خانواده‌ای برای تمام فصول‌

خانواده فطری‌ترین، اصلی‌ترین و پایدارترین نهاد بشری است، نهاد خانواده با خلقت انسان همزاد است. چرا که انسان، اصالتا موجودی است اجتماعی و نخستین بستر فعلیت یافتن این ویژگی‌ برترین مخلوق الهی، به طور قطع کانون مقدس خانواده است.
در فرهنگ اسلامی، خانواده به مثابه دژی استوار و نهادی مقدس، بیشترین مسوولیت را در رشد و تحول، تربیت و تعالی و سعادت وجود انسان به عهده دارد.
خانواده، کانونی است که در آن ارزش‌های اخلاقی، باورهای دینی و معیارهای اجتماعی از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یابد و زمینه رشد عاطفی و تربیت اخلاقی و اجتماعی اعضای خانواده فراهم می‌شود. در انتقال فرهنگ و پاسداری از ارزش‌های اسلامی فرهنگی جامعه نیز اساسی‌ترین نقش به عهده خانواده است.
این نهاد از منظر ارزش‌های اسلامی با توافق عقیدتی و آرمانی پیمان ازدواج و پیوند همسری زن و مردی هوشمند و آگاه و برخوردار از بلوغ فکری و قابلیت‌های اجتماعی پایه‌گذاری می‌شود و این زوج، ستون اصلی حیاتی‌ترین نهاد اجتماعی، یعنی خانواده را تشکیل می‌دهند.
مفهوم خانواده در نظام و تعلیمات اسلامی با پیوند مقدس ازدواج، به عنوان یک نیاز فطری و حق طبیعی انسان‌ها معنا می‌یابد. در حقیقت زوجیت و تشکیل خانواده در اسلام پاسخ به عالی‌ترین و مطلوب‌ترین نیاز فطری انسان و همگامی در طریق کمال است.
خانواده از منظر ارزش‌های اسلامی به عنوان فطری‌ترین و طبیعی‌ترین نهاد بشری از بالاترین قداست و رفیع‌ترین منزلت برخوردار است و در عین حال بیشترین و خطیرترین مسوولیت‌ها را به عهده دارد.
خانواده‌ها به مثابه اصلی‌ترین پایگاه‌های رشد و شکوفایی شخصیت و پرورش مهارت‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان، همانند حلقه‌های زنجیر اجتماع انسان‌ها، اساسی‌ترین سهم را در سلامت و اعتلای جوامع بشری به عهده دارند و بخش قابل توجهی از شکل‌گیری شخصیت، تبلور رفتارهای اجتماعی، تعاملات بین فردی و مسوولیت‌پذیری انسان‌ها حاصل چگونگی بازخوردها، بینش‌ها و تجارب آنان در زندگی خانوادگی است.
بنابر این سلامت و سعادت جامعه به سلامت و پویایی نظام خانواده وابسته است و سلامت و تعادل و تعالی نظام خانواده نیز به کیفیت روابط بین «زن و شوهر»، والدین و فرزندان بستگی دارد.
هر قدر روابط فی مابین همسران برتر، سالم‌تر و پرجاذبه‌تر باشد، زندگی شیرین‌تر و با صفاتر می‌گردد و فرزندان پرنشاط و موفقی تربیت می‌شوند.
بدون تردید برای کودکی که پای به عرصه وجود می‌گذارد، پیکره پدر و مادر، کامل‌ترین و خوشایندترین پیکره هستی و شخصیت و منش آنان کامترین الگو برای همانندسازی است. کودکان، اولین تجربه ارتباط اجتماعی‌شان را از پدر و مادر خونیش می‌آموزند، اما پدران و مادران نیک می‌دانند سال‌ها پیش از آن‌که کودکانشان از طریق تقلید بصری از رفتا‌ر آنان الگو بگیرند، در دوران جنینی تحت تاثیر ویژگی‌های شخصیتی و کلام و گفتگوی ایشان قرار گرفته‌اند.
به دیگر سخن، پایه‌های اساسی رشد شخصیت کودکان و نوجوانان از طریق تقلید نهاده می‌شود و این شیوه تقلید بیش از آن که تقلید بصری باشد، تقلید شنیداری است. یعنی آنگاه که جنین چهارماهه می‌شود و قدرت شنیدن و درک صدا را بوضوح پیدا می‌کند، شخصیتش از طریق شنیدن کلام مادر، سخن پدر و گفتگوهای میان آنان شکل می‌‌گیرد و زمانی که کودک متولد می‌شود، در صورتی که نیازهای زیستی، عاطفی و اجتماعی او به‌گونه‌ای شایسته تامین شود، به پدر و مادر خویش دلبستگی پیدا می‌کند و چنین رابطه دوستانه‌ای پایه‌های اولیه رشد سالم شخصیت اجتماعی وی را تشکیل می‌دهد.
به طور کلی سلامت و استحکام و اقتدار عاطفی و منطقی خانواده و برخورداری پدران و مادران از بصیرت و بینش اجتماعی و نیز آگاهی‌های مستمر ایشان ضامن رشد مطلوب شخصیت اجتماعی کودکان و نوجوانان و پیشگیری از تعارضات، تضادها، کجروی‌ها و اختلالات روانی اجتماعی ایشان نیز در گرو سلامت خانواده است.
به عبارت دیگر، زمینه‌ساز پذیرش مسوولیت اجتماعی در کودکان و نوجوانان و نیز تبلور نوآوری‌ها و خلاقیت‌های ذهنی آنان، خانواده است و بس.
بدیهی است بدون همراهی و همگامی مادران و پدران متعهد، آگاه و دلسوز، مربیان مدرسه نمی‌توانند چندان موفق شوند، زیرا فرآیند تعلیم و تربیت همانند مثلث مقدسی است که یک ضلع آن خانه، ضلع دیگرش مدرسه و پایه آن کودک می‌باشد. به عبارت دیگر سرچشمه سعادت اجتماعی وکلید موفقیت مدارس در خانه است و بس.
بدون تردید خانواده‌های لجام گسیخته و متزلزل، جامعه متزلزل را پدید می‌آورند. جامعه‌ای که در آن نشانی از خانواده‌های سالم یافت نشود، میزان طلاق روزبه‌روز بالا برود و ازدواج‌های مطلوب و برنامه‌ریزی شده کمتر صورت گیرد، بزودی متلاشی خواهد شد و به طور کلی اساس کجروی‌های اجتماعی را باید در خانواده جستجو کرد.
اگر میزان ارتکاب جرایم توسط نوجوانان و جوانان روزبه‌روز افزایش می‌یابد، اگر میزان اختلالات رفتاری و شخصیتی روزبه‌روز بیشتر می‌شود، اگر بیش از ۵۰ درصد تخت‌های بیمارستانی در اروپا و آمریکا را بیمارانی روانی اشغال کرده‌ا‌‌ند و اگر گاه میزان طلاق به ۸۰ درصد می‌رسد، یعنی از هر ۴ ازدواج، حدود ۳ ازدواج در سال‌های اولیه منجر به طلاق می‌شود، ریشه اصلی تمامی این مشکلات در خانواده است. چرا که خلا عاطفی و ناامنی روانی سرمنشأ غالب پریشانی‌های شخصیتی و کژروی‌های فردی و آسیب‌پذیری‌های اجتماعی است.
امروزه کارگزاران فرهنگی جوامع مختلف در گستره جهان براین باورند که اگر بخواهیم از جامعه‌ای سالم، متعالی، سعادتمند و پویا برخوردار باشیم، چاره‌ای جز سرمایه‌گذاری در زمینه تشکیل و حمایت از خانواده متعادل و متعالی و مطلوب نداریم.
در عصر حاضر بیش از هر زمان دیگر <نظام خانواده> در معرض هجمه‌های گوناگون فرهنگی و آتشبار سهمگین امواج الکترونیکی قرار دارد و اندیشه حاکم برفرآیند جهانی‌سازی نیز کانون مقدس و ارزشمدار خانواده‌ها را ناچیز انگاشته و بنیان ارزش‌های اخلاقی خانواده را سست می‌نماید.
امروزه شتاب گرفتن ناگهانی روند حرکت جوامع و انتزاعی شدن قدرت در شبکه‌هایی از رایانه‌ها، مکانیسم‌های موجود کنترل اجتماعی و باز نمود سیاسی را نابود می‌سازد و بسیاری از مردم در نقاط مختلف جهان با از دست دادن هویت ملی و فرهنگی خود، از فقدان کنترل بر حیات اجتماعی‌شان احساس عجز و ناتوانی می‌کنند.
روند مطالعات نشان می‌دهد به لحاظ خلا فکری و روانی بی‌ثباتی در خانواده‌ها، به مثابه حلقه‌های اصلی جوامع و سنگرهای پاسداری از فرهنگ و ارزش‌ها رو به گسترش است.
روند بی‌ثباتی و تزلزل، نظام خانواده را با بحرانی جدی مواجه کرده است و بسیاری از خانواده‌ها به شیوه‌های مختلف دچار آسیب‌پذیری جدی شده‌اند.
افزایش روزافزون آمار طلاق در نقاط مختلف جهان، بویژه در کشورهای غربی، بحران‌های ناشی از طلاق، کمرنگ شدن ارزش‌های زوجیت‌های شرعی و ازدواج‌های قانونی و ترویج زندگی مشترک زن‌ها و مردها بدون ازدواج رسمی،
پیر شدن جمعیت‌ها، ترغیب غیرمنطقی زنان به استقلال‌طلبی و خودمختاری و خودکفایی اقتصادی، و زایمان‌های بدون ازدواج و بالاخره شیوع خار‌ق‌العاده افسردگی و اضطراب و اعتیاد به مواد مخدر و فرآورده‌های رسانه‌های الکترونیکی و لجام گیسختگی‌های فرهنگی همه و همه کانون مقدس خانواده‌ها را متزلزل نموده و بحران‌های اجتماعی را به بارآورده است.
بی‌جهت نیست که در فرهنگ و ارزش‌های اسلامی ازدواج و کانون خانواده از بیشترین اهمیت و ارزشمندی برخوردار است و مسلمانان برای ازدواج شرعی و تشکیل خانواده اهمیت فوق‌العاده‌ای قائلند و همین است که همواره در معرض تهاجم بی‌وقفه فرهنگی امپریالیسم رسانه‌ای و مروجان نظام نوین جهانی قرار دارند.
شورای عالی جمعیت در سال ۱۹۹۵ گزارشی از دگرگونی و آسیب‌دیدگی خانواده‌ها را در نقاط مختلف جهان ارائه کرده است.
براساس این گزارش، فراوانی طلاق به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته و میزان افزایش آن از سال ۱۹۷۱ تا ۱۹۹۰ در غالب کشورهای غربی بیش از ۲ برابر شده است. البته این آمار غیر از جدایی‌های غیررسمی (ثبت شده) است که درصد آن فوق‌العاده بیشتر است.
در بسیاری از کشورهای غربی نظیر امریکا، اسپانیا و مکزیک بیش از ۵۰ درصد از زنان ازدواج نکرده‌اند و از سوی دیگر بیش از ۵۰ درصد کودکانی که در برخی کشورهای آمریکایی، اروپای شمالی و آفریقایی به دنیا می‌آیند، از مادران به اصطلاح مجردی هستند که هرگز شرعا و رسما ازدواج نکرده‌اند!
در بسیاری از کشورهای غربی درصد قابل توجهی از اولین زایمان زنان، پیش از اولین ازدواج آنان است. اضطراب و افسردگی دو بیماری بزرگ قرن حاضر دامنگیر درصد قابل توجهی از جوانان و بزرگسالان مغرب زمین شده به طوری که بیش از نیمی از تخت‌های بیمارستان‌های آمریکا به بیماران روانی اختصاص یافته است.
آری هجمه‌های گسترده و فزاینده‌ طراحان نظام نوین جهان، این مهاجمان چراغ به دست فرهنگی، مدت‌هاست در اندیشه ترویج بی‌تفاوتی، تضعیف‌ باورهای دینی، سست کردن وابستگی‌های فرهنگی و تزلزل در ارزش‌های اخلاقی قشرهای مختلف بویژه کودکان و نوجوانان و تخریب بنیان خانواده‌ها در کشورهای مختلف است.
خانواده به مثابه اصلی‌ترین رکن جامعه بیشترین حمایت و پاسداری را می‌طلبد. خانواده قوی‌ترین سنگر در برابر هجمه‌ها و آسیب‌های فرهنگی است. ایجاد مصونیت فرهنگی در کانون خانواده و تقویت استحکام نظام خانواده اصلی‌ترین وظیفه کارگزاران بصیر در هر جامعه‌ای است.
راز و رمز مصونیت فرهنگی خانواده برخورداری اعضای خانواده از مصونیت عاطفی و امنیت روانی است، چرا که خلا‡های عاطفی و ناامنی‌های روانی مستعدترین بستر آسیب‌پذیری فرهنگی است.
آسیب‌پذیری فرهنگی، سرآغاز لجام گسیختگی و به حراج گذاشتن اصول و ارزش‌های خانوادگی است.
سلامت، رشد و تحول و اعتلای هر جامعه‌ای در گرو وجود خانواده‌هایی مقید و متعهد و سالم و پویا و بانشاط است.
محور اساسی خانواده وجود همسران همراه و همراهان همدل است. از همین‌رو پویایی و نشاط و تعالی خانواده نیز در گرو سلامت و تعالی شخصیت و آرامش زوجین است. آرامش وجود همسران نیز در سایه بهره‌مندی ایشان از برترین جاذبه‌های شناختی و روانی و جنسی متقابل است.
بنابر این امروزه رسالت خطیری در دفاع از حریم ارزشمند خانواده و پاسداری از کیان این نهاد مقدس به عهده مسوولان جامعه بویژه کارگزاران فرهنگی کشورهاست.
شایسته است همه برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی کشور برمحور سلامت و پویایی خانواده‌ها مبتنی باشد، زیرا خانواده مقدس‌ترین نهاد است و پاسداری از چنین قداستی بالاترین اهمیت را دارد.
در جامعه اسلامی ما که خانواده مقدس‌ترین رکن جامعه به شمار می‌آید، باید بیشترین توجه به نهاد خانواده معطوف شود و برای تحکیم و استحکام آن سرمایه‌گذاری گردد. بدیهی است هر قدر پایه‌های خانواده استوار و مستحکم شود، از آموزش و پروش قوی‌تر و غنی‌تر نیز بهره‌مند خواهیم بود زیرا زمانی که بچه‌ها با رشد هوشی و شخصیتی بهتر وارد مدرسه شوند، معلمان کار آموزش را آسان‌تر انجام خواهند داد.
بدین ترتیب، اجرای برنامه‌های آموزشی جامع مادرپروری و پدرپروری برای جوانانی که در شرف ازدواج هستند، برگزاری دوره‌های ویژه آموزش خانواده در زمینه ازدواج، فرزندآوری، تربیت مطلوب کودکان و آشنایی با ویژگی‌های خانواده مطلوب و متعادل، از جمله رسالت‌های خطیر جامعه اسلامی است.
ارائه خدمات مستمر روانشناختی و مشاوره به داوطلبان ازدواج و زوجین جوان، خانواده‌های تک فرزند و چند فرزند، ایجاد نگرش مثبت و مولد در میان اعضای خانواده، پیشگیری از تعارضات و اختلافات خانوادگی، تقویت احساس مسوولیت، افزایش دانش و بینش اخلاقی، اجتماعی و سیاسی و سرانجام تقید به ارزش‌های حاکم بر جامعه، از جمله برنامه‌ها و فعالیت‌هایی است که باید در جهت تحکیم مبانی خانواده مدنظر باشد، چرا که سرمنشأ همه تحولات جوامع بشری خانواده است.
رمز پیشرفت تحصیلی، سلامت روانی و اجتماعی و مصونیت فرهنگی کودکان و نوجوانان، سلامت خانواده است. سنگر موثر مقابله با تهاجمات فرهنگی نیز خانواده است و سرمایه و سلاح خانواده برای مقابله با این تهاجم و برخورداری از زندگی مولد و پویا، محبت است و سرانجام زمینه‌ساز همه فضایل اخلاقی اعم از خویشتنداری، گذشت و ایثار، صداقت، عدالت و شهامت هم، خانواده است و بس و اما رمز ایجاد خانواده‌های موفق، قدرت انتخاب همسر شایسته است. همسری که از قابلیت همسری، پدری و مادری به طور همزمان برخوردار باشد، همسر آرامشگری که به شریک زندگی خویش مصونیت عاطفی، روانی و اجتماعی ببخشد و در پایداری از آرامش خانواده از هیچ کوشش و گذشت و ایثاری دریغ ننماید.
● خانواده خوشبخت‌
خانواده در فرهنگ و ارزش‌های اسلامی در بستر ازدواج بهنگام همه پسرها و دخترها استوار است. به‌همین دلیل همه مخلوقات الهی به صورت زوج آفریده می‌شوند. با تاملی در گستره هستی به نیکی در می‌یابیم که جز ذات اقدس خداوندی که احد است و صمد،لم‌ یلد است و لم یولد و همتا کفوی برای او متصور نیست، خالق هستی بخش همه پدیده‌های هستی را برپایه زوجیت آفریده است.
خانواده خوشبخت، خانواده‌ای است که همسران آرامشگر، زیباترین و گیراترین رابطه‌ها را به نمایش می‌گذارند، و کانون خانواده را به مدرسه زندگی و نشاط و آموزشگاه همسرپروری مبدل می‌نمایند. چرا که موثرترین شیوه فرزندپروری، ارائه اصولی‌ترین روش‌های همسری و همسرپروری است.
رابطه زن و شوهر، رابطه مهرورزی و محبت‌پذیری، عهد و وفا، گذشت و ایثار، سخاوت و احسان، مودت و مروت، صداقت و درستی، صفا و صمیمت، راه و رهرو، خورشید و نور، چشمه و آب، پرنده و بال، اوج و پرواز، دل و دلدار، چشم و نگاه، اندام و لباس،؛ چراغ و روشنی، باغ و باغبان، گل و گلدان، سبزه و بهار، گلبرگ و ریحان، انگشتر و نگین، لبخند و نشاط، طبیب و درمان، سکینه روان و آرامش جان، رحمت و نعمت و سرانجام مثالی از رابطه علی علیه‌السلام و فاطمه سلام‌الله‌علیها است.

دکتر غلامعلی افروز

منبع : روزنامه جام‌جم