شدن از اندام‌ها، بد شکل شدن پوست، فلج شدن ناشی از سکته مغزی و . . . نجات می‌داده است. تأیید این نظر را با پرسش از افراد ۴۰سال ببالا می‌توانید جستجو کنید.
● دیدگاه حکیم جرجانی پیرامون زالو درمانی :
جرجانی معتقد است بهترین زالو، زالوی موجود در آب‌های پاکیزه است و شکل او باید همانند دم موش باشد و شکم او سرخ و پشت او سبز و سرش کوچک باشد و او نیز معتقد است منفعت زالو بیشتر در بیماری‌های پوستی مانند ریش بلخی، قوبا، سعفه و . . . می‌باشد. طریقه استعمال و موارد احتیاطی که جرجانی برشمرده همان دیدگاه بوعلی‌سیناست که از تکرار آن صرف‌نظر می‌کنیم. نکته بارز افتراق دیدگاه جرجانی با تمام حکما درباره کاربرد زالو این جمله او در کتاب ذخیره است که می‌فرماید : «نخست تن را به فصد و مسهل پاک باید کرد و سپس دیوچه (زالو) را فراز گذارید تا منفعت او پدید آید»

منبع : بو علی سینا