آش نخورده دهان سوخته

موکوزیت (mucositis) یک پاسخ التهابی پوشش مخاطی است که می‌تواند قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش را درگیر کند. در صورتی که این پاسخ التهابی در مخاط دهان رخ ‌دهد، استوماتیت (stomatitis) نامیده می‌شود. این حالت در اثر مصرف داروهای کموتراپی، اشعه درمانی و یا گاهی جراحی رخ می‌دهد.
ویژگی‌های بالقوه موکوزیت شامل درد شدید، افزایش ریسک عفونت موضعی و سیستمیک، اختلال در کار حفره دهان و حلق و خونریزی از دهان است که روی کیفیت زندگی اثر می‌گذارد. گفته می‌شود موکوزیت در بیش از ۹۸ درصد افرادی که کموتراپی با دوز بالا پس از پیوند سلول‌های بنیادین خونی۱ دریافت می‌کنند، دیده می‌شود. موکوزیت شایع‌ترین علت درد در طی درمان سرطان است. دردهایی که به علت موکوزیت اوروفارنژیال ایجاد می‌شوند، اغلب نیاز به استفاده از ضددردهای مخدر دارد. ریسک موکوزیت با بهداشت ضعیف، تنباکو، کاهش بزاق پایه و سن بالا افزایش می‌یابد.
اولین نشانه موکوزیت ممکن است به صورت نمای سفید رنگ ناشی از افزایش کراتینیزاسیون مخاط باشد و یا به صورت یک نمای قرمزرنگ ناشی از پرخونی و نازک شدن اپی‌تلیوم ظاهر گردد. تشکیل غشاء کاذب با زخم و ترشحات حاوی فیبرین نیز متعاقبا دیده می‌شود.
موکوزیت یک حالت خود به خود محدود شونده است. در حال حاضر دارویی که به طور قطعی آن را درمان کرده و یا از بروز آن پیشگیری کند وجود ندارد. درمان موکوزیت بر پایه کاهش شدت و طول مدت آن و جلوگیری از بروز عفونت در موضع تا زمان بهبودی است.
برای کنترل درد بیماران اغلب نیاز به مصرف ضد دردهای مخدر است. آرام‌بخشی (relaxation)، هیپنوتیزم و تحریک عصبی از طریق پوست می‌تواند به طور ترکیبی با ضد دردهای مخدر به کار رود. برخی مصرف پردنیزون سیستمیک را توصیه می‌کنند که اگرچه سبب کاهش شدت و مدت موکوزیت شده، اما ریسک عفونت را افزایش می‌دهد. برخی ژل‌های موضعی نظیر اوراژل (Orajel) و زیلاستن- (Zilacten-B) B جهت کاهش درد را توصیه کرده‌اند. می‌توان از دهان‌شویه‌های ترکیبی نیز استفاده کرد. یکی از این دهان‌شویه‌ها شامل مقادیر مساوی لیدوکائین و سیکوز و زویراکس است که باید هر دو تا چهار ساعت قرقره شود. می‌توان از قرقره‌ کردن آنتی‌اسیدها جهت کاهش احساس سوزش استفاده کرد. گفته می‌شود قرار دادن موضعی (orabase) و یا ویتامین E روی زخم‌ها، سرعت ترمیم آنها را افزایش می‌دهد. جهت پیشگیری از بروز عفونت، بهتر است از دهان‌شویه‌های آنتی‌سپتیک و یا کلرهگزیدین نیز استفاده شود.
● درمان‌های دارویی
WF۱۰ دارویی است که اخیرا جهت درمان ایدز معرفی شده و از طریق هدف قرار دادن ماکروفاژها اثر می‌کند، اما می‌تواند شدت موکوزیت‌های اوروفارنژیال را کاهش دهد. پالیفرمین(Palifermin) داروی دیگر مورد تایید اداره نظارت بر غذا و داروی ایالات متحده در این زمینه است. این دارو که یک فاکتور رشد کراتینوسیت انسانی نوترکیب۱ می‌باشد، بروز و طول مدت موکوزیت را کاهش می‌دهد.
موثر بودن پالیفرمین در لوکمی، لنفوم و نیز پس از پیوند سلول‌های بنیادی خونی تایید شده است، ولی در مورد سایر سرطان‌ها هنوز بررسی‌ها ادامه دارد.
این دارو به مدت سه روز قبل از آغاز شیمی‌درمانی و یا رادیوتراپی به صورت وریدی تزریق می‌شود و تا سه روز بعد از شیمی‌درمانی نیز ادامه می‌یابد اما در روز شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی نباید تزریق صورت گیرد.
شایع‌ترین عارضه جانبی این دارو، راش‌های پوستی است. احساس غیر عادی در دهان (احساس ضخیم شدن زبان، احساس سوزش و خارش) نیز ممکن است رخ ‌دهد. گاهی افزایش بدون علامت پروتئین در خون دیده می‌شود، اما هیچ عارضه جدی با مصرف پالیفرمین گزارش نشده است.
● داروهای تحت بررسی
ترکیب دهان‌شویه سالین، هیدروژن پراکساید و لوبریکنت‌های دارای پایه آبی (مانند ژل EK-Y) از مواردی است که جهت کاهش شدت موکوزیت پیشنهاد می‌شود. پودرهایی که به صورت دهان‌شویه مصرف می‌شود (نظیر شیر منگنز و مایع Amphogel) نیز توصیه می‌گردند. بنزید آمین هیدورکلراید نیز می‌تواند شدت علایم موکوزیت را کاهش دهد.
سوکرالفیت (Sucralfate) که برای درمان زخم‌های معدی روده‌ای استفاده می‌شود، ممکن است یک مخاط مصنوعی روی سطح مخاط زخمی در بیماران دارای شرایط اسیدی ایجاد کند و نشان داده شده است که سوسپانسیون این دارو شدت موکوزیت و میزان درد ناشی از آن را کاهش می‌دهد.
میزوپروستول (Misporostol)، فاکتور TGF.B و استفاده از لیزر کم انرژی هلیوم ـ نئون نیز از درمان‌های تحت بررسی موکوزیت است.
● برخی نکات جهت کنترل و بهبود شرایط دهان در موکوزیت توصیه شده است، نظیر:
۱) شستشوی مرتب دهان با آب (هر دو ساعت هنگام بیداری، می‌توان نمک و یا جوش شیرین را نیز به آب اضافه کرد. یک‌دوم تا یک قاشق چایخوری در هر ۱۸ اونس آب)،
۲) استفاده از جایگزین‌های بزاق در صورت نیاز،
۳) استفاده از مرطوب‌کننده‌های لب،
۴) مکیدن آب نبات،
۵) رعایت بهداشت دهان و دندان: (باید از مسواک‌های نرم جهت تمیز کردن دندان‌ها استفاده کرد. مسواک زدن با آب گرم، موهای مسواک را نرم‌تر نیز می‌کند)،
۶) استفاده از نخ دندان‌های بدون موم (unwaxed floss)،
۷) اجتناب از مصرف دهان‌شویه‌های حاوی الکل و یا نگهدارنده الکلی،
۸) اجتناب از مصرف غذاهای تند، گرم و با ماهیت خشک و زبر،
۹) اجتناب از مصرف مایعات خیلی سرد و یا خیلی گرم،
۱۰) اجتناب از مصرف غذاهای حاوی عصاره اسیدسیتریک نظیر گوجه، پرتقال، لیمو،
۱۱) اجتناب از مصرف نوشیدنی‌های الکلی یا محصولات تنباکو.

اختصارات:
۱) Hematological Stem Cell transplant.
۲) Recombinant Human Keratinocyte Growth Foctor (rHuKGF).
دکتر مریم خادمی

منبع : هفته نامه سپید