اضطراب جدایی از والدین

با شروع پاییز و آغاز ماه مهر صبح‌ها و بعد از ظهرهای شهر حال و هوای تازه‌ای پیدا کرده‌‌اند.
دخترها و پسرهایی که با روپوش‌های مخصوص و کیف‌هایی پر از کاغذ و دفتر راهی مدرسه می‌شوند، شهر را پرجنب و جوش‌تر از گذشته جلوه می‌دهند. اما چیزی که بیش از هر چیز در این ایام به ویژه یکی دو هفته نخست مهرماه جلب توجه می‌کند، بچه‌های کوچک ۶ـ۵ ساله‌ای هستند که اولین تجربه جدایی از خانه و ورود به یک محیط اجتماعی را تجربه می‌کنند.
پسربچه‌ها و دختربچه‌هایی که قرار است یک‌سال قبل از رسیدن به سن مدرسه وارد پیش‌دبستانی شوند تا آمادگی‌ها و مهارت‌های لازم برای شروع حداقل دوازده سال درس و تحصیل را در این یک سال فرا بگیرند.
اگر در این روزها سری به مراکز پیش‌دبستانی بزنید، با والدین و کودکانی روبه‌رو خواهید شد که هرکدام شیوه و روش‌ خاصی را برای ورود به پیش‌دبستانی در پیش گرفته‌اند.
بچه‌هایی که با داد و فریاد و گریه نمی‌خواهند از مادر خود جدا شوند و با اصرار از او می‌خواهند کنارشان بماند، بچه‌هایی که حتی با حضور مادر هم حاضر به ورود به پیش‌دبستانی نیستند و با اصرار از والدین خود می‌خواهند آنها را به خانه ببرند، کودکانی که خیلی راحت و سرحال به نظر می‌رسند و با آرامش بیشتری محیط جدید را می‌پذیرند و البته گاهی بعضی از آنها بعد از دو سه روز از این رویه خود پشیمان می‌شوند و شروع به ناسازگاری می‌کنند. اما همه قصه این تجربه جدید به کودکان ختم نمی‌شود چون والدین هم هر کدام رفتارهای خاصی دارند، برخی از والدین با آرامش همه کارها را به مربیان واگذار می‌کنند عده‌ای در برابر رفتار کودک عصبانی می‌شوند و به او می‌گویند باید از این کارت خجالت بکشی. گروهی هم سعی می‌کنند با هزار دلیل و منطق بچه را قانع کنند و البته گروهی هم خودشان همراه فرزندانشان می‌گریند.
هر تغییری با اضطراب همراه است
دکتر فربد فدایی، روانپزشک در مورد علت این ناراحتی‌ها می‌گوید: «نخستین محیطی که کودک در آن چشم به جهان گشوده خانواده است، بنابراین کاملا طبیعی است که دور شدن از خانواده برای کودک به معنای از دست دادن یک محیط مأنوس و آشنا باشد و در او ایجاد ترس و نگرانی کند. به طور کلی همیشه ورود به یک محیط جدید با نگرانی و اضطراب همراه است و این امر به یک گروه و یا سن خاص محدود نمی‌شود اما هر اندازه تجربه و سن این افراد کمتر باشد میزان این نگرانی و استرس در آنها بیشتر خواهد بود.»
به نظر می‌رسد کودکانی که بیشتر به خانواده خود وابسته هستند و بیش از اندازه مورد توجه و حمایت والدین خود قرار داشته‌اند تا جایی که از استقلال کمی نسبت به سن خود برخوردار هستند، بیش از سایرین دچار ترس و اضطراب جدایی از والدین و خانه می‌شوند. عدم اطلاع کافی والدین از چگونگی آماده کردن کودک برای ورود به پیش‌دبستانی و پذیرش این تغییر جدید به ترس آنها دامن خواهد زد.کودکانی که در خانواده‌های پرتشنج و ناامن زندگی می‌کنند، معمولا در ورود به پیش‌دبستانی مشکل خواهند داشت، این بچه‌ها همیشه نگران اتفاقات درون خانه هستند و می‌ترسند زمانی که خارج از منزل هستند، در خانه اتفاق ناگواری رخ دهد.
بچه‌هایی که در دوران نوزادی زیاد تنها گذاشته می‌شوند و یا درگذشته تجربیات ناخوشایندی در محیط‌های متفاوت از خانه داشته‌اند و یا تجربیات اجتماعی آنها محدود است، آمادگی کمتری در ورود به پیش‌دبستانی دارند. آنها همیشه از تنهایی و دور شدن از خانواده خود واهمه دارند، می‌ترسند والدین خود را از دست بدهند، یا هرگز به دنبال آنها نیایند و یا بدون حمایت والدین، دیگران به آنها آسیب بزنند. کودکانی که یکی از افراد خانواده خود را به هر دلیلی مانند مرگ، طلاق و... از دست داده‌اند، از جدایی از خانواده خود حتی برای زمان کوتاه مدرسه و پیش‌دبستانی می‌ترسند. همه این امور باعث می‌شود ترس طبیعی جدایی از والدین و تجربه‌های جدید در کودکان گوناگون با شرایط مختلف و با شدت‌ها متفاوت ظاهر شود.
پریستینه آرزومانیان، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی با تاکید بر طبیعی بودن این ترس به ویژه در هفته‌های نخست ورود به پیش‌دبستانی از آن تحت عنوان اضطراب جدایی یاد می‌کند و می‌گوید: «اگر کودکی بعد از گذشت بیش از ۳، ۴ هفته نتوانست با محیط جدید سازگاری پیدا کند و آن را بپذیرد، علت آن را باید در مسائل تربیتی و اجتماعی او جست‌وجو کرد. مادرهایی که خودشان مضطرب به شدت کنترل کننده‌اند، وسواسی و یا همیشه نگران هستند و بچه‌ها را بیش از اندازه مورد حمایت خود قرار می‌دهند و کودک خود را به شدت وابسته بزرگ کرده‌اند باعث افزایش اضطراب جدایی در کودکان خود می‌شوند و ناخواسته زمینه را برای ورود مشکل آنها به مدرسه و پیش‌دبستانی فراهم می‌کنند».
او در ادامه یادآور می‌شود: اگر کودکی بعد از گذشت یک تا دو ماه از ورود به پیش‌دبستانی همچنان عادت نکرده و با سختی از والدین جدا می‌شود باید از یک روانشناس یا مشاور کمک گرفته شود تا با تشخیص الگوهای نادرست تربیتی در حل مشکل کودک اقدام شود.
● خانه دوم بچه‌ها
اگر کودک شما که میلی به رفتن به پیش‌دبستانی ندارد، صبح‌ها دیر از خواب بیدار می‌شود تا شاید بتواند در خانه بماند، خسته است، لجباز شده، از سر درد، دل درد، تهوع، بی‌اشتهایی یا ناراحتی‌های دیگر شکایت می‌کند و یا دچار اختلال خواب (کم‌خوابی، پرخوابی یا دیدن خواب‌های بد) شده است کاملاً طبیعی است اما به شرط آنکه این حالات گذرا باشد و خیلی زود رفع شود. در اینجا این سوال مطرح می‌شود: برای اینکه کمتر با این مشکلات روبه‌رو شویم و بچه‌ها راحت محیط جدید خود را بپذیرند و از حضور در آن لذت ببرند چه باید کرد؟ به نظر می‌رسد مدت‌ها قبل از ورود کودک به پیش‌دبستانی باید مقدمات لازم را فراهم کرد و با ایجاد یک محیط امن خانوادگی و حمایت‌های کافی و مناسب و تربیت کودکی مستقل با مهارت‌های اجتماعی لازم او را برای این تجربه جدید و مهم آماده کرد. به یاد داشته باشید پیش‌دبستانی پلی است بین مدرسه و خانه به‌طوری که تجربیات ناخوشایند مهدکودک تاثیر مثبتی در آینده تحصیلی او خواهد داشت. هرگز در برابر گریه و مقاومت کودک در رفتن به پیش‌دبستانی و جدایی از شما عصبانی نشوید و او را سرزنش و تحقیر و یا مقایسه نکنید، از به کار بردن جملاتی مانند خجالت بکش از دوست‌هات یاد بگیر، کوچولو و... خودداری کنید. در ضمن سعی نکنید در زمانی که بچه وارد پیش‌دبستانی شده و گریه و مقاومت می‌کند او را با دلیل و منطق آرام کنید.
بهتر است خیلی آرام، مهربان و در عین حال مصمم کارها را به مسوولان پیش‌دبستانی واگذار کنید. اغلب مربیان باتجربه و مهربان در این کار موفق‌تر از شما خواهند بود و می‌توانند با شیوه‌های خاص ذهن کودک را از توجه به این موضوع به کارهای دیگری معطوف کرده و با شیوه‌ای تدریجی و ناملموس او را برای شرکت در کلاس‌ها آماده کنند.
پریستینه آرزومانیان می‌گوید: «مادر نگران و مضطرب ناخواسته به اضطراب کودک دامن می‌زند. بچه‌ها قادرند حتی از روی حالات چهره و نگاه مادر این اضطراب را درک کنند، بنابراین در چنین شرایطی بهتر است در روزهای اول ورود کودک به پیش‌دبستانی به جای مادر، پدر او را همراهی کند».او با تاکید بر اینکه جدایی باید به صورت تدریجی انجام شود، یادآوری می‌شود؛ «بهتر است همراه کودک (مادر، پدر و...) درروزهای اول با او وارد کلاس شده و همراه او بماند، در صورت لزوم در این روزها باید ساعات حضور کودک در مراکز را کوتاه‌تر از روزهای عادی قرار داد و به‌تدریج علاوه بر افزایش این ساعات از زمان حضور والدین در کنار او کاست.به‌طور مثال والدین می‌توانند در ابتدا با کودک در کلاس حضور یابند و در مراحل بعدی پشت در کلاس بنشینند و کم‌کم در حیاط منتظر باشند، هماهنگی والدین و اولیای مدرسه هم در این زمینه از اهمیت زیادی برخوردار است».
دکتر فربد فدایی هم در مورد کاهش این اضطراب می‌گوید: «محیط پیش‌دبستانی باید تا حدامکان شبیه خانه باشد، یعنی از لحاظ ظاهر، وضعیت ساختمان و محیط فیزیکی به‌گونه‌ای باشد که واقعاً از دیدگاه کودک حالت خانه دوم را داشته باشد. می‌توان در این فضا از صندلی‌های راحتی، فرش، تابلوهای زینتی، گیاهان مختلف و رنگ‌های شاد استفاده کرد.»
او با اشاره به اینکه همراه‌داشتن وسیله و یا اسباب‌بازی مورد علاقه کودک می‌تواند کمک زیادی در کاهش اضطراب او داشته باشد، یادآور می‌شود:« پدر و مادر قبل از شروع پیش‌دبستانی باید کودک را آماده کنند، در مورد پیش‌دبستانی، فعالیت‌های آن و پیدا‌کردن دوستان جدید با او صحبت کنند.تعریف‌کردن داستان‌های زیبا و جذاب در مورد پیش‌دبستانی و خواندن کتاب‌هایی در این مورد برای کودک در آشنایی او با محیط جدید مفید است، حتی می‌توان قبل از بازگشایی پیش‌دبستانی او را به آن جا برد و ساختمان را به او نشان داد.نکته مهم در این مورد این است که ابتدا خود شما به محیطی که قرار است فرزندتان را به آن بسپارید، اعتماد داشته باشید و این اطمینان را به کودکتان منتقل کنید و به او اطمینان بدهید پیش‌دبستانی، محیط خوبی است و حتماً به‌موقع دنبال او خواهید رفت.»

منبع : روزنامه تهران امروز