معرفی منوچهر چهره‌نگار

منوچهر چهره‌نگار ایماژ خیال‌انگیز كارنامه‌ی خانواده‌ای بود كه تصاویر جاری حیات را حتی تا حد چشم برهم زدنی به پاس می‌داشتند و با ثبت روزگار تار و پود لحظه‌ها را می‌كاویدند تا بامیرایی ذاتی انسان به مقابله برخیزند.
در سده نوزدهم میلادی بندر بوشهر، كانال ارتباطی روابط تجاری ایران و اروپا به شمار می‌رفت. در همین راستا كیون (c.kuen) سركنسول هلند در بوشهر شركت هلندی هاتس و پسر (Hotz and son) را ترغیب به تأسیس دفتری در بندربوشهر می‌كند. این مهم در سال ۱۸۷۴ م. «(۱۲۹۳)» ه. ق) توسط جی. سی. پی. هاتس (J.C.P.Hotz) محقق می‌شود. وی پس از تأسیس شركت، پسر خود را (ای. هاتی) به ایران گسیل می‌دارد تا مدیریت را عهده‌دار شود.
هاتس پس از مرگ پدر فعالیت خود را دو چندان می‌كند و دفاتری در شیراز، اصفهان، بصره و سلطان‌آباد برقرار می‌كند.
ای. هاتس در لحظه ورود به ایران در سال ۱۸۷۴. م (۱۲۹۳) ه. ق) به همراه خود یك دوربین عكاسی دارد و عكسبرداری جزو سرگرمی و علایق وی بوده است. دوربین عكاسی در سال ۱۸۳۹. م (۱۲۵۷) ه. ق اختراع می‌شود و یك‌سال بعد به بازار اروپا عرضه می‌شود.
در سال ۱۸۴۳. م (۱۲۶۱) ه. ق در دوره محمد شاه قاجار نیز دوربین عكاسی به ایران وارد می‌شود و در دربار مورد استفاده قرار می‌گیرد.(جالب است بدانیم ایران نخستین كشور اسلامی بود كه پذیرای این هنر تازه متولد شده گشت.)
ای.هاتس شروع به عكسبرداری از نقاط مختلف ایران می‌كند برای تكمیل مجموعه‌‌اش با خریدن عكس از عكاسان با ذوق ایرانی از جمله میرزا حسن عكاس‌باشی به غنای مجموعه خود می‌افزاید.
میرزاحسن عكاس به سال ۱۲۷۲ ه. ق در كازرون به دنیا آمد. در جوانی به بوشهر رفت و به فن صحافی پرداخت و دوسال در بحرین در اداره پست كاركرد، سپس راهی هندوستان شد، بیست سال در آن جا ماند و زبان اردو و عربی را به نیكی آموخت. به دلیل خط نسخِ خوشی كه داشت كتاب‌هایی را با مركب چاپ استنساخ می‌كرد و آماده چاپ می‌كرد.
فنون عكاسی را در همین مدت فرا گرفت، در بازگشت با در دست داشتن وسایل عكاسی عازم عتبات عالیات شد. یك سالی را در آنجا به عكسبرداری از اماكن تاریخی و مذهبی پرداخت. پس از آن به شیراز بازگشت و كارگاه مدرن عكاسی دایر كرد. میرزاحسن، عكاس با ذوق و پْركاری بود و مهارت بسزایی در این هنر پیدا كرده بود. مناظر زیبای باغ‌های مصفای شیراز و نقاط تاریخی و باستانی، تحولات مشروطیت و... از نگاه موشكافانه او به دور نماندند.
میرزاحسن عكاس‌باشی چهار پسرداشت؛ حبیب‌الله، نصرالله، مسیح‌الله و نورالله. حبیب الله كه نقاش و عكاس بود، تابلوی «مادر وطن» را در اواخر دوره قاجاریه به قلم نقاشی كرد و در هندوستان به صورت رنگین به چاپ رسانید. آن تابلو در سراسر ایران منتشر شد و میرزا حبیب‌الله به شهرت بسزایی رسید.
خاندان چهره‌نگار بیش از صد سال در شیراز و شهرهای اطراف با كمال ذوق و احترام به مردم عكاسی را ادامه داده‌اند. همان‌طور كه می‌دانیم آثار شناسایی شده‌ای از عكاسان قدیم ایران همچون مجموعه عكاسان اصفهان كه در اختیار خانم «پریسا دمندان» است یا مجموعه تبریز كه حاوی اسناد مهمی از قیام مشروطه در تبریز است و در اختیار آقای «جدیدالاسلام» است و یا مجموعه« تهران» كه حاوی تصاویر تاریخی زیبایی از تهران است و در اختیار آقای تهامی است و آثار به یادماندنی از فارس كه میراث‌دار آن، منوچهر چهره‌نگار به نیكی در حفظ و نگهداری آنها كوشیده است. وی فرزند خلف تباری از نژاد ایرانی به شمار می‌رود.
چهره‌نگار هر چند فاقد كارگاه عكاسی و عكاسخانه بود، عكاسی را از ابتدای جوانی پیگیری كرد و توانست آثار در خوری را از خود بر جای گذارد. یكی از آثار او كه در نوع خود تقریباً‌ بی‌نظیر است، تصویری از ارگ كریمخانی شیراز است كه چهار برج آن به طور واضح و در تركیب‌بندی پویایی دیده می‌شود.
استاد چهره‌نگار بیش از نیم‌قرن از زندگی پْربار خود را صرف هنر عكاسی كرد.
● آثارش در كتاب‌هایی چون:
▪ شیراز شهد جاویدان مرحوم استاد علی سامی، اقلیم پارس/ تألیف شادروان محمد‌تقی مصطفوی،
▪ سیمای شاعران فارس در هزارسال/ استاد حسن امداد و دو كتاب گرانبها به نام‌های «فارس» و «به یاد شیراز»/ منصور صانع كه( از گنجینه خانوادگی چهره‌نگار)، به زیور طبع آراسته شده است.
در منزل استاد هنگامی كه درباره سجایای اخلاقی چهره‌نگار با بانو اقدس‌السادات كوثر (همسر استاد) گفتگو می‌كردم ایشان با شور خاصی می‌گفت: «در این اواخر با وجودی كه چهره‌نگار از درد شدیدی رنج می‌برد، همچنان خوش‌خلق، متین و مردم دوست بود. او اصرار داشت، عیادت‌كنندگان به بهترین نحو پذیرایی شوند.
یادم می‌آید زمانی كه دانشجو رشته زبان انگلیسی دانشگاه پهلوی شیراز بودم، كتابی داشتیم به نام مروارید كه از آن تنها سه جلد برای مطالعه ۱۵۰ دانشجو بود. زمان مطالعه برای هر نفر تقریباً‌ ۱۰ دقیقه می‌شد. روزی چهره‌نگار در همان ۱۰ دقیقه وقت من از كتاب عكسبرداری كردند و مجموعه‌ای با تصاویر بزرگ‌تر و بهتر را در اختیار بنده و دوستانم قرار دادند. پسر استاد نیز از پشتكار مثال زدنی پدر سخن به میان آورد؛ «پدر برای رسیدن به كادر مناسب و مورد نظر، گاهی متحمل خطرهای جدی می‌شدند.
از جمله در سیل آذر ۱۳۶۵ شیراز كه در هوای بسیار بد و توفانی ایشان بر روی پل حر رفتند و عكس به یادماندنی گرفتند و یا از كنار خواجوی كرمانی در لابه‌لای سنگ‌ها و پرتگاه‌ها برای به‌دست آوردن كادری كه حرم مطهر شاهچراغ «ع» وامام‌زادگان آستانه «ع» و علی بن حمزه (ع) در آن به خوبی مشخص باشد، خطر زیادی كردند. در عكس‌های منوچهر چهره‌نگار احترام خاصی به اصالت طبیعی هر چیز وجود دارد. استفاده نكردن از نورپردازی مصنوعی و استفاده از نور طبیعی در تصاویر زیبایی و ایجاز بصری آثارش را چند برابر می‌كند. همان‌طور كه برای تهیه عكس موردنظر از تخت‌جمشید سه سال وقت صرف می‌كند.
توجه به ماهیت مفهومی و معنایی تصاویر، ثبت رخدادهای روزمره به نحوی كه لحظه‌هایی ناب در آنها یافت شود، وضوح تصویر و عمق میدان‌های چند لایه، انتخاب و گزینش زوایا و تركیب‌‌بندی‌ها سهل و ممتنع از ویژگی‌های فردی آثار منوچهر چهره‌نگار به شمار می‌آید.
چهره‌نگار نمونه‌ای از یك هنرمند اصیل ایرانی است كه تكنیك و محتوا و تقدس هنر را در هم می‌آمیزد و آثاری را به لوح جان حك می‌كند كه مورد توجه خاص و عام قرار می‌گیرد. وی نه تنها گنجینه آثار گذشتگان خود را به شایستگی حفظ می‌كند، بل خود هنرمند والای شرقی را در ذهن مجسم می‌كند.

نویسنده : سید نیما نبوی
منابع
ویژه نامه منوچهر چهره‌نگار. روزنامه عصر شیراز. شماره ۲۹۶۷
مجموعه قدیمی‌ترین عكس‌های فارس در جهان. امیر سبوكی. با مقدمه: دكتر جمشید صداقت كیش

منبع : دوهفته‌نامه هنرهای تجسمی تندیس