«طبس» پادگان نظامی اشکانیان

بنای «دو منار» كه از جمله آثار تاریخی طبس بود، در زلزله این شهرستان ویران شد و دژ «ابوالحسن گیلكی» نیز درهم شكست.
شهرستان طبس در شمال شرق استان یزد و در منطقه ای با آب و هوای بیابانی واقع است. شهرستان های بردسكن و شاهرود از شمال، فردوس و بیرجند از شرق، استان كرمان از جنوب و شهرستان های نایین، اردكان و بافق از غرب و جنوب غربی، شهرستان طبس را احاطه كرده اند.
ارتفاع این شهرستان از سطح دریا حدود ۶۹۰ متر است و در شرق آن رشته كوه بلندی به نام «شتری» قرار دارد كه ضلع شرقی چاله بزرگ طبس را تشكیل می دهد.
جمعیت طبس براساس آخرین سرشماری كشور، ۶۵هزار و ۷۰۱ نفر است كه از این تعداد ۲۹هزار و ۸۹۹ نفر یعنی حدود ۵‎/۵۴ درصد در شهر طبس و ۳۵هزار و ۸۰۲ نفر یعنی در حدود ۴۵/۵ درصد در دیگر نقاط شهرستان ساكن اند.
وسعت این شهرستان ۵۵هزار و ۴۶۱ كیلومتر مربع است و تراكم جمعیت در این منطقه بسیار كم و تقریبا برابر ۱/۲ نفر در هر كیلومترمربع و دارای كم ترین تراكم جمعیت در منطقه است.
در سال ۱۳۸۰ با تصویب هیات دولت، شهرستان طبس شامل دو بخش و هشت دهستان از استان خراسان منتزع و به استان یزد الحاق و به عنوان دهمین شهرستان این استان شناخته شد. این شهرستان شامل سه بخش، مركزی، دیهوك و دستگردان است كه بخش مركزی چهار دهستان دارد و بخش های دیهوك و دستگردان هركدام به دو دهستان تقسیم می شوند.
در دوره هخامنشیان و پیش از آن، طبس مرزبان نشین، تابع ایالت شاه نشین پارت خراسان بزرگ بوده و در دوره اشكانیان نیز پادگان نظامی مهم مرزهای غربی آنها محسوب و گاهی دست به دست می شده است.
طبس در زمان سلوكیان از نفوذ فرهنگی و یورش نظامی آنها به دور ماند و به پادگان بزرگ نظامی «ایزد خواست» (یزد كنونی)، باج یا مالیات می داد و در دوره ساسانیان، یزدگرد سوم ـ آخرین پادشاه ساسانی ـ در گریز به سمت مرو، چندماه در طبس اردو زد.
درباره تاریخچه این شهرستان، باید گفت: در طول تاریخ، طبس به عنوان پل ارتباطی شرق و شمال شرق با غرب بوده، یعنی راه مهم و سوق الجیشی پارت، هگمتانه، شوش و بین النهرین به پاسارگاد از طبس می گذشته است و راه دارها، رباط ها و چاپارخانه های بسیاری در مسیر آن احداث شده بودند كه بقایای برخی از آن ها وجود دارد.
در سال های ۱۳۲۹ هجری قمری، سپاه مسلمانان به فرماندهی عبدالله بن بدیل خزاعی از شمال غرب به طبس وارد و قلعه چارده (جوخواه امروز) را تصرف كرد و آماده نبرد با سپاه طبس شد؛ اما مردم طبس صلح خواستند و با ۶۰هزار درهم خراج سالیانه، صلح برقرار شد.
این فتح، مسرت فراوان عمر بن خطاب ـ خلیفه دوم ـ را سبب شد و دولت ارشد طبس به عنوان مطلع الفجر و دروازه خراسان نامیده شد. در زمان خلافت امیرالمومنین (ع) مردم طبس به اسلام گرویدند و آن حضرت، خراج را به آنها بخشیدند. همچنین این شهرستان از حمله مغول آسیبی ندید و حتی پذیرای مهاجران بسیاری بود.
وضعیت شهرستان طبس در زمان سلجوقیان و اسماعیلیان، به گونه ای بود كه حتی این حكومت ها بر طبس استیلا یافتند و قلعه های محكمی در كوه های طبس ساختند. طبس در این زمان، پایتخت اسماعیلیان قهستان و مركز آموزش فداییان مطلق بود كه مستقیما از قلعه الموت دستور می گرفتند.
وضعیت معاصر این شهرستان نیز بدین گونه است كه در دوره معاصر، شكوه و عظمت طبس به فراموشی سپرده شد؛ گناباد، بجستان، تون (فردوس) وبشرویه به تدریج از آن جدا شدند و از قلمرو آن كاسته شد و حكومت به فرمانداری تنزل یافت؛ در سال ۱۳۵۵ طبس به عنوان یك شهر باستانی شناخته و تغییر و تخریب آثار قدیمی آن ممنوع شد؛ اما دوسال بعد و در ۲۵ شهریورماه ۱۳۵۷ زلزله مخربی با قدرت ۷/۸ ریشتر، طبس را به كلی ویران كرد؛ مركز این زلزله شهر طبس بود كه محدوده ای به وسعت سه هزار و ۳۷۵ كیلومتر مربع را دربرمی گیرد وعمق كانون این زلزله را ۳۳ كیلومتر دانسته اند.

منبع : روزنامه ابرار