آدونیس ـ در میان اسطوره و واقعیت

«آدونیس» در اسطوره‌شناسی یونان باستان، جوانی است با زیبایی چشمگیر. او كه از درخت صمغ متولد شده بود، نیمی از سال را با «پرسفونه»، الهه عالم مردگان، و نیمه دیگر سال را با «آفردیته»، الهه عشق، می‌گذراند. در طول اقامت موقت سالانه آدونیس در عالم مردگان، از اواخر پاییز تا اوایل بهار و آفردیت در جستجوی او ناپدید می‌شد و زمین را بی‌حاصل باقی می‌گذاشت و سرانجام، در بهار او را بازمی‌یافت.در كتابداری، آدونیس واژه اختصاری یك سرویس آزمایشی تحویل مدرك است كه كلیه مقالات ۲۲۴ مجله زیست پزشكی منتشره در سالهای ۱۹۸۷و ۱۹۸۸ را فراهم می‌سازد. ادونیس جدید ممكن است، مثل همتای اساطیری خود برای رسیدن به یك مصالحه بین دو گروه كتابداران و ناشران مفید واقع شود. در چند سال گذشته، شكاف بین بازیابی سریع و موثق اطلاعات از طریق پایگاههای بین‌المللی و تاخیر كند و وقت‌گیر در تحویل مدرك، بیش از پیش خود را نشان داده است. درحالی كه شما برای فتوكپی مقاله ای كه به آن نیاز مبرم دارید، مجبورید یك تا دو ماه معطل شوید، هر نوع تكنولوژی كامپیوتری چه اندازه می‌تواند مفید واقع شود؟
تا چند سال پیش، كتابداران معتقد بودند كه تهیه میكروفیلم مجلات، می‌تواند راه خروجی از این مخمصه باشد. حال می‌دانیم كه این وسیله جدید نیز، دسترسی سریعتری را ارائه نمی‌كند و گران هم هست. ذخیره نوشته‌ها در پایگاهها تمام متن ـ راه حل پیشنهادی دیگر- مشكلات دیگری را تحمیل می‌كند: عكسها و حتی فرمولهای ریاضی و شیمی را نمی‌توان ذخیره و تكثیر كرد و دسترسی مستقیم هم گران تمام می‌شود.از چند سال پیش، وقتی سیستمهای ذخیره انبوه مثل دیسكهای نوری ۱۲ اینچ و CD-ROM مورد استفاده قرار گرفت، وضع عوض شد. متنها و حتی عكسها می‌توانند به صورت رقم درآمده و روی دیسكها ذخیره شوند. به نظر می‌رسد با این تكنولوژی جدید، می‌توان كارگاهی Workstation ایجاد كرد كه یك سیستم كامپیوتری متكی به PC را به یك CD-ROM ران و یك چاپگر لیزری متصل كند و اطلاعات تمام متن روی دیسكهای لیزری را بازیابی، و خروجی چاپ شده تهیه نماید.
طرح آدونیس
چون مقالات بسیاری در مورد تاریخچه دو طرح ادونیس منتشر شده است، به این موضوع وارد نمی‌شوم] رجوع شود به منابع (۳)، (۶)، (۷)، (۸)[، و فقط می‌خواهم به طور خلاصه طرفهای ذینفع را مشخص كنم: در یك طرف، ده ناشر بین المللی عمده مجلات مهم زیست پزشكی هستند، و در طرف دیگر دوازده پایگاه آزمون، كه اغلب كتابخانه هایی هستند كه به عنوان مراكز تهیه مدرك انجام وظیفه می‌كنند.
ناشران، علاقه مخصوصی به كنترل فعالیتهای نسخه برداری كتابخانه ها و استفاده‌كنندگان از كتابخانه‌ها دارند. اگر ادونیس موفق شود، آنها می‌توانند حق امتیازی برای هر مقاله‌ای كه خروجی آن چاپ می‌شود وضع كنند، و این حق امتیاز می‌تواند فعالیتهای آنها را در جهت انتشار مجله‌شان تقویت كند.كتابداره، در پی جانشینی برای كار سنتی و وقت گیر اطاق مخزن و مراحل نسخه برداری هستند و مایل‌اند با ناشران كه خود دریافته‌اند چنین طرحی بدون مشاركت كتابخانه ها دوام نمی‌آورد، همكاری كنند.هزینه طرح آزمایشی بین ناشران و ـ به نسبت كمتر ـ كتابخانه‌ها تقسیم شده است. علاوه بر آن، كمیسیون جامعه اروپا[Commission of the European Communities]، به طرح كمك مالی می‌كند.
دو كتابخانه آزمایشی جمهوری فدرال آلمان، كتابخانه مركزی پزشكی[Central Library of Medicine] در «كُلن» و كتابخانه اطلاعات فنی[Technical information Library] در «هانوفر» هستند. آنها از طریق كمك مالی وزارت فدرال تحقیق و تكنولوژی[Federal Ministry of Research and Technology] حمایت می‌شوند. مثل بقیه كتابخانه های آزمایشی، آنها طبق قراردادی با ادونیس، موظف هستند كه كلیه سفارشهای مقالات مجلات آدونیس را تنها از طریق كارگاهها تهیه كنند؛ اما هیچ یك از اشتراكهای خود برای این ادواریها را باطل نكنند. همچنین، آنها موافقت كردند كه هر سه ماه، داده های آماری و تحلیلی
از هزینه فایده[Cost - benefit analysis] تهیه نمایند.چون دو كتابخانه آلمانی به «كتابخانه‌های مركزی»[Core Libraries] ـ كتابخانه های آزمایشی ـ تعلق دارند، در طول مرحله آزمایشی، كه تا اواخر ۱۹۸۹ به پایان می‌رسد، از آنها حق امتیاز مطالبه نمی‌شود. بقیه استفاده كنندگان از طرح ادونیس، اگر كلیه مجلات طرح ادونیس را مشترك باشند، باید برای هر مقاله ای كه خروجی آن چاپ می‌شود ۷۵/۳ فلورن هلند بپردازند؛ و اگر همه مجلات را مشترك نباشند، باید ۵۰/۷ فلورن هلند بپردازند.ما اكنون در دومین سال طرح هستیم. تا به امروز چه تجربه‌ای كسب كرده‌ایم؟ آیا ادونیس یك راه حل اجتناب ناپذیر واقعی برای مراحل نسخه‌برداری است؟ آیا مقرون به صرفه است؟ آیا شركت كتابخانه‌ها در طرح ادونیس را توجیه می‌كند؟
تجربه كلی
انتخاب مجلات ادونیس: كارگاه آدونیس ۸/۲% از سفارشات رسیده را می‌تواند به انجام برساند- بقیه سفارشات، به مجلات خارج از طرح ادونیس یا شماره های قبل از ۱۹۸۶ مربوط می‌شوند. به این دلیل، به نظر نمی‌رسد كه طرح ادونیس درحال حاضر، برای كتابخانه های كوچك یا متوسط مناسب باشد. مجلاتی كه زیاد مورد درخواست هستند، مثل New England Journal of Medicine یا Lancet در ائتلاف آدونیس شركت ندارند؛ زیرا ناشران آنها، عضو این كنسرسیوم نیستند. به علاوه، در انتخاب ادواریها برای طرح، ناشران ادونیس، بعضی عنوانهای جدید تازه منتشره را كه معلوم نیست تا چه حد در آینده مورد درخواست باشند، منظور كردند. برای آینده، باید منتظر شد و دید كه آیا ادونیس آنقدر موفق می‌شود كه ناشران بیشتری به آن ملحق شوند؟
زمان كار: تا مارس ۱۹۸۹، متوسط زمان كار برای هر سفارش انجام شده در كارگاه ادونیس، از زمان كار آماده‌سازی موسوم در اطاق مخزن، نیم دقیقه بیشتر بود. بعد از نصب نرم‌افزار جدیدی كه سرعت مراحل چاپ را بالا برد،اكنون ادونیس از كتابدار اطاق مخزن سریعتر عمل می‌كند. بهرحال، مراحل جستجو زمان زیادی می‌برد. از آنجا كه كارمند كارگاه ادونیس، نمی‌تواند عمل جستجو و چاپ خروجی را همزمان انجام دهد، ناچار است كه برای نتیجه جستجو منتظر بماند. اگر بتوان شاخص مقاله ادونیس[ADONIS article identifier] را جایگزین اطلاعات كتابشناسی كرد، مراحل جستجو، بیش از ۲ ثانیه طول نخواهد كشید. به این منظور، برای پایین آوردن زمان جستجو شاخص ادونیس باید از طرف همه ناشران مجلات مورد قبول واقع شود و بانكهای بین‌المللی آن را رعایت كنند. موفقیت طرح DOCMATCH همكاری با ادونیس را بیشتر توجیه می‌كند. با استفاده از دومین PC، سفارشات پیوسته ای كه دریافت می‌شوند، به طور خودكار با مقالات ادونیس كنترل می‌شوند. پس از تعیین شاخص مقاله ادونیس برای آنه، جستجو در كارگاه ادونیس توسط خود كامپیوتر شروع و چاپ خروجی آغاز می‌شود. برای اجتناب از تاخیر، دو كتابخانه مركزی، یك جاك باكس (Juke Box) تهیه كرده‌اند كه مراحل چاپ خروجی را از طریق تغییر خود به خود CD به طور خودكار انجام می‌دهد. بهرحال، هزینه یك چنین جاك باكسی خیلی بالاست (۱۰۰۰۰ لیره انگلیس).
عدم دسترسی: تعداد سفارشات ادونیس كه جوابگویی به آنه، از طریق سیستم رضایتبخش نیست، به طور شگفت‌آوری بالاست. علت آن، فاصله زمانی بین قابلیت دسترسی به نسخه چاپی و دیسك است. متوسط فاصله زمانی كه ما برای این اشكال ادونیس گزارش كردیم ۴۲ روز است. اگر سرعت مرحله انتشار دیسكها را بتوان بالا برد، نرخ عدم دسترسی می‌تواند به كمتر از ۵ درصد برسد. این امر، سرویس ما را تاحد زیادی بهبود خواهد بخشید.كیفیت چاپ: استفاده‌كنندگان كیفیت چاپ متون خروجی را خوب توصیف كرده‌اند: مقالات با تفكیك‌پذیری تصویر (Resolution)۸ خط/mm مشاهده می‌شوند. بهرحال، بعضی از استفاده كنندگان از كیفیت چاپ "restless typeface" انتقاد كرده و به جای آن درخواست نسخه برداری معمول را نموده‌اند. از طرف دیگر، كیفیت عكسهای خروجی چاپ شده، خیلی خوب توصیف شده است (تفكیك پذیری تصویر:۱۲ خط/mm). هیچ دستگاه نسخه برداری نمی‌تواند با سیستم ادونیس و چاپگر لیزری آن برابری كند.برای آدونیس مشكل خواهد بود كه كیفیت چاپ متون خروجی را بهبود بخشد. این امر، به انتخاب یك تكنیك تفكیك پذیری تصویر بالاتر نیاز دارد كه در نتیجه، مشكل كم كردن فضای حافظه هر CD را در پی خواهد داشت. درحال حاضر، ۶۰۰۰ صفحه را می‌توان روی یك دیسك ذخیره كرد (برابر با ۱۰۰۰۰۰ صفحه تایپی).فضای حافظه: اكنون كه مرحله بررسی دقیق همه شماره‌های ۲۲۴ مجله ادونیس برای سالهای ۱۹۸۷و ۱۹۸۸ به پایان رسیده است. ما دارای CD-ROM ۸۴ هستیم. اگر بخواهیم كتابخانه‌ای كامل از CD-ROM مجلات داشته باشیم، معنی آن چه خواهد بود؟ یك كتابخانه دانشگاهی متوسط، نیازمند حدود ۱۵۰۰ مجله در زمینه زیست پزشكی است، و نه تنها شماره‌های ۲ سال اخیر، بلكه شماره‌های ۱۰ سال اخیر بسیار مورد درخواست هستند. در این برنامه ریزی، یك كتابخانه به ۲۸۰۰ دیسك نیاز خواهد داشت. هیچ جاك باكسی قادر نخواهد بود، با این همه دیسك سر وكار داشته باشد و هیچ كارمندی تمایل نخواهد داشت كه با چنین مجموعه‌ای از دیسكها كار كند.
هزینه ها
اینك حتی با گذشت یك سال از شروع طرح، ما نمی‌توانیم هزینه نهایی را تخمین بزنیم. تجربه گذشته نشان داده است كه برای قضاوت درباره قابلیت اجزاء تشكیل دهنده سخت‌افزار، باید تا پایان طرح منتظر بمانیم (به عبارت دیگر، آیا لازم خواهد شد كه هر ۲ سال یك كارگاه جدید ایجاد شود؟). در زمینه نزم‌افزار نیز مشكلاتی وجود دارد، كه هزینه‌ها را هم افزایش داده است. برخی از روند هزینه‌ها را می‌توان در زیر مشاهده كرد:
- همانطور كه قبلاً ذكر شد، ادونیس از كارمند مخزن سریعتر عمل می‌كند. این می‌تواند به معنی صرفه‌جویی در هزینه باشد.
- اگر كلیه اشتراكها برای ادونیس در فرم چاپی لغو می‌شد، می‌توانست صرفه جویی به عمل آید. این امر، فضای ذخیره سازی را بی‌اندازه كاهش خواهد داد. از طرف دیگر، چند كارگاه برای استفاده‌كنندگان از كتابخانه كه می‌خواهند به مقالات این مجلات دسترسی داشته باشند باید ایجاد شود.
- درحال حاضر، هزینه‌ای كه صرف كارگاه، تعمیر و نگهداری سخت‌افزار و نرم‌افزار و تجهیزات (Toner و غیره) می‌شود، ادونیس را در مقایسه با روش سنتی ماشینهای نسخه برداری یك تجربه پرخرج نشان می‌دهد.
چون هر یك از عوامل هزینه می‌تواند در عرض چند ماه تغییر كند، ارائه ارزشیابی نهایی بسیار مشكل است. بهرحال، مكانیزم كنترل نهایی مقرون به صرفه بودن ادونیس، حق امتیازی خواهد بود كه از طرف ناشران وضع می‌شود: ادونیس هرگز یك سیستم تهیه مدرك ارزان قیمت نخواهد بود؛ بلكه نهایتاً سیستمی است تقریباً به پرخرجی مراحل و تكنولوژی سنتی.
آینده آدونیس
در طول چندماه آینده هیئت امناء ادونیس، درباره آینده آن تصمیم خواهد گرفت. طرح آزمایشی فعلی، در پایان ۱۹۸۹ متوقف خواهد شد. آیا طرح سومی وجود خواهد داست؟ آیا از آن پس ادونیس ادامه خواهد یافت؟
به نظر من ادونیس، می‌تواند یك روش تهیه مدرك رقیب برای كتابخانه‌های متوسط وبزرگ در دنیا شود. آینده ادونیس عمیقاً تحت تاثیر پیشرفتهای تكنولوژیكی قرار خواهد گرفت:
- ابداع كامپیوترهای بزرگ ارزان قیمت متناسب برای ادونیس (سیستم PC كه درحال حاضر استفاده می‌شود جوابگوی نیازهای آینده نخواهد بود) با سرعت ساعت بالاتر (۳۲ MHz یا بیشتر).
- پیشرفتهایی در نرم افزار، برای سرعت بخشیدن به روشهای جستجو و چاپ از جمله چند كاره‌ای.
- توسعه روشهای جدید ذخیره انبوه با ظرفیتی بیش از دیسكهای تراكم (نرخ تراكم بیشتر به تنهایی كافی نخواهد بود). آیا ادونیس به دیسكهای ۱۲ اینچی رجعت خواهد كرد؟
- خودكار كردن مراحل جستجو: سفارشهای پیوسته دریافت شده، مستقیماً به سیستم ادونیس هدایت می‌شوند و جستجو به طور خودكار آغاز می‌شود. نتایج جستجو، خروجی چاپ شده نخواهد داشت؛ بلكه بنا به درخواست بوسیله تله فاكس برای استفاده‌كننده ارسال می‌شود (فردی یا گروهی). یك شرط استفاده از طرح فوق آگاهی از شاخص مقاله ادونیس خواهد بود.
- شبكه‌ای كردن ادونیس: یك كارگاه به عنوان «سرویس دهنده اسنادی»[Document Server] عمل می‌كند: چاپ خروجی در محل كار استفاده كننده انجام خواهد شد.دنیای كامپیوتر پیوسته در حركت است. فقط چند ماه یا سال طول می‌كشد، تا این پیشرفتهای تكنولوژیكی به واقعیت بپیوندند. از طرف دیگر، ناشران و كتابخانه‌ها روی چه باید سرمایه گذاری كنند؟ آیا هردو طرف، برای آینده آماده هستند؟
در مجموع، من مطمئن هستم كه روش سنتی تهیه مدرك از طریق دستگاههای نسخه‌برداری، تنها وسیله موجود در آینده نخواهد بود: خواه اسم آن ادونیس باشد یا یك خدای یونانی یا لاتینی دیگر. در آینده، سیستم تهیه مدركی متكی بر كامپیوتر در كتابخانه‌های ما وجود خواهد داشت و دستگاههای نسخه‌برداری شناخته شده م، عموماً برای امور دفتری مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
ضمیمه
پس از تحریر این مقاله، هیئت امناء ادونیس تصمیم گرفت، سرویس كاملاً اجرایی ادونیس را در ژانویه ۱۹۹۱ آغاز نماید. سرویس در مجموع ۴۳۷ مجله را شامل خواهد شد. این مجلات براساس تقاضای شركتهای دارویی انتخاب شده‌اند. مجلات دقیقاً بررسی و تا ۱۵۰۰۰ (بعداً ۵۰۰۰۰) صفحه در هر دیسك روی CD-ROM ذخیره خواهند شد. تركیب سخت‌افزار برای كارگاه (كامپیوتر بزرگ پیشنهاد می‌شود) ممكن است، توسط هر یك از استفاده‌كنندگان به طور جداگانه فراهم شود، تا به این ترتیب مشكل سرویس و تعمیر و نگهداری را بتوان به طور محلی حل كرد. نرم‌افزاری كه در دست تهیه است، برای جستجو زمانی كمتر از ۳۰ ثانیه منظور می‌كند، و همچنین نصب یك جاك باكس.
ادونیس خود یك سازمان غیرانتقاعی خواهد بود. برای نرم افزار، دیسك و سرویس، شهریه سالانه وضع خواهد شد. همچنین، از طرف ناشر حق امتیازی برای خروجی چاپ شده هر مقاله وضع خواهد شد. چنانچه استفاده كننده، اشتراك ثابت برای مجله مربوطه داشته باشد، میزان حق امتیاز كمتر خواهد بود.به نظر می‌رسد ادونیس تحت این شرایط، عمدتاً بر صنعت داروسازی و بعضی مراكز بزرگ تهیه مدرك متمركز شود. آینده نشان خواهد داد، آیا این راه موفق خواهد بود و آیا كتابخانه‌های دیگر به این سرویس ملحق خواهند شد؟

نوشته اولریخ كرویتز
ترجمه سیمین بردبار

منبع : مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران