آیین قربانی در جولانگاه هنر

قربانی کردن آیینی است که در اغلب ادیان و مذاهب دنیا وجود دارد.
قربانی شاید همانند دیگر بخشش‌ها و عطاها که ایمان آدمی را می‌آزماید برای سنجش میزان گذشت انسان از مالکیت‌ها و تملک‌هاست. عید قربان بر نماد قربانی بزرگ ابراهیم استوار است. قدرت روحی و معنوی نهفته در حکایت ابراهیم چنان عظیم است که تاثیر ماندگار آن در آثار هنری به خوبی دیده می‌شود. در اینجا مرور کوتاهی داریم بر تاثیر این حادثه بر ذهن متفکر انسان هنرمند از گذشته‌های دور تا امروز.قربانی در تاریخ زندگی بشر عمری طولانی دارد. عمری به قدمت پرستش در میان آدمیان. پس از آنکه اندیشه پرستش در آدمی شکلی اجتماعی پیدا کند، قربانی نیز به عنوان رسمی که کامل‌کننده این پرستش بود، به او هدیه شد. به‌ویژه پس از آنکه کسانی انجام مراسم دینی را برعهده گرفتند و به گونه یک طبقه اجتماعی درآمدند، بنیاد قربانی در مراسم دینی نیرومند گشت، چه قربانی که می‌بایست با حضور و گاه به دست کاهن انجام گیرد، از منابع درآمد طبقه کاهن به شمار می‌‌آمد.
مراسم قربانی در میان ادیان مختلف، با توجه به نیاز روحانی انسان در دوره‌های مختلف تاریخی، شکل‌های متعددی به خود گرفت. ولی با وجود تمام تفاوت‌های ظاهری به لحاظ معنا، همگی به یک مفهوم مشترک توجه داشتند. هر آن چیزی را که ذریعه و وسیله تقرب و نزدیکی به معبودشان بود را «قربانی» می‌نامیدند، حال چه آن چیز ذبح حیوان باشد و یا هر چیز دیگری.
در اعتقادات اسلامی طبق آن چیزی که در قرآن آمده است، ذبح قربانی به زمان حضرت آدم(ع) برمی‌گردد. وقتی که دو فرزند آدم(ع) هابیل قوچی و قابیل مقداری گندم را به عنوان قربانی به بارگاه خداوندی تقدیم نمودند، به دستور و روال آن زمان آتشی از آسمان آمده، قربانی هابیل را سوخت که این علامت قبولیت بود و قربانی قابیل به حالت خود باقی ماند.
بعد از آن این عمل در تمام ادیان سماوی و غیرسماوی با ذبح حیوان یا صدقه‌دادن پول و کالا به بارگاه خداوندی یا معبودهای خویش تقرب جویند.
مراسم قربانی از زمان ابر مرد تاریخ حضرت ابراهیم(ع) به شکلی پررنگ‌تر در بین ادیان ابراهیمی فلسفه‌ای مشترک پیدا کرد. زمانی که فرزند ابراهیم(ع) به مقام سعی و کوشش رسید. یعنی به مرحله‌ای رسید که می‌توانست در مسائل مختلف زندگی با تلاش و کوشش پدر را یاری کند بنا به گفته برخی از مفسران در آن وقت سیزده ساله بود.
در آن برهه از زمان حضرت ابراهیم(ع) خواب عجیب و شگفت‌انگیزی دید (خواب انبیاء در حکم وحی الهی است) و آن خواب حیرت‌انگیز بیانگر شروع یک آزمایش بزرگ بود. در خواب می‌بیند که از سوی خداوند به او دستور رسیده است تا فرزند برومند و یگانه‌اش را با دست خود قربانی کند. ابراهیم از این آزمایش الهی سربلند بیرون می‌آید، اما این مقاومت و سربلندی او سنتی پایدار برای ادیان ابراهیمی باقی می‌ماند.
از آنجا که ردپای اندیشه‌ها و سنن با اهمیت در هنر تمام ادوار زندگی بشری دیده می‌شوند، این حادثه نیز تاثیری قدرتمند در تاریخ هنر برجای گذاشته است.
از نخستین یادگارهای هنری باقیمانده که منعکس‌کننده این حادثه تاریخی است، اثر موزائیک ابراهیم، در شهر راوانا، واقع در ایتالیاست که خلق آن به قرن ششم میلادی می‌رسد اما در میان آثاری که اجازه مجسم‌ساختن چهره‌های مقدس را داشته‌اند، می‌توان به نقش برجسته «قربانی‌کردن حضرت ابراهیم» اثر فلیپو برونچلی، مجسمه‌ساز و معمار ایتالیایی، در سال ۱۴۰۱ اشاره کرد.
در سال‌های بعد اکثر هنرمندان شاخص در هر دوره‌ای نگاهی به این حادثه بزرگ بشری داشته و آن را در قالب اثر هنری به نمایش گذاشته‌اند. لورنزو گیبرتی، دونالدلو، جیوانی باتیستا فرنکو و حتی در قرن بیستم هنرمندانی همچون مارک شاگال و ریچارد مک‌بی آثار متعددی را با همین نام خلق کرده‌اند.
در این ساحت هر هنرمندی به اعتبار بهره‌مندی از الهامی که خود به مثابه علت فاعلی بروز آثار هنری از آن برخوردار است، نیوشنده رازهایی است که جز در فروغ معنویت پدیدار نخواهد شد. هنرمندی که مجذوب حقیقت پنهان در یک حادثه شده به آفریدن صورت‌هایی پرداخته که مشابهت بسیاری با هنرمندان دوره‌های دیگر داشته است.
معرفت هنری همچون معرفت دینی، بلاواسطه و مستقیم است. در معرفت هنری، سخن از استدلال
به آن صورت و سیمایی که در معرفت حصولی وجود داردـ نیست. معرفت هنری و معرفت دینی هر دو در زمره معارف حقیقی می‌باشند. در این نوع از معرفت، به تصور بهایی داده نمی‌شود بلکه آنچه که دارای اهمیت و ارزش است معنی و حقیقت می‌باشد.
به‌لحاظ همین اهمیتی که معنی و حقیقت دارد، آنچه که در شمایل‌نگاری حضرت ابراهیم حائز‌اهمیت می‌شود، همین معنی و حقیقتی است که از درون حادثه قربانی‌کردن ابراهیم برمی‌خیزد.

منبع : روزنامه تهران امروز