تکرار در قرآن برای چیست؟

قرآن مجید در مدت بیست و سه سال بر حسب موقعیت‎ها و حوادث و پیشامدهای مختلف نازل شده است. قرآن یک کتاب خشک قانونی و یا یک کتاب کلاسیک نیست که قوانین و مسائل علمی را به طور دسته‎بندی شده بیان نماید. قرآن کتاب ارشاد و تبلیغ و هدایت است و هدف آن این است که حقایق زندگی انسانی و دستورات لازم برای رسیدن به کمال انسانی را بیان کند و از راه نفوذ در روح‎ها و افکار مردم و موضع قوانین اجتماعی صحیح، جامعه‎ای به وجود آورد که کمال مادّی و معنوی را دارا باشد. برای تأمین چنین هدفی، قرآن مجید درباره تمام موضوعات مورد لزوم سخن گفته است. قرآن تدریجاً و در حوادث مختلف و برای پاسخگویی به نیازهای گوناگون در طول ۲۳ سال نازل شده است. امّا در مورد تکرار:
در سوره الرحمن نعمت‎های بزرگی بیان می‎شود که در زندگی جهان دیگر برای انسان فراهم شده است، خداوند در خلال شمردن این نعمت‎ها که به منظور تحریک عواطف بشر است، آیه «فَبِاَیَّ آلاَءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ» را تکرار می‎کند و از این راه در خلال شمردن این نعمت‎ها حسّ حق شناسی انسان را بیدار می‎کند و او را به خضوع در برابر حقیقت وامی‎دارد و وجدان و عواطفش را تحریک می‎کند.
در قرآن به دو نوع تکرار بر می‎خوریم:
۱) تکرار پاره‎ای از تاریخ‎ها.
۲) تکرار پاره‎ای از آیاتی که بیان کننده «واقعیّت خاصّی» است.
در مورد داستان‎های تاریخی باید توجه کنید که هدف اساسی قرآن از ذکر تاریخ گذشتگان، توجه دادن مردم به قوانین مسلم زندگی است که بر زندگی انسان‎های پیشین حکومت داشته است.
قرآن می‎خواهد مردم را با این قوانین آشنا کند و آنها را توجه دهد که علل ترقّی و پیشرفت و یا انحطاط جوامع و ملل گذشته چه بوده است؟ خودداری آنها از قبول دعوت پیامبران چه نتایج خطرناکی به بار آورده و رواج ظلم و ستم با آنها چه کرده و کدام عامل بود که آنها را به انقراض و سقوط کشانید و بالاخره نقاط ضعف و قوّتشان چه بوده است؟
قرآن در داستان‎ها مردم را به این قوانین و حقایق متوجه ساخته و همچنین عاقبت نافرمانی افراد گردنکش و جبّار را نشان داده است.
خدا وقتی برای بیدار ساختن روح و فکر یک جمعیت سخن می‎گوید گاهی بر روی موضوعاتی که جنبه روانی و عاطفی خاصی دارد تکیه می‎کند و آن را تکرار می‎نماید.
همین حقیقت ایجاب نموده که قرآن سرگذشت جوامع گذشته را زیر و رو کند و جنبه‎های مختلف آن را نشان دهد. بنابراین، اگر قرآن در موارد مختلفی مثلا از «بنی‎اسرائیل» و یا «آفرینش آدم» سخن می‎گوید، در هر مورد به فراز خاصّی از این موضوع اشاره می‎کند و می‎خواهد در هر مورد، مردم را به نکته خاصّی توجه دهد که در مورد دیگر به آنان توجه نداده است.
این حقیقتی است که با دقت در داستان‎های قرآن به دست می‎آید.
در موارد دیگری که پاره‎ای از آیات قرآن تکرار شده، مثلا تکرار آیه شریفه «فَبِاَیَّ آلاَءِ رَبَّکُمَا تُکَذِّبَانِ» در «سوره الرّحمن» باید توجه داشت این تکراری برای نتیجه‎گیری از تأثیر خاصّ روانی در روحیه خوانندگان و شنوندگان قرآن است. خدا وقتی برای بیدار ساختن روح و فکر یک جمعیت سخن می‎گوید گاهی بر روی موضوعاتی که جنبه روانی و عاطفی خاصی دارد تکیه می‎کند و آن را تکرار می‎نماید. مثلا در همین سوره «الرّحمن» خداوند در مقام شمردن نعمت‎های مهمی است که در آفرینش انسان و تشکیل جامعه و تمدّن انسانی و ادامه آن، نقش اساسی دارد؛ و همچنین در این سوره نعمت‎های بزرگی بیان می‎شود که در زندگی جهان دیگر برای انسان فراهم شده است، خداوند در خلال شمردن این نعمت‎ها که به منظور تحریک عواطف بشر است، آیه «فَبِاَیَّ آلاَءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ» را تکرار می‎کند و از این راه در خلال شمردن این نعمت‎ها حسّ حق شناسی انسان را بیدار می‎کند و او را به خضوع در برابر حقیقت وامی‎دارد و وجدان و عواطفش را تحریک می‎کند. بنابراین، این نوع تکرار هم در جای خود از نظر ارشاد و هدایت لازم است و مخلّ به فصاحت و بلاغت قرآن نیست، بلکه از محسّنات کلام نیز به شمار می‎رود؛ زیرا موجب تأکید و تأثیر بیشتر می‎گردد.
قرآن می‎خواهد مردم را با این قوانین آشنا کند و آنها را توجه دهد که علل ترقّی و پیشرفت و یا انحطاط جوامع و ملل گذشته چه بوده است؟ خودداری آنها از قبول دعوت پیامبران چه نتایج خطرناکی به بار آورده و رواج ظلم و ستم با آنها چه کرده و کدام عامل بود که آنها را به انقراض و سقوط کشانید و بالاخره نقاط ضعف و قوّتشان چه بوده است؟
این قبیل تکرار در ادبیّات فارسی و عربی فراوان است و شواهد بسیاری از قصاید عرب در دست است که مشتمل بر تکرار یک «بیت» و یا یک «مصراع» و یا یک «جمله» می‎باشد.
از جمله در قصیده‎ای که «عدَّیّ بن ربیعه» دایی «إمْرء القِیس» در مرثیه برادرش «کُلیبْ» سروده است، جمله «عَلی أنْ لَیْسَ عِدْلا مِنْ کَلیبْ» بیست مرتبه تکرار شده است. در اشعار ادبای بزرگ فارسی زبان نیز نمونه‎های زیادی دارد.

"آیة الله مکارم شیرازی"

منبع : تبیان