اهل کتاب چه کسانی هستند؟

اصطلاح «اهل كتاب» سی‌ویك‌ بار در قرآن كریم آمده و در بسیاری از آن موارد در قابل «مشركان» ذكر شده است و این خود نشانه مغایرت مفهوم آن دو است. قرآن در موارد بسیاری، احكام آن دو گروه را از هم تفكیك كرده است. این تفكیك را به روشنی می توان در آیات اول سوره توبه ملاحظه كرد زیرا پس از آنكه خداوند در ۲۸ آیهٔ اول این سوره به بیان احكام مشركان و بت‌پرستان قریش می‌پردازد و به كشتار و قتل آنان فرمان می‌دهد- مگر آنكه به اسلام ایمان بیاورند- و می‌فرماید: «فـاقتلـواالمشركیـن حیث وجـدتمـوهـم و احصروهم و اقعدوا لهم كل مرصد فان تابوا و اقاموا الصلوه و اتوا الزكاه فخلّوا سبیلهم ان الله غفور رحیم.»(۱)
ترجمه: مشركان را هر جا بیابید به قتل رسانید و آنها را دستگیر و معاصره كنید و از هر سو در كمین آنها باشید چنانچه از شرك توبه كرده، نماز به پا داشتند و زكات دادند پس از آنها دست بردارید (و توبه آنان بپذیرید) كه خدا آمرزنده و مهربان است.
به بیان حكم ویژه اهل كتاب می‌پردازد و تا زمانی كه تسلیم شوند و حاضر به پرداخت جزیه گردند، كشتار آنان را جایز می‌داند و در صورت تسلیم و پرداخت جزیه به ایشان امان می‌دهد :
« قاتلوا الذین لا یومنون بالله و لابالیوم الاخر و لایحرّمون ما حرّم الله و رسوله و لایدینون دین الحق من الذین اوتوا الكتاب حتی یعطوا الجزیه عن یدٍ وهم صاغرون.»(۲)
ترجمه: (ای اهل ایمان) با هر كه از اهل كتاب كه ایمان به خدا و روز قیامت نیاورده است و آنچه را كه خدا و رسولش حرام كرده حرام نمی‌دانند و به دین حق (آیین اسلام) نمی‌گروند، كارزار كنید تا آنگاه كه با ذلت و تواضع به اسلام جزیه دهند.
در جهان علاوه بر اسلام، فقط دو دین آسمانی وجود دارد كه بطور مسلم و به اتفاق آرای علمای اسلامی، اهل كتاب‌اند: یهود و مسیحیت. قرآن كریم به اهل كتاب بودن این دو دین اشاره كرده، می‌فرماید:
« ان تقولوا انما انزل الكتاب علی طائفتین من قبلنا و ان كنا عن دراستهم لغافلین.»(۳)
ترجمه: قرآن را برای این فرستادیم كه تا نگویید كتاب تورات و انجیل بر دو طائفه یهود و نصاری فرستاده شد و ما از تعلیم درس آن كتاب الهی غافل و بی‌بهره ماندیم.
شیخ طوسی در تفسیر «التبیان» در باره این آیه می‌فرماید:‌ «بالطائفتین من قبلنا، الیهود و النصاری.»(۴)
الف) یهـود:
حضرت موسی (ع) از پیامبران بزرگ الهی است كه یهودیان خود را پیرو او می‌دانند. طبق نظر برخی محققان[۵]، ظهور آن حضرت ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد رخ داده است. اساسی‌ترین ركن این دین توحید بوده است. یهودیان معتقدند كه تنها پیامبر صاحب شریعت كه از طرف خداوند مبعوث شده، حضرت موسی (ع) است و پیامبرانی كه پیش از وی آمده‌اند، فقط تذكرها و نصایح اخلاقی و برخی اصول عقلانی را توضیح داده‌اند و پس از آن حضرت نیز پیامبر صاحب شریعتی نیامده است.
«قوم یهود پس از آنكه همراه حضرت موسی(ع) از مصر خارج شدند، سرگذشت پرفراز و نشیبی را طی كردند. گاهی حاكمیت یافتند و قرنها پادشاهی كردند و گاه به سختی شكست خوردند. در فاصله ظهور حضرت موسی (ع) و میلاد حضرت عیسی (ع) پیامبران زیادی در بنی‌اسرائیل مبعوث شدند. حضرت داود‌(ع)، سلیمان(ع)، الیاس(ع)، یوشع(ع)، عاموس(ع)، هوشع(ع)، اشعیا(ع)، ارمیا(ع)، و برخی دیگر. پس از آن «بخت‌النصر» حكومت یهود را سرنگون و معبد بزرگ یهودیان در بیت‌المقدس را خراب كرد و تورات را از بین برد. اما در زمان كورش، وزیرش ‹‹عزیر›› به سال ۴۰۰ قبل از میلاد دوباره تورات را نوشت و دین یهود را سامان داد و یهودیان اجازه یافتند تا دوباره به اورشلیم برگردند و در زمان حضرت زكریا(ع) معبد خود را بازسازی كنند. این تجدید حیات تا ظهور اسلام ادامه داشت.»(۶)
ب) مسیحیت:
مسیحیت با دو هزار سال سابقه، امروز بزرگترین دین جهان از نظر جمعیت محسوب می‌شود. مسیحیان به دلیل برخورداری از پیامبری بزرگ مانند حضرت عیسی (ع) و كتاب آسمانی انجیل از مصادیق مسلّم اهل كتاب هستند. «گر چه آن حضرت، افراد پاكی همچون اكثر حواریون دوازده‌گانه را در دامن خویش پرورش داد اما دیری نپایید كه پس از صعود به آسمان – بویژه پس از عصر حواریون- جهالتها، برداشتهای غلط، افسانه و خرافات بین پیروان ایشان شایع و دین مسیحیت تحریف شد. برخی از مبلّغان مسیحیت، جاهلانه و برخی مغرضانه، افسانه‌های دروغین و در مواردی عقاید كفرآمیز را به مردم آموزش دادند.»(۷)
ج) زردشـت:
طبق نظر مشهور مفسران(۸) و نویسندگان ملل و نحل مقصود از «مجوس» در قران همان زردشتیان است. زردشت مصلح بزرگ ایرانی بود كه بیش از هزار سال قبل از میلاد ادعای نبوت كرد و با مبارزه علیه خرافات، آیین مغان و اعتقادات شرك‌آمیز چند خدایی، ایرانیان را به سوی خدای هستی (اهورامزدا) دعوت كرد. زردشت پس از یك دهه ریاضت و انزوا سه اصل بزرگ را به عنوان شعار خویش به جامعه‌اش ارائه كرد: پندار نیك، گفتار نیك و كردار نیك.
«وی پیش از داریوش هخامنشی ظهور كرد و آیینش را گسترش داد. دین زردشت حدود هزار سال بر ایران حاكمیت داشت، با ظهور اسلام، ایرانیان از آیین زردشت دست برداشته، به سوی دین اسلام روی آوردند.»(۹)

پی‌نوشتها:
۱) توبه- ۵
۲) توبه - ۲۹
۳) انعام- ۱۵۶
۴) التبیان فی تفسیر القرآن- محمدبن حسن طوسی- داراحیاء التراث العربی، بیروت،۱۰ جلدی، چاپ دوم،ج۴ص۳۵۰
۵) جواهر الكلام فی شرح شرایع الاسلام- محمد حسن نجفی، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۴۳ جلدی، چاپ هفتم، ج ۲۱ ص۲۲۸
۶) الملل و النحل – محمدبن عبدالكریم شهرستانی، انتشارات اقبال، تهران،۲ جلدی- ۱۳۷۳ش،ج۲ص۱۹۲
۷) طهارت و نجاست اهل كتاب و مشركان درفقه اسلامی- محمدحسن زمانی، انتشارات دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۳۷۸ ش، ص۲۵
۸) المیزان فی تفسیر القرآن- محمدحسین طباطبایی، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت،۲۳ جلدی، چاپ اول۱۴۱۷ق ج۱۴ص۳۵۸
۹) تاریخ ادیان- علی اصغر حكمت، انتشارات مولوی، شیراز، ۱۳۳۹ ش،ص۴و۱۶۱

منبع : سازمان آموزش و پرورش استان خراسان