استراتژی تولید؛ راه مقابله با بحران برنج

سال ۲۰۰۸ را اگرچه نمی توان به طور صددرصد سال افزایش فقر و گرسنگی در جهان دانست، اما حداقل می توان سال گرانی و کمبود موادغذایی عنوان کرد. بسیاری از کارشناسان جهانی، دلیل ثروتمند شدن بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت بویژه در حوزه خاورمیانه و آفریقا را افزایش قیمت نفت می دانند، حال آن که تعداد کشورهای صادرکننده نفت محدود بوده و کشورهایی که از گرانی و کمبود موادغذایی دچار آسیب می شوند بسیار بیشتر از این تعداد هستند. بنابراعلام فائو قیمت جهانی مواد غذایی فقط طی ماه مارس بیش از ۵۷ درصد افزایش یافته است. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) همچنین در گزارشی از افزایش ۵۶ درصدی قیمت غلات در کشورهای فقیر خبر می دهد و در عین حال عنوان می کند که طی سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ نیز این قیمت ها رشدی معادل ۳۷ درصد داشته اند.
● بحران در بازار برنج
فقیرترین افراد در جهان که روزانه کمتر از یک دلار درآمد دارند ۱‎/۱ میلیارد نفر هستند. حدود ۷۰۰ میلیون نفر (دو سوم) این جمعیت در کشورهای تولیدکننده برنج در آسیا زندگی می کنند. برنج غذایی اصلی و غالب در آسیا است و بیش از ۴۰ درصد کالری مصرفی بیشتر آسیایی ها را تشکیل می دهد. مردم فقیر بیش از ۴۰ - ۳۰ درصد درآمد خود را به تنهایی صرف برنج می نمایند. اطمینان از عرضه کافی برنج و قابل تهیه بودن آن موجب کاهش فقر می شود. با این وجود، افزایش شدید در قیمت های جاری برنج موجب نگرانی زیاد می شود.
انقلاب سبز در آسیا که از دهه ۱۹۶۰ با تولید واریته های جدید و پرمحصول برنج شروع شد منجر به افزایش عملکرد و سطح زیر کشت برنج گردید. این امر به کاهش مستقیم فقر از طریق افزایش درآمد برنجکاران و از طریق غیرمستقیم کاهش قیمت برنج که مصرف کنندگان فقیر شهری و روستایی را منتفع می نمود منجر گردید.
به هرحال این کاهش بلندمدت قیمت در سال ۲۰۰۱ پایان یافت و افزایش قیمت برنج تاکنون ادامه دارد.
ادامه افزایش قیمت در سال ۲۰۰۷ و سه ماهه اول سال ۲۰۰۸ مشاهده می گردد. قیمت جهانی برنج تایلندی (۵ درصد شکسته) در دسامبر ۲۰۰۷ حدود ۳۶۳ دلاردر هر تن بوده که در آوریل ۲۰۰۸ به ۱۰۰۰ دلار در هر تن رسیده است.
کشورهای عمده صادرکننده نظیر ویتنام و هند اعلام نموده اند که محدودیت های مختلفی بر صادرات برنج به منظور حمایت از مصرف کنندگان داخلی اعمال می نمایند.
این محدودیت ها به افزایش بیشتر در قیمت برنج کمک نموده به طوری که عرضه جهانی برنج کاهش یافته است. در حالی که صادرکنندگان موجودی برنج را نگه می دارند، واردکنندگان برای خرید برنج به بازار هجوم می آورند تا بتوانند نیازهای مصرفی برنج را تأمین نمایند و از سوی دیگر موجودی خود را افزایش دهند. احتکار به وسیله تجار برای اهداف سفته بازی نیز هیزم آتش را در برخی کشورها افزایش داده است. کمبود برنج در بازار و افزایش قیمت آن اکنون به نقطه بحرانی رسیده است، شورش و آشوب برای موادغذایی در چند کشور روی داده و سربازان از کامیون های موادغذایی به منظور جلوگیری از غارت آنها محافظت می نمایند.
● دلایل اساسی بحران برنج چیست
۱) افزایش مصرف بیش از تولید:
افزایش مداوم قیمت ها در طی ۸-۷ سال گذشته نشان می دهد که مصرف بیش از تولید بوده است. این عدم تعادل در تقاضا و تولید قسمتی به وسیله کاهش در ذخیره برنج مستتر شده است. در حقیقت ذخایر برنج به سرعت درحال کاهش است و از سال ۱۹۸۸ به کمترین سطح خود رسیده است.
۲) رشد سالانه آرام عملکرد:
یکی از دلایل عمده عدم تعادل در عرضه و تقاضا، رشد اندک در عملکرد محصول می باشد که در طی ۱۵-۱۰ سال اخیر در بیشتر کشورها به طور اساسی کاهش یافته است. در جنوب آسیا متوسط رشد عملکرد از ۲‎/۱۴ درصد در هر سال در دوره
۹۰-۱۳۷۰ به ۱‎/۴ درصد در هر سال در دوره ۲۰۰۵-۱۹۹۰ کاهش یافته است. در برخی از سال ها ، این رقم به زیر ۱درصد نیز رسیده است. رشد عملکرد در کشورهای جنوب شرق آسیا به طور مشابه کاهش یافته است. در کشورهای عمده تولید کننده آسیا، رشد عملکرد در طی
۶-۵ سال گذشته تقریباً صفر بوده است. به طور کلی عملکرد کمتر از ۱ درصد در هر سال در سال های اخیر رو به فزونی بوده است.
۳) افزایش اندک در سطح زیر کشت:
امکان افزایش سطح زیر کشت برنج تقریباً در تمام کشورهای آسیایی میسر نمی باشد. با افزایش اندک در سطح زیر کشت و افزایش آرام در عملکرد، رشد تولید برنج کمتر از رشد تقاضا بوده است و این در حالی است که رشد جمعیت در کشورها ادامه داشته است .
۴) کاهش سرمایه گذاری عمومی در بخش تحقیق و توسعه کشاورزی:
یکی از عوامل مهم کاهش در رشد عملکرد، کاهش سرمایه گذاری عمومی در بخش تحقیق و توسعه کشاورزی است. به علاوه ، حمایت کنندگان بین المللی حمایت کافی را از تحقیق و توسعه به عمل نیاورده اند که این موضوع به طور مستقیم در افزایش بهره وری محصول مؤثر می باشد.
۵) افزایش مصرف آفریقا:
برنج در کشورهای آفریقایی یک غذای معمول و رایج شده است، به طوری که کل واردات این قاره یک سوم کل تجارت جهانی این محصول را تشکیل می دهد. این امر طی زمان افزایش یافته به طوری که رشد تولید برنج بسیار کمتر از رشد کل تقاضا می باشد. انتظار این است که رشد تقاضای کشورهای آفریقایی ادامه داشته باشد.
۶) رشد جمعیت:
رشد جمعیت از رشد تولید پیشی گرفته است و پیش بینی می شود که در آینده این امر نیز بدتر گردد.
۷) رشد اقتصادی:
با رشد سریع اقتصادی در کشورهای بزرگ نظیر چین و هند، تقاضا برای غلات هم برای مصرف انسانی و هم برای خوراک دام و طیور افزایش خواهد یافت که این امر منجر به افزایش قیمت غلات در کل جهان خواهد شد.
۸) آبیاری:
سرمایه گذاری در آبیاری که بیشتر آنها در دوره انقلاب سبز دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ بوده است اکنون به طور اساسی کاهش یافته است. زیرساخت های فعلی نیز به طور قابل ملاحظه ای به واسطه نگهداری ناکافی روبه زوال گذاشته اند.
۹) قیمت نفت:
قیمت نفت در سال گذشته بشدت افزایش یافته است. این مورد علاوه بر کمک به فشار تورم عمومی، هزینه های حمل ونقل برای کشورهای واردکننده برنج را نیز افزایش داده است.
۱۰) شرایط آب وهوایی:
بلایای طبیعی نظیر خشکسالی در کشورهای هند و چین در سال ،۲۰۰۲ توفان در فیلیپین در سال ۲۰۰۶ و سیل در بنگلادش در سال ۲۰۰۷ نیز به کاهش تولید در سال های اخیر کمک نموده است. دمای جهانی، در دهه اخیر به دلیل افزایش گازهای گلخانه ای افزایش یافته است. برخی از شواهد نشان می دهند که افزایش دما ممکن است منجر به کاهش عملکرد در سال های اخیر شده باشد.
۱۱) شیوع آفات و بیماری ها:
آفاتی نظیر پلانتوفرها، و سایر بیماری ها یکی از عوامل تهدید برنامه های افزایش تولید در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ بوده اند. اکنون نیز چنین تهدیدهایی برگشته اند .
● راه مقابله با کمبود و افزایش قیمت برنج
بهترین استراتژی برای پائین نگه داشتن قیمت برنج اطمینان به افزایش تولید سریع تر از تقاضا می باشد. تولید برنج می تواند با گسترش سطح زیر کشت و یا عملکرد در هکتار افزایش یابد یا به وسیله ترکیبی از آن دو. فرصت برای افزایش بیشتر سطح زیر کشت در آسیا اکنون تقریباً غیرممکن است. افزایش سطح زیر کشت برنج در آسیا به بیش از ۱۳۶ میلیون هکتار فعلی غیرممکن است. اگرچه اکنون افزایشی در برخی از محصولات امکان پذیر است اما سطح زیر کشت برنج در اثر صنعتی شدن، شهرنشینی و تبدیل به سایر محصولات دیگر کاهش یافته است. بر این اساس منبع اصلی افزایش تولید، افزایش عملکرد در واحد سطح خواهد بود. متوسط عملکرد جهانی برنج باید سالانه به حدود ۵۰ کیلوگرم در هکتار افزایش پیدا کند. «در طول ۱۰ سال حدود ۰‎/۵ تن (۱۳ درصد بیش از عملکرد جاری).»
رشد بهره وری از طریق توسعه و انتشار تکنولوژی های بهتر تنها راه بلندمدت کاهش قیمت ها و جلوگیری از افزایش بیشتر قیمت برنج است.
پیشنهادات
در کوتاه مدت فعالیت های فوری دولت های ملی و آژانس های بین المللی باید بر روی دو عامل زیر متمرکز باشند: بهره برداری سریع از تکنولوژی های موجود برای افزایش عملکرد و اصلاح سیاست های موجود برای بهبود وضعیت غذایی خانوارهای فقیر. سایر سیاست های بلندمدت و میان مدت عبارتند از:
۱) ایجاد انقلاب اقتصاد کشاورزی در تولید برنج آسیا به منظور کاهش شکاف عملکرد در واحد سطح بالقوه و بالفعل
۲) تسریع در تحویل تکنولوژی های پس از برداشت به منظور کاهش ضایعات
۳) تسریع در تهیه و انطباق واریته های جدید با عملکرد بالا
۴) افزایش سرمایه گذاری عمومی در زیرساخت های کشاورزی
۵)اصلاح سیاست ها به منظور بهبود کارایی سیستم های بازاریابی برای نهاده و محصول
۶) تقویت شبکه امنیت غذایی برای خانوارهای فقیر.

مؤسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی

منبع : روزنامه ایران