چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
مجله ویستا
نگاهی به آموزش روزنامه‌نگاری در ایران از گذشته تا امروز
تجربه‌های پراکنده‌ای از آموزش روزنامه‌نگاری از قرن بیستم در برخی از کشورهای اروپایی پدید آمده بودند که قدیمی‌ترین آن به سال ۱۶۷۲ میلادی در دانشگاه شهر لایپزیک آلمان برمی‌گردد که یکی از نخستین انستیتوهای دانشگاهی مطالعات مطبوعات نیز در سال ۱۹۱۶ در همین دانشگاه تاسیس شد.
در ایران نیز به سبب توسعه نیافتگی روزنامه‌های آزاد و سلطه‌ی سیاسی بسیار طولانی نظام‌های قدرت‌گرا بر نشریات دولتی یا شبه‌دولتی، دوره‌های استبداد قاجار و دیکتاتوری پهلوی، آموزش تخصصی روزنامه‌نگاری نیز مانند قانون‌گذاری اصولی درباره‌ی مطبوعات و همچنین در مورد استقلال حرفه‌یی روزنامه‌نگاران، دیرتر از بسیاری از کشورهای دیگر جهان مورد توجه قرار گرفت.
ظاهراً نخستین آگاهی‌دهی درباره‌ی آموزش روزنامه‌نگاری در ایران، از طریق انتشار خبر بسیار کوتاه روزنامه‌ی ایران درباره‌ی تأسیس «مدرسه‌ی عالی روزنامه‌نگاری» پاریس در سال ۱۸۹۹ در دوره‌ی سلطنت مظفرالدین‌شاه، صورت پذیرفته است.
● نخستین گام در آموزش روزنامه‌نگاری در ایران
طبق اسناد موجود، تجربه‌های آموزش روزنامه‌نگاری و سایر شاخه‌های علوم ارتباطات در ایران را می‌توان به چهار مرحله تقسیم کرد که نخستین مرحله‌ی آن، کلاس‌های درس روزنامه‌نگاری «سازمان پرورش افکار» در دانشگاه تهران در آخرین سال سلطنت رضاشاه پهلوی است.
در این مرحله ـ صرف نظر از برنامه‌های آموزش فنی مدرسه‌ی پست و تلگراف که در سال ۱۳۰۷ شمسی تأسیس شد - «سازمان پرورش افکار» و دانشگاه تهران، یک دوره‌ی روزنامه‌نگاری در دانشکده‌ی حقوق این دانشگاه دایر کردند که عده‌ای از محققان و نویسندگان معروف وقت مانند جلال همایی، سعید نفیسی، عبدالرحمن فرامرزی و محمد حجازی در آن تدریس می‌کردند که البته فعالیت این دوره، چندماه بیشتر طول نکشید و با حوادث شهریور ۱۳۲۰ و سقوط سلطنت رضاشاه، متوقف شد.
● مرحله‌ی دوم؛ تشکیل کلاس‌های آزاد آموزش روزنامه‌نگاری دانشگاه تهران
دومین مرحله‌ی آموزش روزنامه‌نگاری در ایران نیز کلاس‌های آزاد آموزش روزنامه‌نگاری دانشگاه تهران بود که در سال‌های آخر دهه‌ی ۱۳۳۰ و سال‌های اول دهه‌ی ۱۳۴۰ صورت گرفت. این اقدام هم که با همکاری مدیران مطبوعات و دانشگاه تهران آغاز شد، کوشش‌های تازه‌ای را در این راه به دنبال آورد.
اما در سال ۱۳۳۴ شمسی، دکتر مصطفی مصباح‌زاده، مدیر وقت روزنامه‌ی «کیهان» و استاد دانشکده‌ی حقوق دانشگاه تهران، با توجه به نیاز مطبوعات به تربیت روزنامه‌نگاران متخصص، پیشنهاد تأسیس یک دانشکده‌ی روزنامه‌نگاری در دانشگاه تهران را به شورای این دانشگاه ارایه کرد.
شورای دانشگاه تهران، پس از بررسی‌های مختلف، پیشنهاد مذکور را پذیرفت و در سال ۱۳۳۵ آیین‌نامه و برنامه‌ی آموزشی آن را نیز به تصویب رساند که البته به سبب مشکلات مالی دانشگاه تهران، مقدمات لازم برای تأسیس این دانشکده فراهم نشده و تنها به گشایش کلاس‌های آزاد آموزش روزنامه‌نگاری در دانشکده‌ی حقوق اکتفا شد.
● مرحله‌ی سوم؛ تأسیس و فعالیت دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی
سومین مرحله در این زمینه نیز تأسیس و فعالیت دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی در سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۹ بود. در سال ۱۳۴۳ شمسی موسسه‌ی کیهان به منظور تقویت هیأت تحریریه‌ی نشریات خود و به عنوان یک اقدام آزمایشی کشوری، با کوشش دکتر کاظم معتمدنژاد و همکاری دکتر ابوالقاسم منصفی، یک «دوره‌ی آموزش عالی روزنامه‌نگاری» ایجاد کرد.
موفقیت این تجربه‌ی جدید، مدیر مؤسسه‌ی کیهان را تشویق کرد تا برای تأسیس دانشکده‌ی مورد نظر و تربیت نیروی انسانی متخصص وسایل ارتباط جمعی در سطح کشور، از شورای مرکزی دانشگاه‌ها که در آن زمان و پیش از تأسیس وزارت علوم و آموزش عالی، در وزارت فرهنگ وقت (وزارت آموزش و پرورش کنونی) مستقر بود، موافقت کسب کند.
شورای مرکزی دانشگاه‌ها پس از چندین ماه بحث و بررسی، سرانجام در بهمن‌ماه ۱۳۴۵ شمسی، با واگذاری امتیاز تاسیس «موسسه‌ی عالی مطبوعات و روابط عمومی» به روزنامه‌ی کیهان موافقت کرد و این مؤسسه از پاییز سال بعد با پذیرش دانشجو در دوره‌های لیسانسِ روزنامه‌نگاری، روابط عمومی و تبلیغات، فیلمبرداری، عکاسی و ترجمه فعالیت خود را آغاز کرد و در خرداد ۱۳۵۰ شمسی و همزمان با پایان تحصیلات دوره‌ی لیسانس نخستین دانشجویانش، نام آن به «دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی» تغییر یافت.
این دانشکده، از زمان تاسیس، با «مرکز بین‌المللی آموزش عالی روزنامه‌نگاری» یونسکو در دانشگاه استراسبورگ فرانسه، همکاری نزدیک داشت و برخی از بنیانگذاران و همکاران آن، قبلاً در دوره‌های آموزشی و سمینارهای این مرکز شرکت کرده بودند.
تحت‌تأثیر این سوابق و شرایط بود که اولین «دوره‌ی آموزش عالی روزنامه‌نگاری» ایران، بیش از ۴۰ سال پیش به عنوان نخستین گام ایجاد «دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی» در مهر ماه ۱۳۴۳، به وسیله‌ی پروفسور «ژاک لئوته»، رییس وقت مرکز بین‌المللی آموزش عالی روزنامه‌نگاری دانشگاه استراسبورگ، در محل گروه مطبوعاتی کیهان در تهران افتتاح شد و پس از آن نیز بین دانشکده‌ی مذکور و مرکز اخیر و همچنین یونسکو، همکاری‌های آموزشی و پژوهشی هم‌چنان ادامه یافت.
باید یادآوری کرد که در سال ۱۳۴۵ و در آخرین مراحل صدور اجازه‌ی تأسیس مؤسسه‌ی مذکور، دانشگاه تهران نیز که پس از عدم موفقیت تجربه‌ی تشکیل دروس آزاد روزنامه‌نگاری استادان آمریکایی در دانشکده‌ی حقوق، با تدارک وسایل لابراتوار عکاسی مورد نیاز آموزش روزنامه‌نگاری و تشکیل متناوب چند درس آزاد در زمینه‌ی شیوه‌ی نگارش، عکاسی و زبان خارجه، تابلوی «مؤسسه‌ی روزنامه‌نگاری» را در محل سابق دبیرخانه‌ی دانشگاه و محل بعدی انتشارات آن، در خیابان انقلاب کنونی حفظ کرده بود، تصمیم گرفت در دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی، با مشارکت عده‌ای از شرکت‌کنندگان قبلی در کلاس‌های آزاد، یک دوره‌ی لیسانس روزنامه‌نگاری دایر کند.
این دوره هم تقریباً همزمان با «مؤسسه‌ی عالی مطبوعات و روابط عمومی» ـ دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی بعدی ـ آغاز به کار کرد، اما چون این دوره خیلی سریع و بدون توجه به امکانات و در اختیار داشتن استادان متخصص تأسیس شده بود، فعالیتش چهار سال بیشتر طول نکشید و خیلی زود تعطیل شد.
▪ تاسیس اولین پژوهشکده‌ی علوم ارتباطی در ایران
در سال‌های بعد، با تاسیس «مدرسه‌ی تلویزیون و سینما» از سوی سازمان رادیو ـ تلویزیون ملی ایران، که ابتدا فقط دارای یک دوره‌ی فوق‌دیپلم امور فنی بود و سپس دوره‌ی فوق‌لیسانس تحقیق در ارتباط جمعی را هم ایجاد کرد، برنامه‌های آموزشی ارتباطات، دامنه‌ی گسترده‌تری پیدا کردند.
ایجاد «پژوهشکده‌ی علوم ارتباطی و توسعه‌ی ایران» که در سال ۱۳۵۵ به وسیله‌ی سازمان مذکور و با همکاری سازمان برنامه، به مدیریت دکتر مجید تهرانیان، صورت گرفت نیز نخستین کوشش مهم کشور در جهت توسعه و پیشرفت پژوهش‌های ارتباطی به‌شمار می‌رفت.
دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی، در آخرین سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی هم‌چنان به فعالیت‌های آموزشی خود برای تربیت متخصصان مورد نیاز کشور در رشته‌های «روزنامه‌نگاری»،«روابط عمومی»، «مترجمی» و «مدیریت» ادامه داد و در کنار آن به چاپ یک مجموعه انتشارات که تا سال ۱۳۵۷ بیش از ۳۰ جلد کتاب درسی تخصصی را در بر می‌گرفت، تولید چند فیلم مستند سینمایی، انجام طرح‌های پژوهشی و انتشار یک نشریة تجربی به نام «پیام ارتباطات» نیز اقدام کرد.
ریاست دانشکده‌ی مذکور در زمان تأسیس تا سال ۱۳۵۶ بر عهده‌ی دکتر علی اردلان بود همچنین دکتر کاظم معتمدنژاد، معاونت آموزشی و پژوهشی و دکترابوالقاسم منصفی هم معاونت اداری و مالی دانشکده را به عهده داشتند و مدیریت دبیرخانه‌ی آن نیز برعهده‌ی مرحوم سرهنگ غلامرضا نجاتی - مترجم و نویسنده‌ی سیاسی معروف - بود.
دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی همچنین از چند گروه آموزشی شامل «گروه روزنامه‌نگاری» با ریاست دکتر صدرالدین الهی، «گروه روابط‌عمومی» با ریاست مرحوم دکتر حمید نطقی، «گروه مترجمی» با ریاست دکتر حسین الهی‌قمشه‌ای و گروه «مدیریت» با ریاست دکتر احمد طلوع‌شمس برخوردار بود،ضمن اینکه ریاست آن از پاییز ۱۳۵۶ تا پاییز ۱۳۵۹ نیز به عهده‌ی دکتر کاظم معتمدنژاد قرار داشت.
در جریان انقلاب اسلامی و پس از پیروزی انقلاب، برخی از مسوولان گروه‌های آموزشی و اداری کنار رفته و بعضی نیز به خارج از کشور مسافرت کردند. مرحوم دکتر حمید نطقی تا زمانی که بیمار نشده بود، به همکاری‌های خود ادامه می‌داد و دکتر نعیم بدیعی که پس از پایان تحصیلات خود در آمریکا در سال ۱۳۵۸ به ایران مراجعت کرد هم از زمان بازگشایی دانشگاه‌ها در سال ۱۳۶۲، ریاست گروه ارتباطات اجتماعی را به عهده گرفت و مدت ۱۸ سال با علاقه و پشتکار فراوان این مسؤولیت را حفظ و به احیای استقلال دانشکده کمک‌های فراوانی کرد.
در دوره‌ی بعد از پیروزی انقلاب دکتر مهدی محسنیان‌راد نیز که از زمان دانشجویی در دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی، ریاست مرکز تحقیقات آن را به عهده داشت، به همکاری‌های آموزشی و پژوهشی خود با دانشکده ادامه داد.
▪ انحلال دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی در جریان انقلاب فرهنگی
اما پس از آغاز انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹ و تعطیلی دانشگاه‌ها، فعالیت آموزشی دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی نیز متوقف شد و در سال ۱۳۶۱، همزمان با تدوین برنامه‌های جدید برای بازگشایی دانشگاه‌ها از سوی ستاد انقلاب فرهنگی، دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی عملاً منحل شد.
▪ ادغام رشته‌ی «ارتباطات اجتماعی» در قالب یکی از رشته‌های «علوم اجتماعی»
هنگام تهیه و تدوین برنامه‌های نوگشایی دوره‌های لیسانس دانشگاه‌های کشور در زمستان ۱۳۶۱، مسوولان گروه علوم انسانی ستاد انقلاب فرهنگی، ضمن جلسات مشترک با اعضای هیأت علمی دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی که برنامه‌ی دوره‌ی لیسانس ارتباطات اجتماعی با دو گرایش «روزنامه‌نگاری» و «روابط عمومی» و شاخه‌های تخصصی آنها را آماده کرده بودند، یادآوری کردند که بنا بر تصمیم اتخاذ شده باید «ارتباطات اجتماعی» به عنوان یک رشته‌ی کاربردی در قالب گسترده‌ی «علوم اجتماعی» دایر شود.
بنابراین برنامه‌ی آموزشی این رشته تنها به صورت یک گرایش اختصاصی از لیسانس علوم اجتماعی، مورد تصویب قرار خواهد گرفت. به این ترتیب، در مرحله‌ی نهایی، از میان حدود ۸۰ واحد درسی تخصصی، که برای رشته‌ی ارتباطات اجتماعی در زمینه‌های روزنامه‌نگاری و روابط عمومی در نظر گرفته شده بود، با توجه به آخرین تصمیم گروه علوم انسانی ستاد انقلاب فرهنگی مبنی بر ضرورت نداشتن دروس روابط عمومی و در نتیجه حذف آنها، تنها در حدود ۴۰ واحد درسی برای گرایش ارتباطات اجتماعی - با توجه بیشتر به نیازهای روزنامه‌نگاری - اختصاص یافت.
به این ترتیب، از مهرماه ۱۳۶۲ که برنامه‌های آموزشی دانشگاه‌ها، پس از سه سال توقف از سر گرفته شدند، به جای آموزش دروس تخصصی دوره‌های لیسانس «روزنامه‌نگاری» و «روابط عمومی»، تنها به آموزش ۳۸ واحد دروس گرایش «ارتباطات اجتماعی» پرداخته شد و از آن زمان تا مدت چند سال، برنامه‌ی آموزشی گرایش مذکور در قالب لیسانس علوم اجتماعی در محل دانشکده‌ی علوم اجتماعی علامه طباطبایی که محل سابق دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی بود، ادامه پیدا کرد.
● مرحله‌ی چهارم؛ بازگشایی دانشکده‌ی مستقل علوم ارتباطات اجتماعی در دانشگاه علامه‌طباطبایی
چهارمین مرحله‌ی آموزش روزنامه‌نگاری در ایران نیز به ایجاد دوره‌های تازه‌ی لیسانس علوم ارتباطات اجتماعی با دو شاخه‌ی روزنامه‌نگاری و روابط‌عمومی در دانشگاه علامه‌طباطبایی و تأسیس دوره‌های فوق‌لیسانس (در سال ۱۳۶۹) و دکترای علوم ارتباطات (در سال ۱۳۷۵) در همان دانشگاه برمی‌گردد که به بازگشایی دانشکده‌ی مستقل علوم ارتباطات، با سه رشته‌ی روزنامه‌نگاری، روابط‌عمومی و مطالعات ارتباطی و فن‌آوری اطلاعات در سال ۱۳۸۳ منتهی شد.
طبق اسناد موجود کوشش‌های اعضای هیات علمی گروه آموزشی ارتباطات اجتماعی برای تجدیدنظر در برنامه‌ی آموزشی این گرایش و استقلال مجدد آن هم‌چنان دنبال شد و سرانجام در سال ۱۳۶۸، برنامه‌ی آموزشی پیشنهادی این گروه برای تأسیس دوره‌ی کارشناسی (لیسانس) علوم ارتباطات اجتماعی با دو شاخه‌ی «روزنامه‌نگاری» و «روابط عمومی»، از سوی شورای عالی برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و آموزش عالی به تصویب رسید.
همزمان با آن، برنامه‌ی آموزشی دوره کارشناسی ارشد (فوق لیسانس) علوم ارتباطات اجتماعی نیز از طرف شورای مذکور تصویب و با پذیرش دانشجو به طور مستقل برای دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، گام‌های جدیدی در راه گسترش و پیشرفت این رشته برداشته شد.
اما هیأت علمی رشته‌ی علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، در پاییز ۱۳۸۰، برای پاسخ‌گویی مطلوب‌تر و گسترده‌تر به نیازهای مبرم و روزافزون کشور به متخصصان و کارشناسان ارتباطات و اطلاعات و کمک به پیشبرد مصالح عمومی و منافع ملی، در شرایط جهانی جدید ناشی از «انقلاب ارتباطات» و «عصر اطلاعات» و همچنین حرکت به سوی جامعه‌ی اطلاعاتی با تکیه بر تشویق‌ها و حمایت‌های مکرر رییس وقت دانشگاه و اطمینان به مساعدت‌های وزیر محترم علوم، تحقیقات و فن‌آوری و از سوی دیگر فارغ‌التحصیل شدن چند تن از اعضای دانشکده در نخستین دوره‌ی دکترای علوم ارتباطات جلسه‌ی فوق‌العاده‌ای تشکیل و ضمن آن، گزارشی را که به وسیله‌ی دکتر کاظم معتمدنژاد راجع به ضرورت ایجاد هر چه زودتر این دانشکده با سه گروه آموزشی شامل «مطالعات ارتباطی و فن‌آوری اطلاعات»، «روزنامه‌نگاری» و « روابط عمومی» تهیه و تدوین شده بود، مورد بررسی و ارزیابی قرار دادند و متن آن را با اصلاحاتی به تصویب رساندند.
به دنبال تقاضای مذکور، اقدامات دانشگاه برای تأسیس دانشکده‌ی علوم ارتباطات با سه رشته‌ی روزنامه‌نگاری، روابط عمومی و مطالعات ارتباطی و فن‌آوری اطلاعات آغاز شد و پس از تهیه و تدوین برنامه‌های آموزشی آنها و تأییدشان از سوی شورای آموزشی دانشگاه و تصویب در شورای دانشگاه، این برنامه‌ها برای تصویب به وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری، ارسال شدند و در تابستان ۱۳۸۳ در شورای گسترش آموزش عالی این وزارتخانه، به تصویب نهایی رسیدند.
پس از تصویب این برنامه‌ها، مقدمات افتتاح دانشکده‌ی مستقل علوم ارتباطات اجتماعی فراهم و مراسم افتتاح آن نیز در روز ۷ دی ماه ۱۳۸۳، در سالن اجتماعات ساختمان دانشکده‌ی علوم ارتباطات اجتماعی سابق برگزار شد و لوح مخصوص تأسیس این دانشکده به تاریخ مذکور، با حضور وزیر علوم، تحقیقات و فن‌آوری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رییس دانشگاه علامه‌طباطبایی، استادان و دانشجویان قدیمی و کنونی علوم ارتباطات، در کنار در سالن اجتماعات دانشکده نصب و تابلوی بزرگ «دانشکده‌ی علوم ارتباطات» هم در بالای نماد بیرونی در ورودی ساختمان، در کنار تابلوی «دانشکده‌ی علوم اجتماعی قرار داده شد.
از آن زمان تا کنون کوشش‌های فراوانی برای تدارک گزینش دانشجو در سه دوره‌ی کارشناسی علوم ارتباطات و نیل به اهداف مدنظر در راستای شکل‌گیری این دانشکده صورت گرفته است.
هم‌اکنون ۴۰ سال از تاسیس ابتدایی این دانشکده می‌گذرد، با وجود آنکه نیروی انسانی متخصص بسیاری در حوزه‌های رسانه و روابط عمومی در آن تربیت شده‌اند، اما به گفته‌ی سام‌آرام - رییس فعلی دانشکده - تامین هیات علمی با درجه‌ی دانشیاری و استادی، هم‌چنان یکی از دغدغه‌های مسوولان آن است.
وی در این رابطه با بیان خبر درخواست بازنشستگی دکتر کاظم معتمدنژاد - استاد پیشقراول این دانشکده - افزود: از ایشان درخواست کرده‌ایم به فعالیت خود ادامه دهند، چرا که در صورت تامین نشدن استاد، حذف دوره‌ی دکترا را شاهد خواهیم بود.
رئیس دانشکده‌ی علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، با تشریح راهکارهای غلبه بر این چالش ادامه داد: با برنامه‌ریزی‌های انجام شده امیدواریم ظرف پنج سال آینده، هیات علمی مورد نیاز را تامین کنیم.
سام‌آرام از فارغ‌التحصیلان این دانشکده و همچنین صاحبان و مدیران رسانه‌ها خواست با حفظ ارتباط و تعامل با اساتید و مسوولان دانشکده، زمینه‌ی تقویت و اثربخشی بیشتر آن را فراهم کنند.
منبع : مدیا نیوز
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست