فلوراید، سدی مقابل پوسیدگی دندان‌ها

پوسیدگی دندان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عفونی است که در بین اقشار جامعه با هر نژاد، جنس، سن و رده اجتماعی مشاهده می‌شود.
کمتر فردی را در جامعه می‌توان یافت که دندان پوسیده یا ترمیم شده نداشته باشد. در علم دندانپزشکی شاخصی برای تعریف سلامت دهان و دندان تعریف شده است که در آن تعداد دندان‌های پوسیده، دندان‌های کشیده شده و دندان‌های ترمیم شده در نهایت عددی را تحت عنوان شاخص DMFT مشخص می‌کنند. هرچه این عدد بالاتر باشد نشانگر آن است که بهداشت دهان و دندان و فرهنگ پیشگیری در آن جامعه پایین‌تر است. متاسفانه شاخص DMFTدر میان کودکان ایرانی بسیار بالاتر از متوسط جهانی است. این بدان معناست که در ایران تعداد دندان‌های پوسیده، پر کرده و کشیده شده کودکان بسیار بالاتر از متوسط جهانی است.
تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد قسمت عمدهDMFT مربوط به دندان‌های پوسیده است. فلوراید تراپی یکی از روش‌های مناسب جهت پیشگیری و کاهش پوسیدگی در دندان کودکان است. طی سال‌های اخیر وزارت بهداشت طرح انجام فلوراید تراپی کودکان را در مدارس و کودکستان‌های کشور اجرا کرده است اما فلوراید چیست، کاربردهای آن کدام است، چگونه استفاده می‌شود و اثر ضد پوسیدگی آن روی دندان چه ساز و کاری دارد. پاسخ به این سوالات را در ادامه این مقاله خواهید گرفت.
● فلوراید چیست؟
فلوراید یک ماده‌ معدنی طبیعی است که در پوسته زمین وجود دارد و در طبیعت به وفور یافت می‌شود. یکی از ویژگی‌های فلوراید اثر ضدپوسیدگی آن روی دندان‌هاست که نقش موثری در افزایش استحکام و پیشگیری از پوسیدگی کودکان و نوجوانان ایفا می‌کند. مطالعات نشان داده است احتمال پوسیدگی دندان‌ها در افرادی که در سنین رشد آب حاوی فلوراید می‌آشامند، یک سوم افرادی است که آب بدون فلوراید می‌آشامند. هر کس باید هر روز فلوراید مصرف کند. فلوراید نه تنها برای کودکان بلکه برای تمام سنین سودمند است. برخی از مردم فکر می‌کنند که بروز پوسیدگی دندان با افزایش سن امری طبیعی است، ولی آیا می‌دانید که این فکر درستی نیست؟
اثر ضد پوسیدگی فلوراید با افزودن آن به آب آشامیدنی شهری، خمیر دندان‌ها و دهان شویه ها، همچنین استفاده از نوشیدنی‌هایی با آب دارای فلوراید انجام می‌شود. وقتی فلوراید در غذا و نوشیدنی مصرف می‌شود، وارد جریان خون می‌شود و در استخوان‌ها و دندان‌ها تجمع می‌کند. گردش خون با فراهم کردن فلوراید در بزاق اثر موضعی هم دارد. مقدار کمی ‌از فلوراید وارد بافت نرم می‌شود و باقیمانده آن در بزاق ترشح می‌شود.
● فلوراید چگونه بر دندان‌ها اثر می‌کند؟
خواص ضد پوسیدگی فلوراید به روش‌های مختلفی اعمال می‌شود:
۱) وقتی فلوراید با مینا و عاج دندان تماس می‌یابد، با کلسیم و فسفر موجود در آنها فلورو آپاتیت را تشکیل می‌دهد و این ترکیبی است که نسبت به هیدروکسی آپاتیت به اسید مقاوم تراست.
۲) فلوراید همچنین ترمیم و معدنی شدن مجدد سطح دندان‌های پوسیده را تسریع می‌کند و کمک می‌کند که روند تخریب معکوس شود و موجب افزایش مقاومت سطح دندان در برابر پوسیدگی شود.
۳) در نهایت، فلوراید موجب کاهش اثر تخریبی باکتری‌های دهان بر دندان می‌شود که این کار را از طریق تداخل در تشکیل و عملکرد میکروارگانیسم‌ها انجام می‌دهد.
● روش‌های استفاده از فلوراید
۱) افزودن فلوراید به آب آشامیدنی
مناسب‌ترین و ایده‌آل‌ترین روش پیشگیری از پوسیدگی افزودن فلوراید به آب آشامیدنی است. افزودن فلوراید به عنوان یک اقدام بهداشت عمومی‌توسط انجمن دندانپزشکان آمریکا و انجمن تغذیه آمریکا مورد تایید قرار گرفته است. این انجمن‌ها، رعایت بهداشت دهان و افزودن فلوراید به آب را برای پیشگیری از بیماری‌های دندانی و حفاظت از دندان‌ها مورد تاکید قرار می‌دهند. میزان فلوراید افزودنی به آب برحسب آب و هوای منطقه متفاوت است.
در نواحی گرم مقدار مصرف روزانه آب نوشیدنی بالاتر بوده و طبعاً فلوراید آن باید پایین‌تر باشد و برعکس. مقادیر بالاتر فلوراید آب، دندان‌ها را بدشکل می‌سازد وآب اینگونه مناطق باید دفلوریده شود. افراد در مناطقی که فلوراید آب آنها کمتر از میزان اپتیمم است باید مکمل فلوراید دریافت دارند.
۲) استفاده از مکمل‌های فلوراید
فلوراید به شکل قرص و قطره و تنها برای کودکانی که غلظت فلوراید آب آشامیدنی آنها کمتر از حد مجاز است، با توجه به سن کودک، تحت نظر دندانپزشک تجویز می‌شود.
۳) استفاده از محصولات دندانی فلوراید دار
استفاده از دهان‌شویه و خمیر دندان‌های حاوی فلوراید راه دیگر تامین فلوراید مورد نیاز جهت پیشگیری از پوسیدگی دندان‌هاست. شایعترین و وسیع‌ترین روش استفاده از فلوراید موضعی، خمیردندان است اما استفاده از این خمیردندان‌ها تنها برای کودکان بالای ۳ سال توصیه می‌شود.
مصرف دهان‌شویه‌های فلورایدی در کودکان زیر ۶ سال، به علت عدم توانایی در کنترل رفلکس بلع توصیه نمی‌شوند، مگر اینکه استفاده سیستمیک فلوراید مورد نظر باشد. استفاده از دهان‌شویه‌ها در موارد پوسیدگی‌های متوسط یا برای افراد با ریسک بالای پوسیدگی توصیه می‌شود. در بیشتر مطالعات، دهان شویه ۲/۰ درصد سدیم فلوراید به شکل هفتگی و ۰۵/۰ درصد سدیم فلوراید به صورت روزانه (قبل از خواب و پس از مسواک دندان‌ها) تجویز می‌شود.
۴ ) فلورایدتراپی توسط دندانپزشک
در کودکان زیر ۶ سال که استفاده از خمیردندان و دهان‌شویه حاوی فلوراید امکانپذیر نیست، فلوراید مورد نیاز برای پیشگیری از پوسیدگی توسط فلورایدتراپی در مطب دندانپزشکی تامین می‌شود. دندانپزشک محلول، ژل یا وارنیش‌های تغلیظ شده فلوراید را براساس ریسک و شدت پوسیدگی به کار می‌برد. در افراد فاقد پوسیدگی یا دارای پوسیدگی خفیف، هر ۶ ماه یک‌بار انجام شده و در پوسیدگی‌های متوسط و شدید، فواصل مصرف آن کمتر است. پس از فلوراید تراپی به مدت ۳۰ دقیقه به کودک اجازه خوردن و نوشیدن نباید داده شود.
● عوارض استفاده از فلوراید
استفاده از میزان بالای فلوراید به شکل منظم، مشابه هر داروی دیگر عوارضی را در پی خواهد داشت، به ویژه در کودکان، مصرف منظم فلوراید باید با احتیاط باشد. مصرف بالای فلوراید ممکن است منجر به مسمومیت حاد یا مزمن شود. علائم مسمومیت حاد با فلوراید، تهوع، استفراغ و درد شکم است.
مسمومیت مزمن (فلوروزیس دندانی) به دلیل جذب مقادیر اضافی فلوراید در یک دوره طولانی زمان تکامل دندان‌ها و عامل اصلی آن مصرف آب آشامیدنی حاوی مقادیر بالای فلوراید در نوزادان و کودکان طی ۶ سال اول زندگی است.
● توصیه‌هایی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان
در برنامه‌های پیشگیری از پوسیدگی دندان، داشتن رژیم غذایی متعادل، اصلاح منابع و مقادیر کربوهیدرات‌های غذایی و تلفیق بهداشت دهان با شیوه زندگی افراد مورد توجه قرار می‌گیرند. بعد از وعده‌های غذایی باید مسواک زد، دهان را با آب شست یا آدامس(بدون قند حاوی گزیلیتول) را به مدت ۲۰-۱۵ دقیقه جوید.
با برنامه‌ریزی و بهداشت مناسب دهان و یک رژیم غذایی متعادل، خطر
پوسیدگی زایی به شدت کاهش می‌یابد. اعمالی که باید از آنها پرهیز کرد عبارتند از: استفاده فراوان از نوشیدنی‌های شیرین گازدار، خوردن متناوب میان وعده‌های شیرین(شیرینی، شکلات، کاکائو، آب نبات، ژله و...) و نگه داشتن مقادیر زیادی از مواد قندی در دهان طی دوره‌های ممتد. داروهای جویدنی یا مایع بدون نسخه پزشک و ترکیبات ویتامینه هم ممکن است مواد قندی داشته باشند؛ مانند قرص ویتامین C که قند موجود در اسید آن موجب پوسیدگی دندان می‌شود و خواندن دقیق برچسب دارو به منظور جلوگیری یا کاهش استفاده از چنین محصولاتی مهم است.
کربوهیدرات‌های قابل تخمیر مانند آب نبات، بیسکویت‌ها، کلوچه، چوب شور و چیپس بایستی همراه وعده‌های غذایی خاصی خورده شود.
مصرف یک تکه پنیر با هر وعده غذایی، برای کاهش پوسیدگی دندان مفید است.
اعمال مربوط به بهداشت دهان از قبیل مسواک زدن، دهان شویی و جویدن آدامس بدون قند بعد از خوردن غذا می‌تواند خطر پوسیدگی دندان را کاهش دهد. مصرف توأم میوه‌ها و پنیر در وعده‌های غذایی، موجب کاهش پوسیدگی می‌شود

دکتر سیامک شایان امین

منبع : روزنامه تهران امروز