کشاورزی زیستی ـ بخش چهارم

● تولیدات ارگانیک
▪ آسیا
در بیشتر کشورهای آسیایی تولیدات ارگانیک گواهی شده در سطوح کوچک بوده و در اکثر مواقع به‌منظور رسیدن به خودکفایی در تولید غذا با افزایش حاصل‌خیزی خاک و صادرات این محصولات انجام می‌شود.
در کشورهای آسیایی سطوح زیرکشت ارگانیک در مقایسه با دیگر کشورها کم بوده و از این میان بیشترین تولید محصولات ارگانیک به کشورهایی همانند هند، اکراین، چین، اندونزی و رژیم اشغالگر قدس اختصاص دارد. گفتنی‌ست در بیشتر کشورهای آسیایی تصویر مشخصی از وضعیت کشاورزی ارگانیک در دسترس نیست. (جدول ۵ تولیدات و واردات برخی کشورهای آسیایی)
▪ هند
در هند کشاورزان تولید کننده محصولات ارگانیک به سه گروه تقسیم می شوند.
۱) گروه اول کشاورزانی هستند که بیشتر از دانش بومی و تکنولوژی توسعه یافته هزاران سال پیش پیروی می‌کنند، هدف این افراد از کشاورزی تولید به میزان نیازشان است و می‌توان گفت فروش قابل توجهی از این محصولات ندارند.
۲) گروه دوم کشاورزانی هستند که با توجه به ابعاد مزارعشان (کوچک تا متوسط) به دو گروه تقسیم می شوند:
الف) آنهایی که برای زنده کردن عملیات وابسته به کتاب مقدس هندوها کشاورزی می کنند.
ب) آنهایی که از سیستم‌های کشت ارگانیک مدرن پیروی کرده و به‌طور معمول مازاد تولید دارند و گاهی آنها را صادر می‌کنند.
۳) گروه سوم شرکت‌های خصوصی هستند که باتوجه به تقاضای بازار، کشاورزی ارگانیک را در ابعاد و مقیاس‌های بزرگ انجام می‌دهند و به‌طور فعال در ارتقاء بخشیدن کشاورزی ارگانیک جهت صادرات نقش دارند.
هند محصولات اولیه‌ی ارگانیک را تولید کرده و در سطح محدودی آنها را فرآوری می‌کند. محصولات ارگانیک اصلی که در مناطق آب و هوایی گوناگون رشد می‌کنند شامل قهوه، چای، چاشنی‌ها، میوه‌جات، سبزیجات، غلات، عسل، پنبه می باشد؛ لازم به توضیح است در هند تولید دام و طیور و شیلات به روش ارگانیک وجود ندارد.
در تمام بازار هند با توجه به سطح توسعه یافتگی منطقه محصولات ارگانیک به‌طورمستقیم از تولید کننده به مصرف کننده می‌رسد.
▪ چین
چین با وجود آن‌که بیشترین سطح ارگانیک در آسیا را داراست اما کشاورزی ارگانیک در این کشور در مراحل ابتدایی می‌باشد. حدود دو سوم استان‌ها و مناطق خودگردان چین در تولید، فرآوری و تجارت ارگانیک درگیر هستند.
درسال ۱۹۹۴ در راستای توسعه‌ی محصولات ارگانیک در حفظ محیط روستا از آلودگی، سازمان اجرایی حفاظت از محیط زیست چین، مرکز توسعه‌ی غذای ارگانیک را تاسیس کرد. این مرکز مجموعه‌ی جامعی از تولیدات مزارع ارگانیک و استانداردهای فرآوری غذا و آئین نامه‌های مدیریت برچسب گذاری محصولات ارگانیک را آماده کرد. از این استانداردها محصولاتی همانند محصولات زارعی، تخم مرغ، لبنیات، پرورش زنبور عسل، قارچ، جوانه‌ها، مجموعه‌ی گیاهان وحشی، محصولات ارگانیک فرآوری شده، توزیع و فروش، انبارداری و بسته بندی، بازرسی و ارزیابی، آبیاری و کیفیت آب را شامل می‌شود.
▪ کره
در سال ۲۰۰۱ محصولات ارگانیک (میوه جات، سبزیجات و برنج) تولید شده تنها ۲/۰درصد از کل تولیدات کشاورزی را تشکیل داده است. با این حال تقاضا برای این محصولات در حال افزایش است.
حدود ۵۵ درصد مصرف کنندگان کره‌ای محصولات ارگانیک خریداری می‌کنند زیرا بسیاری از آنها به بهداشت و سلامت خود اهمیت می دهند و علاقه زیادی به خوردن غذای‌های سالم و با کیفیت بالا دارند. در حال حاضر درآمدها و آگاهی تولید در زمینه ارگانیک بالا رفته و تقاضا برای محصولات فرآوری شده بیشتر شده و پیش بینی می‌شود مصرف این محصولات رو به افزایش باشد.(جدول ۶ اراضی تحت میریت ارگانیک و تعداد مزارع ارگانیک در آسیا)
▪ آمریکای جنوبی
در بسیاری از کشورهای آمریکای جنوبی مناطق ارگانیک ۵/۰% بوده و رشد آنها با توجه به کشت این محصولات از سطوح پائین، بسیار چشم گیر می باشد. کل مناطق تحت مدیریت ارگانیک در حال حاضر ۷/۴ میلیون هکتار می باشد.
تقریبا" تمام کشورهای آمریکای جنوبی دارای کشت ارگانیک هستند اما سطح رشد و پیشرفت آن بین کشورهای مختلف گوناگون است. در میان کشورهای آمریکای جنوبی کشورهایی که بیشترین درصد زمینهای ارگانیک را دارند آرژانتین، اروگوئه، برزیل و شیلی می باشند. مهمترین بخش ۲/۳ میلیون هکتار اراضی ارگانیک در آرژانتین را چمنزارها تشکیل داده است، علاوه بر آن‌که ۱۰۶۴۲۷۵ هکتار تحت گواهی گیاهان وحشی قابل برداشت می باشد. (جدول ۷ کشورهای تحت مدیریت ارگانیک و تعداد مزارع ارگانیک آمریکای جنوبی)
در آفریقا انقلاب سبز موفقیت کمی در مناطق روستایی به‌دست آورد، استفاده از نهاده‌ها در کشورهای آفریقایی حتی با وجود استفاده از آن در بعضی از محصولات (همانند پنبه در زیمباوه)، کم می باشد. با توجه به استفاده کم از نهاده‌ها در اکثر کشورهای آفریقایی محصولات کشاورزی می‌توانند در شرایط ارگانیک تهیه شوند.
کشاورزی ارگانیک در آفریقا به‌خصوص در کشورهای جنوبی این قاره در حال گسترش است. عوامل مهم گسترش این نوع کشاورزی در آفریقا تقاضای کشورهای صنعتی برای محصولات و هم‌چنین بازسازی و باروری خاک در سرزمین‌هایی که تخریب خاک و زمین آنها را تهدید می کند می باشند.
لازم به توضیح است بشتر محصولات صادراتی این قاره قهوه، پنبه، کاکائو، میوه های خشک، گیاهان دارویی، آناناس، موز، وانیل، آکاوادو، نارگیل، بادام زمینی و ... را شامل می‌شود. بیش از ۲۰۰هزار هکتار در آفریقا تحت مدیریت ارگانیک بوده و علاوه بر آن ۲۳۳۵۱ هکتار تحت عنوان گیاهان وحشی قابل برداشت، گواهی برداشت دارند.
▪ آفریقای جنوبی واوگاندا
در مقایسه با سایر کشورهای جنوب صحرای آفریقا ، آفریقای جنوبی و اوگاندار دارای بخش ارگانیک پیشرفته ای می باشند. آفریقای جنوبی علاوه بر آژانسهای گواهی دهنده برای صادرات این محصولات دارای بازارمحلی محصولات ارگانیک هم می باشد.
سطح کشاورزی ارگانیک در آفریقای جنوبی ۴۵۰۰۰ هکتار ودر اوگاندار ۱۲۲۰۰۰ هکتار را در برگرفته که به ترتیب شامل ۲۵۰ و ۲۸۲۰۰ مزرعه می شوند. در اوگاندا بخش اعظم تولیدات ارگانیک به کشورهای پیشرفته صادرمی شود و آژانسهای گواهی دهنده این محصولات در این کشور در حال گسترش فعالیت خود می باشند، محصولات ارگانیک این کشور شامل میوه جات ، سبزیجات تازه، پنبه و قهوه می باشد. (جدول ۸ کشورهای تحت مدیریت ارگانیک و تعدا مزارع ارگانیک در آفریقا)
● گواهی محصولات ارگانیک
درسال‌های اولیه‌ای که کشاورزی ارگانیک در حال رونق گرفتن بود تقریبا“ بیشتر محصولات ارگانیک تولید شده به مصرف محلی می‌رسید، در واقع تازگی محصول و بازار بدون واسطه به‌طورمعمول ماهیت اصلی تولیدات ارگانیک را همراه با مشخصه‌ی اصلی آن یعنی عدم مصرف مواد شیمیایی در محصول تشکیل می‌داد.
گسترش بازار ارگانیک از سال ۱۹۷۰ منجر به وسیع تر شدن چرخه‌ی عرضه‌ی محصولات ارگانیک درجهان شد در این هنگام این احتمال بوجود آمد که محصولات ارگانیک برای رسیدن به مصرف کننده باید مسافتهای طولانی از طریق واسطه های متعدد سپری کند. باتوجه به شرایط بوجود آمده مصرف کننده باید اطمینان حاصل کند، محصولی را که خریداری کرده صدردرصد ارگانیک است.
برای تضمین محصولات ارگانیک و اطمینان خریداران از سالم بودن محصول و جلوگیری از مشکلات بعدی آن از سال ۱۹۹۰ استانداردهای مشخصی برای محصولات ارگانیک تعیین شد.
این امر منجر به دریافت گواهی کشاورزان درصورت گذراندن دوره‌هایی زیر نظر آژانس‌های گواهی دهنده شد که شامل رعایت استانداردهایی در تولید و رشد محصول، بذر ونهال محصولات، مدیریت کنترل آفات و علف‌های هرز درمزرعه، مدیریت و نظارت بر بسته بندی، آماده سازی، شستشو، انبارداری، حمل و نقل و روش‌های برچسب گذاری است.مهمترین مزیت دریافت گواهی ارگانیک دسترسی به بازار محصولات ارگانیک است که به طورمعمول به این محصولات در بازار بیمه تعلق می‌گیرد.
از سوی دیگر کاهش هزینه‌ی نهاده‌ها، ساخت و بهبود کیفیت خاک، افزایش سلامتی با کاهش استفاده از مواد شیمیایی، کاهش آفات و علف‌های هرز و ... ازجمله مزیت‌های دیگر محصولات ارگانیک است که این اطمینان را به مصرف کننده می‌دهد که هر کجا محصولی با گواهی برچسب ارگانیک مصرف کنند عاری از مواد شیمیایی و سموم و تضمین کننده‌ی سلامت آنها می‌باشد.
به دلیل پیدایی اعتماد و جلب رضایت مصرف کننده به کالاهای ارگانیک طرح‌های نمادینی که کشاورزان، عمده فروشان و تولیدکنندگان کالا را به یکدیگر مرتبط سازد از ویژگی‌های اصلی قوانین ارگانیک است. گفتنی‌ست هنگامی‌که طرحی توسط گروه ناظر موردتائید قرار گرفت و گواهی شد تولیدکنندگان و کشاورزان مجاز به استفاده از نماد مربوط به آن هستند.
مجموعه استانداردهای ارگانیک قوانینی را در برمی گیرند که ماهیتی جهانی داشته و مرزهای ملی را پشت سر گذاشته باشند و برخی از کشورهای عمده مصرف کننده و تولید کننده محصولات ارگانیک، استانداردهای ملی بـرای گواهی این محصولات را تدوین کرده باشند.
شایان ذکر است فرانسه اولین کشور اروپایی بود که برچسب دولت AB مخفف Agricultural Biological را برای غلات، میوه جات و سبزیجات ارگانیک ارائه داد. AB به مفهوم کشاورزی بیولوژیک و مصرف کنندگان فرانسوی علامت AB را شناخته و درنظر دارند در فروشگاه‌های بزرگ، میوه‌جات و سبزیجات تازه‌ی ارگانیک حتما“ دارای علامت AB باشند.
از سایر استانداردهای که در کشورهای دیگر جهان برای گواهی محصولات ارگانیک به‌کار می رود می توان به UKROFS که در بریتانیا مورد استقاده قرار می گیرد، اشاره کرد. استفاده از نشانه گواهی UKROFSبه این معنا نیست که سایر نمادهای مشخص کننده‌ی ماهیت ارگانیک محصول کنار گذاشته شود بلکه می توان از این نشانه در کنار نمادهای دیگر و به‌منظور تایید شرایط لازم ارگانیک کالا استفاده کرد.
وضع قوانین اتحادیه‌ی اروپا بر تعداد استانداردهای تصویب شده کشورهای عضو تاثیر عمده‌ای به‌جا گذاشت و در حال حاضر ورود محصولات ارگانیک به اتحادیه اروپا تنها از کشورهایی مجاز می باشد که در لیست تولید کنندگان ارگانیک مصوب اتحادیه اروپا قرار داشته باشند این کشورها باید از قوانین تولید ارگانیک اتحادیه اروپا پیروی کنند.
در ایالات متحده امریکا نیز قوانین برای تولید مواد غذایی ارگانیک در سال ۱۹۹۰ به تصویب رسید. این قوانین برای اعمال استانداردهای مواد غذایی گیاهی و ارگانیک در سطح ملی و نیز تدوین و تنظیم مراحل گواهی محصول فراهم است.
باتوجه به وجود برخی مشکلات، قوانین مزبور در سال ۱۹۹۳ لازم الاجرا شدند، از سوی دیگر کوشش‌هایی به‌منظور تدوین قوانین برای تولید و مصرف محصولات ارگانیک در سطح جهانی توسط فدراسیون بین المللی جنبش کشاورزی ارگانیک(IFOAM) به‌عمل آمد. IFOAM درسال ۱۹۷۹ تاسیس شد و ستاد مرکزی آن در آلمان است.
اکثر موسسات و نهادهایی که در سطح اروپا در رابطه با محصولات ارگانیک فعالیت دارند وابسته به IFOAM هستند: IFOAM مجموعه‌ای از حداقل استانداردهای تولید را برای محصولات ارگانیک عمده تعیین کرده است که تمامی اعضا باید در اصول به آنها متعهد باشند. مجموعه حداقل استانداردهای IFOAM به‌عنوان مبانی برای قوانین اتحادیه‌ی اروپا و سایر کشورها مورد استفاده قرار گرفته است. هدف IFOAM ایجاد یک “علامت ارگانیک“ جهانی به دور از هر گونه قید ملی و یا اتحادیه‌ای است.
در سطح بین المللی، سازمان خواروبارکشاورزی(FAO) نیز نسبت به رشد بخش کشاورزی ارگانیک و نیاز به وجود مـعیارهایی برای گواهی این محصولات عکس العمل نشان داد و به‌عنوان بخشی از مجموعه قوانین مربوط به تغذیه FAO’S codex Alimentarius پیشنهاداتی را برای استانداردهای ارگانیک بین المللی فراهم آورده است. (جدول ۹ وضعیت کشورهای مختلف دنیا در خصوص قوانین اجرایی ارگانیک)

منبع : خبرگزاری ایسنا