جام تهی

جام تهی (پر كن پیاله را...). صدای محمدرضا شجریان، تنظیم فریدون شهبازیان.
تهران، مؤسسه‌های فرهنگی هنری آوای خورشید و راویان هنر شرق، ۱۳۸۳، نوار كاست و سی.دی.
«جام تهی» نه تنها تهی نیست، مجموعه‌ای است پر و پیمان از موسیقیهایی خوش‌كیفیت كه در خاطرها و خاطره‌ها جای خوش كرده‌اند. این مجموعه از چهار قسمت تشكیل شده است. سه قطعه در ماهور و یكی در آواز دشتی و پیوند‌دهندهٔ این قطعات، نام و تنظیم و رد‌‌ّپای هنر فریدون شهبازیان است؛ كه مقدمه كوتاهی به قلم او این مجموعه را آذین می‌كند. سالها پیش این قطعات را از رادیو شنیده‌ایم و هنوز هم گوش‌نواز و خواستنی هستند. برای اینكه مجموعه عوامل در بهترین شرایط، این مانایی را تضمین كرده است. ملودیهای ناب، تنظیمهای باحوصله و دقت، اجراهای تمرین‌شده و زنده (نوازندگان همه در كنار هم، نه جدا جدا در استودیو). شعر نغز و خوش، صدای پخته و اجرای با حضور و حس‌ّ، و... تك‌نوازان ماهری كه جای خالی اكثر آنها، موسیقی امروز را در تنگنا گذاشته است. از جمله، زنده‌یاد حبیب‌ا... بدیعی در قطعه‌ «پركن پیاله را»؛ فرامرز پایور در قطعه «راپسودی برای سنتور و اركستر»، و حسین علیزاده در قطعه «راپسودی برای تار و اركستر». اكثر این آثار بر مبنای ملودیهای قدیمی نوشته شده‌اند؛ و این ملودیها در آن زمان‌ ـ یعنی سالهای اواخر دهه ۱۳۴۰ و اوایل ۱۳۵۰‌ ـ با اجراهای فراوان و بی‌كیفیت، هنوز از حس و تأثیر نیفتاده بودند. تنظیم زیبای فریدون شهبازیان كه در آن سالها بسی نوآورانه بود، در سالهای بعد، محل تقلید و الگوبرداری تنظیم‌كنندگان دیگری شد كه تحت تأثیر زیبایی و سادگی عمیق آن قرار گرفته بودند. جام تهی از چهار قطعه تشكیل شده است؛ پر كن پیاله را، راپسودی برای سنتور و اركستر، راپسودی برای تار و اركستر و آهنگ «در كوچه‌سار شب»«جام تهی» از بهترین آثار به بازار آمده موسیقی در اوایل سال جاری بوده است. در تولید و نشر آن سلیقه‌ای عالی و خواص‌پسند به كار رفته و از شتاب‌زدگیهای عادت‌شده در آن اثری نمی‌بینیم. (هر چند كه جای یك شرح حال كوتاه از شادروان حبیب‌ا... بدیعی در آن خالی است.) خوب بود اگر دیگر آثار برگزیده موسیقی اصیل ایرانی با همین كیفیت و همین دقت و حس مسئولیت، به بازار می‌آمد. در سالهای گذشته، تولید آثار آرشیوی، گرفتار نوعی سودجویی شتاب‌زده و بی‌مسئولیتی شده است. این گونه آثار‌ ـ كه متأسفانه دیگر شرایط تولید مشابه آنها بسیار بعید به نظر می‌رسد‌ ـ اصطلاحا‌ً جزء كلاسیكهای موسیقی ما هستند و باید با بهترین وضعیت از لحاظ صوتی و گرافیكی، باز‌ ـ تولید شوند و خوشبختانه، «جام تهی»، سرشار از مختصاتی است كه آن را به كمال مطلوب نزدیك می‌كند.
بهار در نیاوران (منتخب اجراهای زنده). تهران، نشر موسیقی هرمس، ۱۳۸۳؛ نوار و سی.دی.
در بهار ۱۳۸۳، «هرمس» برگزاركننده كنسرتهای مختلفی با حضور مشترك هنرمندان ایرانی، فرانسوی و سوئدی و نروژی در كاخ نیاوران بود. در این مجموعه، خاطره آن اجراهای زنده در فضای روباز و مصفای كاخ نیاوران، ضبط شده است. گروههای بازاریلو، پرسیانو، هامون مارتین و برتوی كریستف ژونو. درج نام هنرمندان خارجی و ایرانی در این نوار قابل توجه است: از كریستف ژونو تا محمدرضا ابراهیمی؛ و تنوع سازها از آن هم جالب ‌توجه‌تر: از گیتار باس آكوستیك و نیكل هارپا (نوعی ویول) تا عود و كوزه و كلارینت و سرنا. والس سوئدی دختر بویراحمدی اجرای مشترك گروه بازار بلر. علی بوستان و علی رحیمی بر اساس موسیقی فولكور سوئد و ایران از شنیدنی‌ترین قطعات این مجموعه است.
هفت‌سین، به روایت طهران. آثار استاد اسماعیل مهرتاش با صدای محمد صفار منتشری.
تهران، موسسه فرهنگی هنری آوای باربد، نوروز ۱۳۸۴؛ نوار و سی.دی.
«هفت سین» از آثار «تك» (یونیك) و انحصاری در نوارهای موسیقی ایرانی است. آن را می‌توان اولین و تنها روایت / ضبط شنیداری از فولكلور تهران دانست. فرهنگ عامهٔ پایتخت ایران، با سابقه‌ای بسیار غنی، كه به درستی معلوم نیست چرا مورد بی‌مهری پژوهشگران قرار گرفته است. گویی فولكلور فقط مربوط به شمال خراسان و سیستان بلوچستان و .... و جوامع باستانی و بدوی است؛ ریشه این بی‌مهری را باید در گرایشهای به‌اصطلاح پژوهشی كه هر چند وقت یك‌بار به «ضرورت»های مختلف بین مدعیان پژوهش «م‍ُد» می‌شوند و بازار و بولتن و فستیوال می‌یابند، جست‌وجو كرد.
هفت سین، مجموعه هشت ترانه است كه در سالهای دور، زمانی كه تهران معنای قدیمی و تاریخی خود را از دست نداده بود، نشانه‌های زندگی مردم تهران را با زبانی ساده و شیرین و آهنگین توصیف می‌كرد: سیب، سمنو، سالنامه (تقویمی)، شمع، سبزی (نعنا ترخون)، آواز بیات تهرون (كوچه‌ باغی)، سكه و تخم‌مرغ، كه تقریبا‌ً همگی مربوط به مراسم نوروز هستند. سه آهنگ در ماهور، سه آهنگ در سه‌گاه و مخالف، یكی در چهارگاه و دیگری در شور، با كلام استادان: ابوالقاسم حالت و سید غلامرضا روحانی؛ با نغمه‌هایی از استاد اسماعیل مهرتاش و صدای شاگرد وفادارش، محمد صفار منتشری اجرا شده‌اند. پیش‌گفتاری كه سید‌علیرضا میرعلی‌نقی بر این مجموعه نوشته، روشنگر مطالب نوار و انگیزه انتشار آن است و جا دارد جداگانه هم به چاپ برسد. «هفت سین» از گرافیك واقعا‌ً زیبا و چشم‌نوازی برخوردار است و دقت در نگارش مطالب، از پیش‌گفتار تا شرح حال افراد و مشخصات عوامل فنی آن، بر ارزشهای ویژه این كار اصیل و ماندگار می‌افزاید.
به دنبال دل. آهنگهای علی تجویدی، با كلام رحیم معینی كرمانشاهی.
آواز علیرضا افتخاری. تنظیم اركستر: بهزاد خدارحمی. تهران، كانون فرهنگی هنری نی داوود، ۱۳۸۴. نوار و سی.دی.
بعد از انتشار نوار چون «یاد استاد» [و مشابه‌های دیگری كه خیلی سریع از روی آن تولید شدند]، گویا هنوز هم تب تند نوستالژی «بازسازی» ترانه‌های قدیمی فروننشسته است آلبوم «به دنبال دل» بهترین كیفیت را بین نوارهای مشابهی دارد كه از روی آثار آهنگسازان مطرح در سی الی پنجاه سال گذشته تولید شده است. لطف ملودیها و ح‍ُسن تلفیق اشعار به یك سو، و صدای جذاب افتخاری از سوی دیگر، عامل بسیار مهم در توفیق این نوار، هوشمندی و قریحه تنظیم‌كننده آن (بهزاد خدا رحمی) بوده كه نباید از كنار آن سرسری گذشت. ماهنامه مقام موسیقایی در شماره‌های آینده، نقدی و تحلیلی بر این نوار خواهد داشت.
یكی از هشت ترانه این نوار، اثر طبع شاعر و ترانه‌سرای نامدار زمان، زنده‌یاد رهی معیری است.
تك‌نوازی ویولن مجتبی میرزاده بر لطف و كشش این آلبوم افزوده است. منوچهر آزادی، ناشر آن، طبق آنچه كه در بروشور نوار نوشته است، قصد تولید آلبومهای دیگری از این دست را دارد و «به دنبال دل»، اولین كار از «سلسله جاودانه‌های اساتید شعر و موسیقی ایران» است.
ره‌آورد برادران امیدوار. (سفرنامه موسیقایی برادران: عیسی و عبدا... امیدوار).
تهران، كانون فرهنگی و هنری نی‌داوود، ۱۳۸۳، سی.دی.
«ره‌آورد» یك مجموعه انحصاری (شاید در سطح جهانی) است و انتشار آن در شرایط وانفسای حاضر كه حتی آثار به ظاهر پرفروش نیز به سختی خبر از بازگشت سرمایه اولیه می‌دهند، جز فداكاری فرهنگی خبر از چیز دیگری نمی‌دهد. این آلبوم كم‌نظیر‌ ـ بلكه بی‌نظیر ـ ضبطهای دو برادر جهانگرد ایرانی در سالهای ۱۳۳۴ ـ ۱۳۴۴ است كه با وسایل حجیم و سنگین و كم امكانات پنجاه سال پیش در دورافتاده‌ترین نقاط جهان تهیه شده است. با فیلم ویدیویی و كتاب سفرنامه برادران امیدوار، بسیاری افراد آشنا هستند و آثار آنها قابل دسترسی است. تصور اینكه دیگر امروز (سال ۱۳۸۴ شمسی) اكثر آن قبایل و مردمی كه این موسیقیها را اجرا كرده‌اند دیگر روی كره زمین نیستند، شنیدن این مجموعه را جذاب‌تر می‌كند و كیفیت نا‌روشن بعضی قطعات را (كه در چنین مجموعه‌هایی طبیعی است) از یاد می‌برد.
این آلبوم می‌توانست بروشور تخصصی‌تر و روشنگرانه داشته باشد، تراكهای آن درست تفكیك شود، در صورت امكان تصویر «سازها» و نكاتی درباره موسیقی آیینی ملل در آن درج گردد، اگر این مجموعه نفیس به چاپ دوم برسد، می‌توان آن را با كیفیت بهتری تحویل دانش‌پژوهان مشتاق داد. مشتاقانی كه ارزش كار برادران امیدوار را در پنجاه سال پیش و ارزش كار ناشر را در زمان حاضر، درك می‌كنند و بدان احترام می‌گذارند. در این سی.دی، قطعاتی در موسیقی آیینی برزیل، آنگولا، زنگبار، سیلان، استرالیا، افغانستان، پاناما، اندونزی، مالی، آفریقای جنوبی و ناهیتی را می‌شنویم.

فروغ خراسانی

منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر