پتروشیمی و توسعه روابط خارجی

در ایران و خیلی از نقاط جهان هند را به واسطه سینما و فیلم‌های خانوادگی جذاب و آهنگین، بناهای باستانی و عجیب و فقر و تنگدستی مردمانش می‌شناسند.
اما امروز این کشور جایگاه چهارمین اقتصاد بزرگ جهان را از آن خود کرده است. علاوه بر مشترکات تاریخی، نیازهای اقتصادی روابط دو کشور ایران و هند را تحکیم بخشیده است. اما این روابط با توجه به بازار بزرگی که در این کشور وجود دارد و توانایی‌های اقتصادی که کشورمان دارد توسعه نیافته است؛ هرچند طرف هندی نیز از تراز منفی تجاری این کشور با ایران که ناشی از واردات وسیع مواد خام و نفت و کالاهای پتروشیمی است راضی نیست.
چندی پیش رئیس فدراسیون صادرکنندگان هندوستان ضمن ابراز نارضایتی از پایین بودن حجم مبادلات اقتصادی کشورش با ایران اظهار کرده بود که دو دولت تصمیم گرفته‌اند حجم مبادلات تجاری خود را به مرز سالانه ۲۰ میلیارد دلار برسانند. کل صادرات هند به اقصی نقاط جهان سالانه رقمی معادل ۲۰۰ میلیارد دلار است. درحال حاضر این کشور تنها ۲میلیارد دلار صادرات به ایران دارد و در مقابل ۱۰ میلیارد دلار از ایران واردات داشته است.
پتروشیمی در ایران یک مزیت اقتصادی است که با توجه به‌وجود منابع وسیع انرژی در کشور به‌وجود آمده است.توسعه این صنعت در واقع با کار و فراوری موادخام و زیرزمینی کسب می‌شود. آرزوی دیرینه همه ایرانیان این بوده که با ایجاد ثروت و تامین رفاه بیشتر توسعه اقتصادی بیشتری در کشور رخ‌دهد و این مهم با توسعه صنعتی و فراوری ذخایر هیدروکربوری قابل دستیابی است. برای رسیدن به این هدف علاوه بر بهره‌برداری از توان مالی و نیروی انسانی داخلی بدون شک باید از همکاری‌ و توان اقتصادی دیگر کشورها نیز بهره جست.
بازارهای مهم کالاهای پتروشیمی در کشورهای جهان درحال حاضر علاوه بر کشورهای بزرگ صنعتی کشورهایی است که درحال تبدیل شدن به اقتصاد‌های بزرگ آینده هستند.
در این میان هند با سابقه دیرینه همکاری با ایران و سوابق تاریخی از بازارهای مهم برای صنعت پتروشیمی کشورمان محسوب می‌شود.
● مبادلات تجاری ایران و هند
به‌نظر می‌رسد رقم صادرات کالاهای ایرانی به کشور هند هر ساله سیر صعودی داشته است. رقم مربوط به صادرات ایران به هند حدود ۸.۶ درصد از کل صادرات ایران را شامل می‌شود که این رقم آنها را به‌عنوان چهارمین بازار عمده کالاهای ایرانی نشان می‌دهد. صادرات کالاهای ایرانی بسیار متنوع بوده و عمدتا شامل محصولات پتروشیمی، پوست و سالامبور، خشکبار و سنگ‌های معدنی است.
واردات ایران از این کشور نیز شامل محصولاتی از جمله بنزین، فولاد، چای، برنج و قندوشکر است. نگاهی به ترکیب مبادلات دو کشور نشان می‌دهد که دولت‌ها نقش عمده‌ای در این تجارت برعهده داشته و ظرفیت قابل ملاحظه‌ای برای توسعه روابط تجاری میان خود دارند، به‌ویژه آنکه در غرب ایران، کشور ترکیه، ایران را به‌عنوان دروازه ارتباط با شرق می‌داند و در قسمت شرق، کشور‌های هند و چین، ایران را بهترین دروازه برای اتصال به غرب می‌دانند.
کشور هندوستان از گذشته‌های دور با ایران مناسبت‌های دوستانه‌ای داشته که در حوزه‌های سیاسی کاملا قابل مشاهده بوده است و در حوزه اقتصادی آمادگی جهش قابل ملاحظه‌ای دارد.
ایران و هند - دو کشور مهم و بزرگ قاره آسیا - دارای نقش تعیین کننده‌ای در مبادلات منطقه هستند. ایران با دراختیار داشتن شبکه حمل‌ونقل دریایی و ریلی و داشتن راه‌های ترانزیتی، مسیر مطمئنی برای ترانزیت کالاهای هندی به اروپاست و هندوستان می‌تواند از توان بسیار بالای ایران در زمینه‌های مختلف به خوبی بهره‌برداری کند.
● همکاری‌های ایران و هند در زمینه پتروشیمی
کشور هند طی چند سال گذشته همواره در زمره ۶ بازار هدف اول ایران برای صدور محصولات پتروشیمی قرار داشته است. در سال ۱۳۸۶ در رده پنجمین و در سال‌های ۱۳۸۴ و۱۳۸۵ عنوان چهارمین بازار هدف صادرات محصولات پتروشیمی را از آن خود کرده است.
حجم صادرات محصولات پتروشیمی به این کشور در سال۸۴، رقم ۲۵۹ میلیون دلار، سال ۸۵، ۲۰۳میلیون دلار و سال ۸۶، ۲۲۶میلیون دلار بوده است. رونق اقتصادی و آزاد‌سازی‌ فضای تجاری از یک سو و دسترسی این کشور به آب‌های آزاد که ارسال محموله‌های پتروشیمی را با کمترین زمان و هزینه مقدور می‌سازد هندوستان را به یکی از کشورهای بسیار مناسب منطقه درخصوص محصولات پتروشیمی مبدل ساخته است. کشور هند هم‌اکنون با واردات سالانه بیش از ۴ میلیون تن اوره، پس از آمریکا دومین وارد‌کننده اوره در جهان است.
شرکت‌های ایرانی و هندی در زمینه همکاری‌های فنی – مهندسی و پژوهشی در بخش پتروشیمی نیز همکاری‌هایی با یکدیگر داشته‌اند. در حال حاضر شرکت‌های هندی در احداث ۲ واحد در دست ساخت تولید اوره وآمونیاک در عسلویه یکی با ظرفیت تولید سالانه ۶۶۰ هزار تن آمونیاک و۸۵۸ هزارتن اوره به ارزش ۴۵۰ میلیون دلار و دومی واحد اوره وآمونیاک با ظرفیت تولید سالانه ۶۶۰ هزارتن آمونیاک و یک میلیون تن اوره به ارزش ۴۰۰میلیون یورو مشارکت دارند.
همچنین برای احداث یک واحد تولید الفین با ظرفیت تولید سالانه یک میلیون تن الفین، ۳۰۰ هزارتن پلی اتیلن سنگین، ۳۰۰ هزارتن پلی اتیلن سبک، ۴۰۰ هزارتن پلی اتیلن خطی و ۵۰ هزار تن بوتن ۱ پس از انجام مذاکرت و اخذ توافقات اولیه یادداشت تفاهم اجرای طرح را امضاء کرده و در مرحله ارزیابی‌های دقیق‌تر فنی و اقتصادی طرح توسط طرفین هستند.
● وضعیت سیاسی داخل هند
شاید تنها جنبه منفی موجود در بررسی اوضاع و شرایط هند، سیل جدید ناآرامی‌ها و اقدامات تروریستی اخیر این کشور باشد. درچند ماه گذشته چندین انفجار شدید در چند شهر بزرگ هند به وقوع پیوست که صدها نفر را به کام مرگ فرستاد. این کشور صاحب دانش هسته‌ای همواره با مشکلات مختلفی در عرصه اجتماعی و تنش با همسایگان خود مخصوصا پاکستان روبه‌رو بوده است، ولی دموکراسی موجود در این کشور از بسیاری جهات در جهان منحصر به فرد است.
کشور هند به مدد توجه و گسترش خصوصی‌سازی‌ و مخصوصا جذب سرمایه‌گذاری خارجی توانسته وضعیت مطلوبی را در اقتصاد جهان به‌دست آورد. کارشناسان اقتصادی سرآغاز پیشرفت‌های هند را سال ۱۹۹۱ می‌دانند. در اوایل دهه ۹۰، این کشور با در پیش گرفتن رویکرد اصلاحات اقتصادی و کاهش کنترل دولت بر تجارت و سرمایه‌گذاری خارجی توانست به‌تدریج بر آزادی اقتصادی‌اش بیفزاید. تحلیلگران اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند هند تا سال ۲۰۲۰میلادی پس از آمریکا و چین سومین کشور صنعتی جهان خواهد شد.
● رابطه هند باکشورهای حوزه خلیج فارس
رابطه هند با کشورهای حوزه خلیج فارس در سال‌های اخیر به یکی از جنبه‌های مهم روابط اقتصادی این کشور تبدیل شده است. بیش از نیمی از واردات انرژی هند از این کشورها تامین می‌شود.
دسترسی به منابع انرژی سرچشمه اصلی روابط امروز هند با کشورهای منطقه است که پایه اصلی آن افزایش قیمت نفت است. رشد سریع اقتصاد هند به‌تدریج توجه این کشور به لزوم برخورداری از امنیت انرژی را بیشتر کرد، به همین دلیل آنان درصدد برآمدند روابط خود با کشورهای صاحب نفت را هرچه بیشتر گسترش دهند. این کشور چیزی در حدود ۷۰درصد از نفت مورد نیاز خود را وارد می‌کند و دومین کشور جهان است که رشد سریعی در عرضه انرژی در بازار داشته است. نکته قابل توجه این است که ۴۵ درصد از نفت مورد نیاز هند از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و تقریبا یک چهارم کل این واردات فقط از سوی عربستان سعودی تامین می‌شود.
هندوستان طی سال‌های اخیر تلاش داشته تا مصرف داخلی انرژی خود را به سمت مصرف گاز سوق دهد. در حال حاضر اصلی‌ترین منبع گاز طبیعی وارداتی هند، کشور قطر بوده و ۲ کشور، قراردادی۲۵ساله برای تامین سالانه ۵میلیون تن گاز مایع طبیعی با یکدیگر امضاء کرده‌اند. این کشور با نگاه خاص به ایران تلاش دارد منابع گاز وارداتی خود را افزایش دهد. همچنین دولت هند این اجازه را به وزارت بازرگانی خود داده است تا درباره توافقات تجارت آزاد، به‌صورت مجزا با هر یک از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس گفت‌وگو کرده، نظر کشور‌های عضو را برای حضور و سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی جلب کند.

عبدالرسول دشتی

منبع : روزنامه همشهری