سه شنبه, ۱ خرداد, ۱۴۰۳ / 21 May, 2024
مجله ویستا

مرد اول‌ علم‌ جهان‌


مرد اول‌ علم‌ جهان‌
سید محمود حسابی‌ فرزند سید عباس‌ حسابی‌ «معزالسلطنه‌» در سال‌ ۱۲۸۱ هجری‌ شمسی‌ در تهران‌ متولد شد. پس‌ از چهار سال‌، به‌ همراه‌ خانواده‌ (پدر، مادر و برادر) عازم‌ شامات‌ گردید. در هفت‌ سالگی‌، تحصیلات‌ ابتدایی‌ خود را در بیروت‌ با تنگدستی‌ و مرارت‌های‌ دور از وطن‌، در مدرسه‌ کشیش‌های‌ فرانسوی‌ آغاز و همزمان‌ توسط‌ مادر فداکار، متدین‌ و فاضله‌اش‌ گوهرشاد حسابی‌ تحت‌ آموزش‌ تعلیمات‌ مذهبی‌ و ادبیات‌ فارسی‌ قرار گرفت‌.
حسابی‌ قرآن‌ کریم‌ را حفظ‌ و به‌ آن‌ اعتقادی‌ ژرف‌ داشت‌. دیوان‌ حافظ‌ را نیز از بر داشته‌ و به‌ بوستان‌ و گلستان‌ سعدی‌، شاهنامه‌ فردوسی‌، مثنوی‌ مولوی‌، منشات‌ قائم‌مقام‌ نیز اشراف‌ کامل‌ داشت‌.
شروع‌ تحصیلات‌ متوسطه‌اش‌ مصادف‌ با آغاز جنگ‌ جهانی‌ اول‌ و تعطیلی‌ مدارس‌ فرانسوی‌ زبان‌ بیروت‌ بود. از این‌ رو، پس‌ از دو سال‌ تحصیل‌ در منزل‌، برای‌ ادامه‌ به‌ کالج‌ امریکایی‌ بیروت‌ رفت‌. در هفده‌ سالگی‌ لیسانس‌ ادبیات‌، در نوزده‌ سالگی‌ لیسانس‌ بیولوژی‌ و پس‌ از آن‌ مدرک‌ مهندسی‌ راه‌ و ساختمان‌ را اخذ کرد. در آن‌ زمان‌، با نقشه‌کشی‌ و راهسازی‌ به‌ امرار معاش‌ خانواده‌ کمک‌ می‌کرد. او همچنین‌ در رشته‌های‌ پزشکی‌، ریاضیات‌ و ستاره‌شناسی‌ به‌ تحصیلات‌ آکادمیک‌ پرداخت‌.
از طرف‌ شرکت‌ راهسازی‌ فرانسوی‌ که‌ حسابی‌ در آن‌ مشغول‌ به‌ کار بود، به‌ پاس‌ قدردانی‌ برای‌ ادامه‌ تحصیل‌ به‌ کشور فرانسه‌ اعزام‌ شد و بدین‌ ترتیب‌ در سال‌ ۱۹۲۴ میلادی‌ به‌ مدرسه‌ عالی‌ برق‌ پاریس‌ وارد و در سال‌ ۱۹۲۵ میلادی‌ فارغ‌التحصیل‌ شد. همزمان‌ با تحصیل‌ در رشته‌ معدن‌، در راه‌آهن‌ برقی‌ فرانسه‌ مشغول‌ به‌ کار گردید و پس‌ از پایان‌ تحصیل‌ در این‌ رشته‌ کار خود را در معادن‌ آهن‌ شمال‌ فرانسه‌ و معادن‌ زغال‌سنگ‌ ایالت‌ «سار» آغاز کرد.
سپس‌ به‌ تحصیل‌ و تحقیق‌ در دانشگاه‌ سوربن‌، در رشته‌ فیزیک‌ پرداخت‌ و در سال‌ ۱۹۲۷ میلادی‌، در بیست‌ و پنج‌ سالگی‌ دانشنامه‌ دکترای‌ فیزیک‌ خود را با ارایه‌ رساله‌یی‌ تحت‌ عنوان‌ «حساسیت‌ سلول‌های‌ فتوالکتریک‌» با درجه‌ عالی‌ دریافت‌ کرد.
کسب‌ ۲ نشان‌ از بزرگترین‌ نشان‌های‌ علمی‌ فرانسه‌، دستاورد دکتر در این‌ زمان‌ بود. هنگامی‌ که‌ حسابی‌ نظریه‌ بی‌نهایت‌ بودن‌ ذرات‌ را ارایه‌ کرد، دانشمندان‌ فرانسوی‌ از درک‌ آن‌ عاجز ماندند و استفاده‌ از محضر پروفسور انیشتین‌ را به‌ استاد پیشنهاد کردند.
او برای‌ به‌ دست‌ آوردن‌ افتخار شاگردی‌ اینشتین‌ همراه‌ ۵ هزار نفر دیگر در آزمونی‌ شرکت‌ کرد و در میان‌ ۵ برگزیده‌ قرار گرفت‌. پس‌ از مدتی‌ وی‌ موفق‌ شد در کرسی‌ پروفسور اینشتین‌ در دانشگاه‌ تدریس‌ کند. بعد از مدتی‌ به‌ یک‌ باره‌ پروفسور تدریس‌ در جوار اینشتین‌، تحقیق‌ در آزمایشگاه‌های‌ مجهز و همه‌ مزایای‌ خود در امریکا را رها کرد و به‌ ایران‌ بازگشت‌.
در ایران‌ ۶ ماه‌ بیکار بود و بالاخره‌ با کمک‌ یکی‌ از اقوام‌ مادری‌ توانست‌ در وزارت‌ راه‌ مشغول‌ به‌ کار شود. در اولین‌ ماموریت‌ ۵ الاغ‌ و ۳ تفنگچی‌ در اختیار او قرار گرفت‌ تا نقشه‌ راه‌ میان‌ بوشهر و بندر لنگه‌ را تهیه‌ کند. پس‌ از بازگشت‌ از این‌ ماموریت‌ متوجه‌ شد هیچ‌ کس‌ در وزارت‌ راه‌ با نقشه‌ آشنا نیست‌. پس‌ به‌ وزیر راه‌ مراجعه‌ کرد و از او خواست‌ اتاقی‌ در اختیارش‌ قرار دهد و در عرض‌ ۳ سال‌ ۱۱ مهندس‌ نقشه‌کش‌ تربیت‌ کرد.
کم‌کم‌ فکر تاسیس‌ دانشگاه‌ ذهن‌ استاد را مشغول‌ کرد. تلاش‌های‌ وی‌ برای‌ راضی‌ کردن‌ مسئولان‌ فرهنگی‌ که‌ حتی‌ فرق‌ میان‌ فیزیک‌ و شیمی‌ را نمی‌دانستند، بی‌نتیجه‌ ماند. در نهایت‌ توانست‌ با پیگیری‌های‌ فراوان‌، مجلس‌ را وادار به‌ تصویب‌ قانون‌ تاسیس‌ دانشگاه‌ تهران‌ کند.
دانشکده‌ فنی‌ با معماری‌ پروفسور حسابی‌ در سال‌ ۱۳۱۳ و سپس‌ دانشکده‌ علوم‌ تاسیس‌ شد که‌ خود او در مقاطعی‌، ریاست‌ این‌ دانشکده‌ها و تا واپسین‌ روزهای‌ عمر، تدریس‌ در گروه‌ فیزیک‌ را به‌ عهده‌ داشت‌. حسابی‌ در دولت‌ دکتر مصدق‌، وزیر فرهنگ‌ بوده‌ و در همین‌ زمان‌ اولین‌ مدرسه‌ عشایری‌ ایران‌ را تاسیس‌ کرد.
در تمام‌ طول‌ حیات‌ خود لحظه‌یی‌ از فعالیت‌های‌ علمی‌ دست‌ نکشید. پس‌ از انقلاب‌ هم‌ خانه‌ خود را در گرو بانک‌ گذاشت‌ تا با پول‌ آن‌ بتواند در خانه‌، آزمایشگاهی‌ برای‌ تحقیق‌ و مطالعه‌ محققان‌ فراهم‌ کند.همچنین‌ در زمینه‌ تحقیق‌ علمی‌ ۲۵ مقاله‌، رساله‌ و کتاب‌ از دکتر حسابی‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌. در سال‌ ۱۹۹۰ میلادی‌ او از سوی‌ جامعه‌ علمی‌ جهان‌ به‌ عنوان‌ مرد اول‌ علمی‌ جهان‌ برگزیده‌ شد. در سال‌ ۱۳۶۶ و در کنگره‌ ۶۰ سال‌ فیزیک‌ ایران‌ دکتر به‌ پدر فیزیک‌ ایران‌ ملقب‌ شد.سرانجام‌ پروفسور حسابی‌ در ۱۲ شهریور سال‌ ۱۳۷۱ هجری‌ شمسی‌ در بیمارستان‌ دانشگاه‌ ژنو به‌ هنگام‌ معالجه‌ قلبی‌ بدرود حیات‌ گفت‌.
مقبره‌ استاد، بنا به‌ خواسته‌ ایشان‌، در زادگاه‌ خانوادگی‌ در شهر دانشگاهی‌ تفرش‌ قرار دارد.