آموزش الکترونیکی در ایران، اصطلاحی فاخر

مقوله آموزش الکترونیکی در جهان، مقوله تازه‌ای نیست. مدت‌هاست بحث‌های ابتدایی درباره این موضوع به پایان رسیده و اگر این روزها درباره‌اش در سایت‌ها و نشریات خارجی مطلبی می‌خوانیم، دیگر پیرامون تعریف آموزش الکترونیکی، مزایا و فرهنگ‌سازی برای آن نیست. مدت‌هاست آن سوی زمین، آموزش به شیوه‌های نوین در فضای مجازی جایگزین روش سنتی شده و دیگر نیازی به شناساندن آن احساس نمی‌شود. در ایران، هرچند بسیاری با اصطلاح آموزش الکترونیکی به واسطه برگزاری سمینار‌ها، انتشار مقالات و گزارش‌های مختلف آشنایی دارند، اما مانند کودک نوپایی ست که هنوز راه نیفتاده.
با وجود تکرار بی‌اندازه این اصطلاح طی سال‌های گذشته، مقوله آموزش الکترونیکی در کشور به تولید و فروش سی‌دی‌ها و دی‌وی‌دی‌ها محدود شده است. این در حالی است که آموزش الکترونیکی، آموزشی مبتنی بر وب به شمار می‌رود.
در حالی که آمارها نشان می‌دهد در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، آموزش الکترونیکی سهم ۸۵ درصدی از یادگیری را در جوامع به خود اختصاص داده است، این رقم در کشور ما به یک درصد می‌رسد.
به این ترتیب به نظر می‌رسد آموزش الکترونیکی تنها اصطلاحی فاخر برای ایران است تا هنگام تدوین برنامه‌ها روی کاغذ بنویسیم، یا در سالن‌های باشکوه، سمیناری به نامش ترتیب دهیم و مقاله‌ای درباره‌اش بخوانیم و بگوییم می‌دانیم این آموزش الکترونیکی چیست و بس. این‌گونه نیست که طرحی اجرا کنیم و در عمل خواهان توسعه و پیشرفت در این حوزه باشیم. این اصطلاح نیز مانند بسیاری از اصطلاحات دیگر، پشت ویترین تعاریف و کاغذهای نوشته شده مانده است.
شکی نیست که علاوه بر فرهنگ‌سازی، رواج و جایگزینی این شیوه نیازمند فراهم کردن امکانات مناسب برای استفاده از این شیوه است. ازجمله این امکانات می‌توان به اینترنت با سرعت بالا، محتوای مناسب، به‌کارگیری روش‌هایی برای کاهش هزینه و... اشاره کرد.
اما در این میان اینترنت با کیفیت بالا از اصلی‌ترین گزینه‌هاست.
● دسترسی به اینترنت
یکی از عوامل زمینه‌ساز برای گسترش آموزش الکترونیکی در جامعه، افزایش و سهولت دسترسی به اینترنت است؛ خدماتی با کیفیت و سرعت بالا.
شاید اگر به آمار منتشر شده در گزارش‌ها و تحلیل‌های مختلف اشاره کنیم، با برچسب آمار غیررسمی از اهمیت مسئله بکاهیم. اگر فرض را بر این بگذاریم که آمار اعلام شده از سوی یک مقام دولتی وجاهت بیشتری دارد، ایران باز هم از نظر آموزش الکترونیکی و دسترسی به اینترنت نسبت به بیشتر کشورهای در حال توسعه عقب است. معاون وزیر ارتباطات در نیمه پاییز اعلام کرد؛ در حال حاضر میزان دسترسی ایرانی‌ها به اینترنت نسبت به سایر کشورها کمتر از ۱۵ درصد است که این میزان در میان جوانان به کمتر از ۳۳ درصد می‌رسد.
هرچند آمارهای رسمی حکایت از افزایش ضریب نفوذ و گسترش اینترنت پرسرعت در کشور دارد، اما نمی‌توان انکار کرد کیفیت و سرعت اینترنت در ایران با توجه به قطعی‌ها و اختلالات اینترنت، زیر ساخت مناسبی برای آموزش الکترونیکی مهیا نمی‌کند. از همین‌رو متاسفانه آموزش از طریق سی‌دی و دی‌وی‌دی، این روزها آموزش الکترونیکی نام گرفته است.
● آغاز در ایران
زمزمه‌های رواج آموزش الکترونیکی در کشور بین سال‌های ۷۷ و ۷۸ شنیده شد و از دانشگاه پیام نور می‌توان به عنوان پرچمدار این نوع از آموزش در کشور نام برد. این دانشگاه بین سال‌های ۷۸ تا ۸۰ به صورت محدود تعدادی از واحد‌های درسی خود را به این شیوه در اختیار دانشجویان خود قرار داد.
● آغاز در خارج از ایران
گزارش‌‌های منتشر شده نشان می‌دهد آموزش در فضای مجازی در دنیا بین سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ متولد شد. این در حالی است که تا پا گرفتن ‌آن و جدی گرفتنش در آمریکا و اروپا چند سال طول کشید. پایان دهه ۹۰ بود که در واقع اهمیت آموزش الکترونیکی آشکار و سرمایه‌گذاری روی آن آغاز شد.
سال ۱۹۲۱ اولین رادیو آموزشی دانشگاهی راه‌اندازی شد که اولین پایه شکل‌‌گیری آموزش الکترونیکی به شمار می‌آید. اختراع رادیو و تلویزیون اگرچه تأثیر بزرگی بر آموزش الکترونیکی گذاشت اما چهره واقعی این پدیده با ظهور کامپیوتر و ابداع شبکه اینترنت نمایان شد. در سال ۱۹۸۴ انستیتو فناوری نیوجرسی اولین دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد در رشته مهندسی را به صورت آنلاین راه‌اندازی کرد. دانشگاه فونیکس در سال ۱۹۸۹ و دانشگاه مجازی کالیفرنیا با ائتلاف ۱۰۰ دانشکده و دانشگاه و ۱۵۰۰ درس گام‌های بعدی را برداشتند.
● آموزش الکترونیکی، ایران، حال
گزارش‌ها و تحقیقات نشان می‌دهد در حال حاضر ۱۳ دانشگاه در داخل کشور آموزش الکترونیکی را به عنوان یکی از شاخه‌های فعالیتی دنبال می‌کنند. این دانشگاه‌ها عبارتند از: دانشگاه تهران، شیراز‌، علم و صنعت، البرز، علوم و حدیث، صنعتی شریف، اصفهان، خواجه‌نصیر، شهید بهشتی، تربیت مدرس، قم، دانشگاه پیام‌نور.
علاوه بر دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش استان خراسان نیز این مسئله را پیگیری می‌کند. همچنین آموزشگاه‌هایی مانند آموزش زبان انگلیسی از راه دور، مرکز آموزش‌های الکترونیک، مرکز اسلامی از راه دور و واحد آموزش مجازی نیروی انتظامی و دانشگاه صنعت آب و برق‌ نیز فعال هستند.
در دو روستا (شاهکوه و قرن‌آباد) که به عنوان اولین روستاهای اینترنتی در کشور مطرح شدند نیز آموزش الکترونیک ارایه می‌شود.
اهمیت آموزش الکترونیکی کم‌کم پررنگ می‌شود دلیل این ادعا راه‌اندازی دبستان الکترونیکی است که امسال کار خود را آغاز کرده. در دبستان "پیشتازان کامپیوتر ایران" تمامی آموزش‌های علمی، مبتنی بر تکنولوژی‌های نوین کامپیوتری است. در این دبستان تمامی برنامه‌های آموزش و پرورش و محتوای طراحی و تبیین شده این وزارتخانه ابتدا توسط استادان فن به نرم‌افزارهای کامپیوتری تبدیل و سپس با استفاده از آخرین روش‌های آموزشی به کودکان، آموزش داده می‌شود.
● آموزش الکترونیکی، خارج از ایران، حال
از فعالیت در حوزه آموزش الکترونیکی در کشورهای توسعه یافته یا در حال توسعه، نمی‌توان آمار مشخصی ارایه کرد زیرا این فعالیت‌ها به حدی گسترده و همگانی شده‌اند که محدودیتی ندارند. بسیاری از دانشگاه‌ها، مراکز و موسساتی که در این حوزه فعالیت می‌کنند دارای شعباتی در چندین کشور هستند.
● آموزش الکترونیکی به چند شکل
امروز در عصر اطلاعات و ارتباطات نه‌تنها دانشجویان و دانش‌آموزان به آموزش نیاز دارند بلکه تمام افرادی که در جامعه نقشی بر عهده دارند نیز نیازمند دانش و اطلاعات‌ به‌روز هستند.
به همین دلیل نمی‌توان گفت آموزش الکترونیکی فقط به دانشجویان و دانش‌آموزان اختصاص دارد. کارمندان در سازمان‌ها و موسسات دولتی و غیر دولتی نیز از جمله افرادی هستند که برای بالا بردن کارایی خود و در نتیجه سوددهی موسسات باید در مقاطع زمانی مختلف و نزدیک به هم در حوزه کاری خود تحت آموزش قرار گیرند. اگر برای این آموزش‌ها از شیوه‌های نوین و فناوری‌های روز استفاده کرد موفقیت در پی آن خواهد آمد. در عصری که فناوری‌های نوین و شیوه‌های تازه دنیای مجازی در حال تغییر روش زندگی انسان‌هاست، برای موفقیت در چنین دنیایی باید همگام با چرخه تحولات پیش رفت.
البته استفاده از آموزش الکترونیکی به خصوص در ایران بیشتر میان دانشجویان و دانش‌آموزان رواج دارد تا بین موسسات، مراکز تجاری و خدماتی. این در حالی است که استفاده از این نوع آموزش برای ارتقای توانایی و مهارت کارکنان نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌های اجرای آموزش و افزایش بهره‌وری می‌شود بلکه صرفه‌جویی در زمان و حذف تردد کارکنان به محل‌های آموزشی را نیز در پی دارد.
متاسفانه مدیران همچنان ترجیح می دهند از روش‌های سنتی برای آموزش استفاده کنند.
● محتوا
تنها مشکلی که باعث شده آموزش الکترونیکی قدم‌های کوچکی بردارد و همچنان در ابتدای راه بماند، آماده نبودن زیرساخت‌های لازم برای دسترسی به اینترنت با کیفیت مناسب نیست. تولید محتوا یکی از دیگر مباحثی است که پس از دسترسی به اینترنت، می‌تواند در جذب افراد برای استفاده از این شیوه آموزش نقش پررنگی داشته باشد.
اگر نادیده بگیریم که آموزش الکترونیکی در کشور به اشتباه استفاده از سی‌دی و دی‌وی‌دی، شناخته شده است، متاسفانه محتوای این سی‌دی‌ها و دی‌وی‌دی‌ها نیز از کیفیت بالایی برخوردار نیستند.
هرچند شورای عالی اطلاع‌رسانی در دور جدید فعالیت‌هایش -که همزمان با دولت نهم آغاز شد- روی تولید محتوا تمرکز و برای ارتقای کیفیت آن نیز بودجه دریافت کرد و جشنواره ترتیب داد و آیین‌نامه و طرح نوشت، اما تولید محتوا در ایران همچنان ضعیف است.
● آموزش الکترونیکی یا مرور کتب درسی
تصور بسیاری افراد از تولید محتوا و آموزش الکترونیکی، گنجاندن کتاب‌های درسی و تست و آزمون در سی‌دی است. برای تغییر این نگاه به فرهنگ‌سازی و تحول نیازمند است که به نظر می‌رسد متولی این امر نیز شورای عالی اطلاع‌رسانی و اجرای درست و مناسب طرح‌هایی مانند تسماست.
تعریفی که از آموزش الکترونیکی ارایه شده این است: فرآیندی که در طول آن یاددهی، یادگیری به صورت تعاملی، مشارکتی و به صورت برخط یا آفلاین انجام می‌گیرد.
هر چند ما از ضعف کشور در این حوزه گلایه داریم اما به آن معنی نیست که تا به حال هیچ کاری در زمینه آموزش الکترونیکی انجام نشده است.
● دو کمیته و یک موضوع
چندی پیش وزارت علوم و تحقیقات و فناوری کمیته‌ای تشکیل داد که مسوول سیاست‌گذاری‌ها، تدوین سند راهبردی، تعیین استانداردها و آموزش الکترونیکی است. به نظر می‌رسد چنین کمیته‌ای با تمرکز روی این مبحث بتواند قدم‌های مفیدی در خصوص فرهنگ‌سازی و گسترش آموزش الکترونیکی بردارد.
البته این کمیته سوای کمیته‌ای است که بین سال‌های ۸۳ و ۸۴ آغاز به کار کرد و بنا بود بر جنبه‌های قانونی آموزش الکترونیکی تمرکز کند.
وزارت علوم از جمله دستگاه‌های دولتی به شمار می‌رود که در این زمینه تا به حال فعالیت‌هایی انجام داده است. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به تدوین استانداردهای آموزش الکترونیکی در کشور اشاره کرد که بین سال‌های ۸۱ تا ۸۳ تدوین شد. اما تدوین این دستورالعمل‌ها کارساز نیست، ما به دستگاه یا سازمانی نیاز داریم که بر رعایت چنین استانداردهایی نظارت کند.
● استانداردهای ملی
پس از گذشت حدود ۸ سال از گام برداشتن‌های آرام آموزش الکترونیکی در راه توسعه و پیشرفت، پایان بهار امسال استانداردهای ملی آموزش الکترونیکی به تصویب موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران رسید.
مسوولان این موسسه هدف از به کارگیری این استاندارد را تعیین الزامات اجرایی دوره‌ آموزشی به صورت الکترونیکی اعلام کردند که کاربرد آن برای طراحی، اجرا و مدیریت آموزش‌های الکترونیکی در مراکز آموزشی است.

شبنم کهن‌چی

منبع : هفته‌نامه بزرگراه فناوری