سالانه۳۵۰ هزارتن کاغذ می سوزد

اهالی روستا برای رهایی از شر زباله های گیاهی آنها را در گوشه ای جمع آوری و سپس می سوزانند. اما مشكلات دیگری نیز پیش می آید؛ مثل آلودگی هوای روستا، جاری شدن سیلهای عظیم در اثر بارش باران و برف هرچند اندك، كاهش توانایی بیولوژیك خاك و...
ظهور چنین معضلاتی مسؤولان وزارت جهادكشاورزی را بر آن داشت با برگزاری همایش علمی كاربردی «مدیریت بقایای گیاهی با تأكید بر نقش تخریبی سوزاندن» به ارائه راهكارهای علمی مناسب دراین باره بپردازند.درهمایش فوق كه ۳ آذرماه درمحل همین وزارتخانه برپاشد حدود ۳۲۰نفر از متخصصان و مسؤولان مؤسسات تحقیقاتی وابسته به وزارت جهاد كشاورزی كه درارتباط با بیولوژیك خاك كارمی كنند حاضرشدند و ۵۰مقاله علمی ارائه دادند.اگرچه گروهی از مقالات در فرم پوستر بودند اما درباره محورهای اصلی همایش ازجمله بررسی علل سوزاندن بقایای گیاهی دركشور، راهكارهای مناسب مدیریت بقایای گیاهی، اثرات زیانبار سوزاندن بقایای گیاهی برمحیط زیست و تنوع زیستی، قوانین وآیین نامه های مدیریت بقایای گیاهی درداخل و خارج از كشور، نقش نظامهای بهره برداری در میزان تولید ضایعات كشاورزی، نقش تحقیقات، آموزش و ترویج كشاورزی در بهبود مدیریت بقایای گیاهی بحث كردند.دكتر بهروز دهزاد عضو هیأت علمی دانشگاه شهیدبهشتی كه دراین همایش به عنوان یكی از متخصصان و محققان محیط زیست ناظر بر راهكارهای ارائه شده است تا مغایرتی با سلامت انسان و محیط زیست نداشته باشد؛ معتقداست: «به دلیل نبودن راهها یا امكانات مناسب، سوزاندن بقایای گیاهی از روشهای رایج در بسیاری از كشورهای دنیاست. سوزاندن بقایا بر دو نوع است. در بعضی مناطق بقایای گیاهی مثل ساقه گیاهان را پس از برداشت در یكجا جمع آوری، سپس آنها را می سوزانند. گروهی دیگر به باقیمانده گیاهان كه روی زمین پخش شده اند كبریت می زنند و آنها را می سوزانند. وقتی از كشاورزان علت را می پرسیم می گویند عناصری درون ساقه گیاهان وجود دارند كه پس ازسوزاندن دوباره به خاك بازمی گردند. نكته مهم آن است كه عناصر در گیاهان به دو نوعند، مقدار كمی از آنها معدنی هستند و پس از سوزاندن گیاه دوباره به خاك بازمی گردند و بخش اعظم عناصر مثل فسفر و ازت از عناصر اصلی رشد ساقه گیاه هستند و براثر سوزاندن وارد هوا می شوند. درنتیجه سوزاندن سبب نمی شود همه عناصر گرفته شده ازخاك دوباره به آن باز گردند.راه دیگر باقی ماندن بقایای گیاهی روی زمین است كه محل تجمع آفتهای گیاهی در زمستان یا تداخل بقایا با كشت بعدی خواهند شد.البته این روش فوایدی هم دارد، مثلاً آنكه پوشش گیاهی مناسب برای خاك می شوند. به هرحال سوزاندن و باقی گذاشتن بقایا برروی خاك، روشهایی هستند كه سالیان درازی است به عنوان مدیریت بقایای گیاهی در كشورهای دیگر استفاده می شوند. اما تجربه های ۲۰ تا ۳۰ ساله دركشورهای دارای آب و هوای مشابه با كشور ما نشان می دهند نگه داشتن بقایا روی زمین از راه حلهای مفید برای خاك منطقه و اقتصاد كشاورزی است.»
عضو هیأت علمی دانشگاه شهیدبهشتی با اشاره به آنكه سالانه چندصدهزارتن بقایای گیاهی كه قابل استفاده هستند را زائل می كنیم، افزود: «در بسیاری از كشورها مثل اروپای غربی، آمریكای شمالی و... بقایای گیاهی به عنوان علوفه دام، خوراك طیور یا حتی مواد مورداستفاده در صنعت بسته بندی كاربرد دارند.»وی كه بسیار تأكید دارد ما باید از تجربه كشورهای دیگر استفاده كنیم و با استفاده از آنها به مدیریت بقایای گیاهی دركشور بپردازیم مقالات ارائه شده در سمینار را به دلیل مغایرت با این اصل مهم نقد می كند.ازجمله به مقاله ای خاص اشاره كرد و گفت: دراین مقاله راههای نگهداری از بقایای گیاهی را دو نوع می داند.یكی آنكه بقایا را برروی زمین بپاشند و دیگری بقایا را با ماشین خردكن خردكنند، سپس با عناصر شیمیایی یا كود حیوانی مخلوط و به خاك افزوده شود. نویسنده مقاله به این نتیجه رسیده بود كه اگر بقایای گیاهی مخلوط با كود حیوانی در هنگام شخم زدن به زمین انتقال داده شوند بهتر است و به كشاورزان حكم می كرد همین روش را اجراكنند. درحالی كه این حكم نتیجه یك تحقیق علمی یكساله بود و سخنران توجه نداشت گاهی بعد از ۲ یا ۳ سال نتایج آزمایشگاهی، معكوس خواهند شد.بنابراین باتوجه به فرصت كمی كه دراختیار داریم بهتر است از اصول علمی اثبات شده درجهان كه تجربه ۲۰ تا ۳۰ ساله را در پشت سر خود دارند، استفاده كنیم.البته نتایج علمی برگرفته از تجربه دیگران باید ۳ شرط انتشار درمنابع علمی معتبر جهانی، حاصل از آزمایش در شرایط مشابه با شرایط اقلیمی كشورمان و قابل تأیید آزمایش كشاورزان درایران را دارا باشند.وی در پایان با این پیش زمینه كه سعی داشته مقاله اش هرسه شرط را دارا باشد، گفت: «درمقاله ام با بررسی مشكلات و محدودیتهای كشاورز، علل به وجود آمدن چنین مشكلاتی درزمینه سوزاندن یا باقی ماندن بقایای كشاورزی و ارائه راهكارهای خاص آن به این نتیجه رسیدم كه باقی ماندن بقایای گیاهی روی زمین زراعتی مناسب و سوزاندن آنها اشتباه است.»مهندس احمد اصغرزاده معاون بخش تحقیقات بیولوژی خاك از دیگر محققان شركت كننده دراین همایش، به سیر قهقرایی موادآلی در خاك كه به حالت بحران رسیده است، اشاره كرد و گفت: هنگامی می توان به ماده ای لقب خاك داد كه مواد آلی در آن وجود داشته باشد.ماده آلی جزو حیاتی خاك است و بدون آن خاك یك ماده معدنی محسوب می شود كه زنده نیست.موقعیت اقلیمی ایران و وجود هوای خشك و نیمه خشك آن سبب افزایش سرعت تجزیه موادآلی درخاك شده است كه برای جبران این ضرر كودهای شیمیایی به زمین های كشاورزی افزوده می شوند. اما مصرف این نوع كودها نسبت كربن به ازت و كربن به فسفر خاك را تغییر می دهند. در چنین حالتی خاك تبدیل به كلوخه هایی می شود كه حیات در آن جریان ندارد و مستعد انواع فرسایش و تخریب است. اگرچه ایده آل ترین درصد ماده آلی در خاك حدود ۵ درصد است ولی متأسفانه در حال حاضر این مقدار در خاك های ایران به كمتر از ۰‎/۵ درصد می رسد. هرچند اختلال ناشی از استفاده كودهای شیمیایی به كندی صورت می گیرد اما اثرات مخرب آن برروی خاك بسیار درازمدت است. همچنین ارزش مقدار خاك خارج شده از هر هكتار زمین زراعی به مراتب بیش از محصولی است كه تولید می شود. زیرا تشكیل ۱ سانتیمتر مربع خاك در شرایط ایده آل بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ سال طول می كشد.
وی به مدفون كردن بقایای گیاهی پس از كشت سالانه در مزارع و فراهم شدن امكان كشت در سال های آینده تأكید كرد و گفت: «در راستای طرح مدیریت بقایای گیاهی نتیجه چند پروژه تحقیقاتی در سراسر دنیا را مطرح می كنم كه منجربه حفاظت خاك می شود. حدود دو سال و نیم روی این طرح كار كرده ایم تا به مرحله اجرا برسد. در این طرح با استفاده از میكروارگانیزم های مفید، سرعت تجزیه مواد آلی را به حداقل می رسانیم.به عنوان نمونه درصددیم تا از باگاس (تفاله نیشكر) كه متأسفانه بدون مدیریت سوزانده می شود محصولاتی تولید كنیم كه نه تنها یك ماده آلی بلكه به عنوان كود شیمیایی بیولوژیك، حاوی باكتری های مفید باشد و به عنوان اصلاح گر و bioactivator عمل كند. همینطور با استفاده از عناصر غذایی كم ارزش مواد قابل استفاده ای برای گیاه تولید كنیم كه معادل كود شیمیایی باشد (كمپوست: فرآیند تبدیل سیاماندهای گیاهی به كودآلی). اگر مواد آلی به صورت خام با خاك مخلوط شود تجزیه آن با میكرو ارگانیزم ها سبب رقابت گیاه با میكروارگانیزم ها می شود و در این میان گیاه ما زنده است. اما اگر به صورت كمپوست به خاك اضافه شود این مشكل بوجود نمی آید.»
در پایان مهندس محمدباقر گلستان مدیر محیط زیست شركت توسعه نیشكر و صنایع جانبی با تأكید بر استفاده از پسماندهای گیاهی گفت: «اگر امروز با بحران های مختلف مثل كمبود كاغذ در مملكت مواجه هستیم به دلیل فكر نكردن مسؤولان به حل مشكلات از راه علمی است.»در حال حاضر سالانه چیزی حدود ۱ میلیون و چند صد هزار تن باگاس (تفاله نیشكر) در شركت توسعه نیشكر سوزانده می شود. درحالی كه با این مقدار باگاس می توان سالانه حدود ۳۵۰ هزار تن كاغذ چاپ و تحریر با كیفیت خوب به بازار عرضه كرد. استفاده از كارخانجات تولید باگاس به كاغذ و دیگر كارخانجات بازیافتی تولید مقوا و كارتن پاسخگوی نیاز مملكت می شوند. اما مسؤولان به جای توجه به این امر مهم ۵۰۰ هزار تن كاغذ به كشور وارد می كنند و بقیه این نیاز را با تولید كاغذ از چوب های درختان جنگلهای شمال تأمین می كنند. «این همه متخصص و راهكار و این مناسب، این همه همایش برای ارائه و توضیح این راه حل ها، این همه توان و پتانسیل جمع شده در جای جای این مملكت و در كنار آن این همه بی توجهی، كمبود، بحران و مشكل.»
به نظر شما علت چیست؟