چرا اسکناس درشت چاپ نمی کنیم؟

همه روزه میلیون‌ها ساعت وقت مردم در بانک‌ها صرف دریافت پول می‌شود. عابربانک‌ها قدرت پرداخت مبالغ بالا‌ را ندارند زیرا سیستم مکانیکی این دستگاه‌ها نمی‌تواند هربار بیش از تعداد محدودی برگ اسکناس را تحویل دهد. اگر یک روز تعطیل گرفتار اورژانس بیمارستان‌ها شوید و بخواهید بیماری را بستری نمائید، پول نقد مطالبه می‌نمایند؛ در چنین وضعی که بانک تعطیل است و عابربانک‌ها در پرداخت محدودیت دارند می‌توانید تصور کنید که چه دغدغه و فشاری به نزدیکان بیمار تحمیل می‌شود.
به این مجموعه مشکلا‌ت، باید هزینه بسیار بالا‌ی سالیانه چاپ اسکناس را اضافه نمود. طبق اطلا‌عات موجود کشور ما یکی از پرهزینه‌‌ترین کشورها از نظر استهلا‌ک اسکناس است. برای حل مشکلا‌تی که فوقا به آن اشاره شد (و شاید به منظور مهار تورم) ماه گذشته پیشنهاد حذف سه صفر از پول ملی به آقای رئیس‌جمهور داده شد و ایشان نیز دستور بررسی آن را صادر نمودند. در این مقاله ابتدا موضوع حذف سه صفر از پول ملی را مورد بررسی قرار می‌دهیم و سپس نشر اسکناس درشت را به‌عنوان راه حل منطقی‌تر پیشنهاد می‌کنیم:
الف) آیا حذف سه صفر از پول ملی موجب مهار تورم می‌شود؟
برای پاسخگویی به این سوال باید عوامل افزایش تورم را ابتدا دسته‌بندی کنیم، سپس ببینیم آیا با حذف سه صفر از پول ملی این عوامل مهار می‌شود؟ رشد نقدینگی، سرعت گردش پول، بی‌ثباتی سیاسی و کاهش تولید مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری تورم می‌باشند. باید اذعان نمود که حذف سه صفر از پول ملی هیچگونه تغییری در عوامل فوق به وجود نمی‌آورد. به عنوان مثال وقتی سه صفر از نقدینگی حذف می‌شود، حجم نقدینگی، از ۱۴۰ هزار میلیارد تومان به ۱۴۰ میلیارد تومان تقلیل می‌یابد اما در مقابل قیمت تمامی کالا‌ها و خدمات نیز به همین نسبت کاهش می‌یابد، بدون آنکه در مقدار کالا‌ و خدمات تغییری حاصل شود. در یک مثال ساده می‌توان گفت کارمندی که اکنون ۸۰۰ هزار تومان درآمد دارد و ۴۰۰ هزار تومان اجاره و ۱۰۰ هزار تومان هزینه تحصیل می‌دهد، در سیستم جدید حقوقش ۸۰۰ تومان، اجاره‌اش ۴۰۰ تومان و هزینه تحصیلی فرزندش ۱۰۰ تومان می‌شود. بنابراین هیچ اتفاق جدیدی در زندگی او نمی‌افتد. در سطح کلا‌ن و ملی نیز قضیه به همین قرار است.
ممکن است تجربه ترکیه ما را به اشتباه بیندازد. همزمانی کاهش نرخ تورم و حذف سه صفر از پول ترکیه بدین معنا نیست که اصلا‌ح پول ملی موجب کاهش تورم شده است بلکه در ترکیه ابتدا با اتخاذ سیاست‌های پولی و مالی از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۵ نرخ تورم یک رقمی گردید و پس از کنترل تورم از ژانویه ۲۰۰۵ شش صفر از پول ملی حذف گردید و اصلا‌حاتی در پول ملی به‌عمل آمد.
ب) مشکلا‌تی که حذف سه صفر از پول ملی به ‌وجود می‌آورد.
اولین مشکل هزینه سنگینی است که این پروژه به دنبال دارد. تغییر سیستم پول ملی و نشر اسکناس‌ها و مسکوکات جدید، میلیاردها ریال هزینه را بر سیستم ‌مالی کشور تحمیل خواهد کرد و دستگاه‌های دولتی و بانکی را تا مدتی طولا‌نی درگیر جایگزینی پول جدید با پول قدیم خواهد کرد.
دومین مشکل، قطع رابطه ساختاری مردم با هزینه‌های گذشته خود است. هم اکنون با وجود اینکه حدود پنج سال از جایگزینی سیستم یورویی در اسپانیا می‌گذرد اما هنوز بسیاری از مردم مجبور هستند برای تطابق هزینه‌های گذشته به حال، رابطه پزوتا و یورو را در ذهن خود بازتعریف نمایند. ‌
سومین موضوع، نامشخص بودن تکلیف کالا‌هایی است که هم اکنون زیر هزار ریال قیمت دارند. به احتمال زیاد قیمت تمامی این کالا‌ها به حداقل پول جدید (یک ریال) که معادل ۱۰۰۰ ریال فعلی است نقل مکان خواهد کرد و این امر موجب افزایش تورم و فشار بیشتر بر اقشار کم‌درآمد جامعه خواهد گردید.
ج) امتیازات حذف سه صفر ‌
نمی‌توان از نظر دور داشت که حذف سه صفر موجب به روز شدن مفاهیم نوشتاری پول و مفاهیم واقعی در جامعه می‌شود. <ریال> که زمانی معادل مقدار مشخص طلا‌ تعریف شده ‌بود امروز دیگر کاملا‌ً جایگاه خود را چه از نظر تئوری و چه از نظر عملی از دست داده است. اگرچه روی برخی از کالا‌ها قیمت را به ریال می‌نویسند ولی شما نمی‌توانید در هیچ خرید و فروشی کلمه ریال به کار ببرید. در کشور ایتالیا، قبل از اینکه سیستم یورو حاکم شود، برای حل این مشکل، سه صفر آخر را با رنگی متمایز و اندازه‌ای کوچکتر چاپ می‌کردند تا برای مردم محاسبه ساده‌تر شود.
د) مزایای چاپ اسکناس درشت
چاپ اسکناس درشت موجب می‌شود که اولا‌ً هزینه استهلا‌ک اسکناس به‌شدت کاهش یابد. در نظر بگیرید که برای حمل یکصدهزارتومان یک برگ اسکناس صد هزارتومانی داشته باشید. در مقایسه با اینکه صد عدد هزارتومانی یا دویست عدد پانصد تومانی و یا هزار عدد صدتومانی، با خود حمل نمایید طبیعی است که چه از نظر استهلا‌ک و هزینه چاپ اسکناس و چه از نظر سهولت حمل، تفاوت فاحشی بین روش‌های فوق وجود دارد.
دومین امتیاز، بالا‌رفتن قدرت مانور عابربانک‌ها است. به این ترتیب که شرایط مکانیکی این دستگاه‌ها قدرت پرداخت مبالغ بالا‌ را پیدا می‌کند، مزید بر اینکه موجب خلوت شدن بانک‌ها می‌شود در عین حال مشکل مردم را در ایام تعطیل برطرف می‌نماید.
ه) آیا انتشار اسکناس درشت تورم‌زا است؟ ‌
هیچ دلیل علمی بر اینکه اسکناس درشت تورم‌زا باشد و یا اینکه موجب کاهش ارزش پول ملی شود وجود ندارد. زیرا این اقدام نه موجب افزایش نقدینگی می‌شود و نه موجب افزایش سرعت گردش پول. حتی برعکس، از نظر روانی مردم برای خرج کردن پول درشت تمایل کمتری از خود نشان می‌دهند. بهترین دلیل در این زمینه تجربه چاپ اسکناس هزارتومانی در سال ۱۳۵۰ است. شاخص تورم در سال ۱۳۵۰ نشان می‌دهد که پس از چاپ اسکناس هزار تومانی در سال ۱۳۵۰ افزایشی در شاخص تورم به‌وجود نیامد. در حالی که در سال‌های ۵۲ و ۵۳ اقتصاد کشور به دلیل رشد نقدینگی ناشی از خرج کردن دلا‌رهای نفتی دچار رشد تورم شد. ‌
در سال ۱۳۵۰ حجم نقدینگی کشور ۳ / ۲۹۶ میلیارد ریال بود که از این مقدار ۵ / ۴۹ میلیارد ریال اسکناس و مسکوک و ۸/ ۲۴۶ میلیارد ریال سپرده بود. امروز اقتصاد کشور با نقدینگی عظیم ۱۴۰ هزار میلیارد تومانی مواجه است. در سال ۱۳۵۰ متوسط حقوق معلم در کشور ما حدود هزارتومان بود و یک معلم می‌توانست حقوق یک ماه خود را به صورت یک برگ اسکناس هزار تومانی دریافت کند. اگر بخواهیم بر مبنای مقایسه حجم نقدینگی و متوسط حقوق و دستمزد آن روز و امروز درشت‌ترین اسکناس را طراحی کنیم، دست تصمیم‌گیران بانک مرکزی بسیار باز است.

عبدالرضا محمدبیگی
http://www.beigi۵۷.blogfa.com