ایران و توسعه هزاره سوم

اولین کنفرانس عمومی برای بررسی مسائل و بحران های «زیست انسانی» کره زمین در سطح جهان ۳۲ سال قبل در سال ۱۹۷۲ میلادی در استکهلم سوئد برگزار شد. مباحثی همانند فقر و گرسنگی، بحران های زیست محیطی، بهداشت و آموزش در کنفرانس فوق طرح شد و مورد ارزیابی قرار گرفت. در ادامه کنفرانس دیگری به نام اجلاس «ریو» یا کنفرانس «زمین» در سطح سران جهان در ریودوژانیرو کشور برزیل برگزار شد. در این کنفرانس مسائل مهمی چون بالا رفتن دمای زمین، آلودگی دریاها و اقیانوس ها، تخریب جنگل ها و فقر جهانی شامل «فقر و گرسنگی»، «توسعه نیافتگی» و توسعه زیرساختی برای سلامت مردم مطرح شد.
سومین کنفرانس مرتبط با توسعه جهانی در سپتامبر ۲۰۰۲ در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی با دستور بازبینی تعهدات کشورها در مورد توسعه پایدار که ده سال قبل از آن در اجلاس ریو موظف شده بودند، تشکیل شد. مهمترین دستاورد این اجلاس نقش پررنگ تشکل های مردمی (NGO)ها در به عمل درآوردن دستور کار ۲۱ مورد توسعه پایدار بود.
● مفهوم توسعه پایدار
برای اولین بار مفهوم توسعه پایدار در سال ۱۹۸۰ توسط گروه «استراتژی حفاظت جهان» و بعد در سال ۱۹۸۷ در گزارش برانت لند طرح شد و مورد بحث قرار گرفت.ویژگی های توسعه پایدار که در گزارش فوق به آنها اشاره شده است عبارتند از:
۱) مسائل مربوط به توسعه اقتصادی و مسائل مربوط به مشکلات محیط زیست غیرقابل تفکیک است.به این معنی که تنزل قابلیت های محیط زیست، باعث تحلیل پتانسیل توسعه اقتصادی می شود و از طرفی دیگر فقر و توسعه یافتگی می تواند علت و معلول مسائل فراگیر زیست محیطی باشد.
۲) افزایش جمعیت و توسعه صنعتی قدرت لازم برای تاثیرگذاری شدید و جبران ناپذیر بر محیط زیست را به انسان ها داده است.
۳) لزوماً رشد اقتصادی به محیط زیست آسیب نمی رساند بلکه آنچه در حال حاضر مورد نیاز است گستره خاصی از رشد اقتصادی است، یعنی رشدی که از نظر اجتماعی و زیست محیطی پایدار باشد. در نهایت توسعه پایدار امروزه به عنوان مفهومی که بر لزوم توجه به مسائل کلان جامعه بشری به عنوان یک بحران جدی و لزوم ترویج عدالت و همراه کردن حفاظت از محیط زیست توسعه اقتصادی و اجتماعی تاکید دارد، تعریف شده است.با توجه به ویژگی و تعاریف فوق کشورهای در حال توسعه در جایگاه تامل برانگیزی در روند جهانی توسعه پایدار قرار دارند. گرچه کشورهای صنعتی و توسعه یافته با جمعیتی حدود ۱۶ درصد جمعیت جهان مصرف کننده ۷۵ درصد از منابع انرژی و ذخایر طبیعی جهان هستند اما فقر و توزیع ناصحیح درآمد در کشورهای در حال توسعه اثرات نامطلوبی بر محیط زیست و جامعه انسانی آنها می گذارد. در نتیجه این نوع کشورها بنا به علل مختلف از جمله پایین بودن سطح دانش فنی، فقدان سیستم های اطلاعاتی مناسب، مقررات نامناسب زیست محیطی، پایین بودن سطح کلی تولید و ساختارهای نامناسب سیاسی و اجتماعی در رویارویی با روند توسعه گرایی با چالش های جدی و نوینی روبه رویند.
● دستور کار ۲۱ برنامه جامع برای توسعه پایدار
به طور کلی می توان اهداف کلی گزارش دستور کار ۲۱ را این گونه بیان کرد؛
۱) برآوردن نیازهای مراقبتی اولیه بهداشتی به ویژه در مناطق روستایی.
۲) کنترل بیماری های مسری.
۳) حفاظت از گروه های آسیب پذیر.
۴) رسیدگی به وسایل بهداشت شهری.
۵) کاهش خطرات ناشی از آلودگی زیست محیطی و عوامل خطرزا.
● اعلامیه هزاره سازمان ملل متحد
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در بیانیه خود ضمن الزام دولت ها نسبت به ایجاد و برقراری صلح عادلانه و پایدار در سراسر جهان به استقلال و یکپارچگی ارضی، استقلال سیاسی دول، حل اختلاف ها از طریق مسالمت آمیز براساس اصول عادلانه و قوانین بین المللی، حق تعیین سرنوشت اقوام، عدم مداخله در امور کشورها، احترام به حقوق بشر و آزادی های بنیادی، احترام به حقوق برابر برای دول، عدم تبعیض نژاد، جنسیت، زبان یا مذهب بر مشارکت و اهتمام کشورها در حل مسائل جهانی تاکید کرده است.اعلامیه هزاره سوم ملل متحد را موظف می کند که از هیچ کوششی برای رها کردن مردان و زنان و کودکان از شرایط رقت انگیز و غیرانسانی فقر مطلق که بیش از یک میلیارد نفر در حال حاضر با آن دست به گریبان هستند، فروگذار نکند و آنها را ملزم می کند محیطی برای رشد و توسعه و حذف فقر به وجود آورند.از دیگر تمهیدات کشورها در اعلامیه هزاره این است که نسبت آن دسته از مردم جهان که درآمدشان کمتر از یک دلار در روز است و مردمی که از گرسنگی رنج می برند و کسانی که قادر به دستیابی به آب آشامیدنی سالم نیستند را تا سال ۲۰۱۵ به نصف برسانند. آنان همچنین متعهد شده اند که زمینه را جهت دستیابی دختران و پسران به آموزش همگانی میسر سازند و از گسترش و شیوع بیماری ایدز جلوگیری کنند در بخش حقوق بشر و دموکراسی نیز صریحاً کشورها را موظف می کند؛ با کلیه شکل های خشونت علیه زنان مبارزه کنند و ضمن احترام به حقوق مهاجران و خانواده های آنها و حذف اقدامات روزافزون نژادپرستانه نسبت به فعالیت دسته جمعی برای فرآیندهای سیاسی فراگیر و امکان مشارکت واقعی همه شهروندان در کشورها اقدام کنند و آزادی رسانه ها را برای اجرای نقش اساسی آنها و حق مردم را برای دسترسی به اطلاعات فراهم کنند.
این اعلامیه کشورها را موظف می سازد برای مبارزه با فقر، بی سوادی، گرسنگی، عدم وجود امکانات آموزشی و پرورشی، نابرابری جنسیتی، مرگ ومیر کودکان و مادران، بیماری و نابودی محیط زیست دست در دست هم دهند و بیشتر کار کنند. هدف های توسعه هزاره آزمونی برای اراده سیاسی به منظور ایجاد مشارکت های وسیع تر و عمیق تر است.
● ایران و هزاره سوم
درحالی سازمان های بین المللی بر اساس مستندات مختلف خود ایران را در بخش هایی همچون نقض حقوق بشر، ایجاد محدودیت های آزادی بیان و تلاش در دستیابی به سلاح های کشتارجمعی محکوم می کنند که طبق گزارش های منتشره از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ایران در زمینه های فقرزدایی، بهداشت و آموزش برای دستیابی به اهداف هزاره سوم عملکرد مثبت و قابل قبولی داشته است.رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی در جلسه انتشار رسمی اولین گزارش ملی اهداف توسعه هزاره جمهوری اسلامی ایران در جمع «اعضای دفتر سازمان ملل متحد در تهران» ضمن تاکید بر مبارزه جدی با ایدز و گسترش برابری های جنسیتی و حفاظت از محیط زیست اعلام کرد که در زمینه مبارزه با فقر شدید یا فقر مطلق که اولین هدف از اهداف توسعه هزاره است طی سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۱ جمعیت زیر خط فقر مطلق به کمتر از یک سوم یعنی ۲/۲ درصد جمعیت ۶ درصد کاهش یافته است.
بر اساس گزارش منتشره نرخ مرگ و میر کودکان زیر پنج سال از ۶۸ درصد در هر هزار تولد زنده در سال ۶۹ به ۳۶ مرگ در سال ۷۹ کاهش یافته است. همچنین در دوره مذکور نرخ مرگ و میر نوزادان از ۵۲ مرگ در هر هزار تولد زنده به ۲۸ مرگ رسیده است. بخش آموزش نیز از جمله حوزه هایی است که ایران در آن به پیشرفت قابل توجهی نسبت به اهداف توسعه هزاره دست یافته است. با وجودی که بر اساس آخرین آمار منتشره مبتلایان به بیماری ایدز افزایش چشمگیری داشته و شاید یکی از مهلک ترین و تهدیدکننده ترین عوامل تباهی نسل جوان کشور تلقی شود، ایران در زمینه های مبارزه با ایدز، تخریب محیط زیست و بهبود برابری جنسیتی با موانعی روبه رو است که تا رسیدن به اهداف توسعه هزاره این چالش ها ادامه دارد.درحالی سازمان مدیریت و برنامه ریزی مدعی انجام اقدامات قابل توجه برای شناسایی افراد آلوده به ایدز است که بر اساس آخرین گزارش منتشره از سوی مرکز مبارزه با بیماری ایدز وزارت بهداشت تا دی ماه سال گذشته (۸۵) ۹ هزار و ۳۲۸ مرد و ۴۷۲ زن ایرانی به این بیماری مبتلا هستند.بر اساس گزارش سازمان ملل از سال ۱۹۸۵ تاکنون آمار زنان بزرگسال مبتلا به ایدز از ۳۵ درصد کل تعداد مبتلایان به ۴۸ درصد افزایش داشته است. نکته قابل توجه و تاسف انگیز آنکه ۶۰ درصد از مبتلایان به ایدز ۱۵ تا ۲۴ ساله را زنان تشکیل می دهند. این درحالی است که به گفته مسوولان در کشور ایران در حال حاضر نسبت مبتلایان زن و مرد در مقایسه با گذشته تغییر محسوسی نداشته است ولی در آینده به سمت تغییر این نسبت ها و افزایش شمار زنان مبتلا به ایدز حرکت خواهیم کرد.ضمن اینکه بر اساس گزارش سازمان ملل امروز در جهان ۴۲ میلیون نفر به ویروس HIV آلوده اند که بیش از دوسوم این تعداد در کشورهای جنوب صحرای آفریقا زندگی می کنند و هر روزه تعداد ۱۴ هزار نفر به این جمع افزوده می شود و طی سه ماه تعداد دو هزار نفر بیمار ایدزی به جمع این بیماران در کشور افزوده شده است.گزارش سازمان مدیریت و برنامه ریزی برای بهبود برابری جنسیتی در ایران، افزایش سهم زنان در اقتصاد و نظام تصمیم گیری کشور دو چالش مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد و در بخش محیط زیست اگرچه تلاش های زیادی برای حفاظت از محیط زیست در ایران صورت گرفته است اما هنوز روند آلودگی محیط زیست نگران کننده است.
● آمارهای هشداردهنده
۱) در کشورهای فقیر ۱۷۰ میلیون کودک کم وزن وجود دارند که بیش از سه میلیون نفر آنها در اثر این مشکل در هر سال می میرند.
۲) بیش از یک میلیارد انسان بالغ در سراسر جهان اضافه وزن دارند. از این میان حدود نیم میلیون نفر از مردم امریکای شمالی و اروپای غربی در سال جاری در اثر بیماری چاقی می میرند.
۳) همه گیری بیماری های غیرمسری که به شدت در حال رشد است هم اکنون مسوول حدود ۶۰ درصد از مرگ ومیر در دنیا به شمار می رود.
۴) در محله های فقیرنشین شهرهای امروزی شاهد بیماری های غیرمسری هستیم که علاوه بر مشکل تغذیه ناکافی در اثر رژیم و عادات غذایی ناسالم ایجاد می شود.
۵) در کشورهای در حال توسعه هر ساله ۵ تا ۱۰ میلیون نفر به علت آلودگی هوا و بیماری هایی که از طریق آب آلوده انتقال می یابند، تلف می شوند.
۶) محیط زیست آلوده در بروز ۲۵درصد بیماری های قابل پیشگیری در جهان سهیم است.
۷) از زمان شیوع بیماری ایدز بیش از ۶۰ میلیون نفر با ویروس HIV آلوده شده اند.
۸) بیشترین سرعت بروز موارد جدید ایدز در اروپای شرقی و آسیای مرکزی مشاهده می شود.
۹) در سال ۲۰۰۰ میلادی ۳/۱ میلیون کودک زیر ۵ سال به علت بیماری های اسهالی که توسط آب آلوده و بهداشت ناکافی ایجاد شده بود، تلف شده اند.
۱۰) ده خطر دیگر جهانی عبارتند از سوءتغذیه، روابط جنسی ناسالم، فشار خون بالا، مصرف دخانیات، مصرف الکل، آب و فاضلاب غیربهداشتی، فقر آهن، دود ناشی از سوخت جامد، کلسترول بالا و چاقی.

شاپور کریمی
کارشناس استانداری قزوین

منبع : روزنامه شرق