سفیران کوچک فرهنگی

کاغذهای کوچک و رنگی که با نامه‌ها به هر کجا سفر می‌کنند از جاده‌های بسته عبور و پیام‌های نا آشنا را به آشنایان می‌رسانند. این تمبرهای رنگارنگ همه فرهنگ یک کشور را در کاغذی در ۵/۳۳ در ۴۶ میلیمتری به رخ می‌کشد و بی هیاهو حرف دل ملت‌ها را به دنیا می‌گوید. از دوران ناصر الدین شاه تاکنون تمبر در ایران به چاپ می‌رسد و از آن دوران تا کنون شکل‌های گوناگونی یافته و خاطره‌های تلخ و شیرین زندگی این کشور را در سینه نهفته تا پس از گذشت عمری در گوشه آلبومی، روی پاکت نامه‌ای یا شاید در موزه پست آرمیده و هر روز قیمتی فزون یابد.
● انواع تمبر
تمبرها به ۲گونه مالیاتی و پستی تقسیم می‌شوند. در اداره پست چهار نوع تمبر منتشر می‌شود؛ نخستین آن تمبر جاری است که برای دریافت هزینه خدمات پستی دریافت می‌شود. فریدون مزدکی، رئیس اداره تمبر شرکت پست درباره انواع تمبرها اینگونه توضیح می‌دهد:« تمبرها به ۴ دسته تمبرهای یادبود، جاری، تبلیغاتی و شخصی دسته‌بندی می‌شوند. تمبرهای جاری درتیراژ میلیونی، به صورت سری و برای ارسال نامه مصرف شده و برحسب نیاز تجدید چاپ می‌شود. تمبرهای یادبود تنها یک بار و برای یک موضوع خاص منتشر می‌شود.» چگونگی انتخاب سوژه‌های تمبر هم برای خود داستانی دارد. وی در این باره می‌گوید: «شورای تمبر هر ساله موضوع‌هایی را انتخاب و بر اساس آن تمبر چاپ می‌کنند البته وقایع خاصی هم بر اساس اتفاقات سال در برنامه انتشار تمبر قرار می‌گیرد. این تمبرها ۳۰۰ تا۳۵۰هزار قطعه است. البته ممکن است قطع این تمبرها بر اساس طرح آن متفاوت باشد. این تمبر‌ها برای ارسال نامه هم کاربرد دارد اما چون بعد از مدتی ارزش بالایی پیدا می‌کنند بیشتر جنبه جمع‌آوری دارند. »
● تمبر با عکس یادگاری
جالب است بدانید که سرویس تمبرشخصی ۴ سالی است که راه افتاده و شما می‌توانید عکس یادگاری خود را تمبر کرده و برای دوستان خود بفرستید. مطمئناً چنین کاری غافلگیری خوبی برای گیرنده خواهد بود. رئیس اداره تمبر وزارت ارتباطات در این باره می‌گوید:
«۲ برگ تمبرکه یک برگ آن همراه با تایید شرکت پست و یک قطعه تصویر مورد درخواست، درخواست کننده به فرد داده می‌شود که ۳۲قطعه است؛ ۱۶ قطعه عکس سفارش دهنده یا شرکت متقاضی تبلیغ و ۱۶ قطعه هم تمبر مورد تایید شورای تمبر.
حدود ۱۱۰فرم تمبر تایید شده برای انتخاب وجود دارد. ۲ قطعه این تمبر با هم روی پاکت چسبانده می‌شوند. هزینه این تمبر ۶هزار تومان است. تمبرهایی هم که برخی ادارات و شرکت‌ها برای تبلیغات انتخاب می‌کنند و در کنار یکی از تمبرهای جاری استفاده می‌شود، بخشی از این تمبرها در شبکه پستی کشور پخش می‌شود. آخرین تمبر تجاری متعلق به شرکت فولاد مبارکه است.»
● نخستین تمبر
نخستین تمبر ایران چگونه طراحی شد. در عهد بوق چه کسی تمبر ما را طراحی کرد؟ فریدون نوید فرحبخش که از کلکسیونر‌های بین‌المللی تمبر ایران است و در این زمینه ۲۰ مدال طلا کسب کرده، به این سوال این‌گونه پاسخ می‌دهد:«‌ طرح تمبر باقری حدود سال ۱۲۴۷ شمسی در پاریس آماده شد و حتی کلیشه‌ها را آنجا درست کردند. کلیشه‌ها را به تهران آوردند و اینجا چاپ کردند. «آلبرت بار» طراح این تمبر بود. چاپ تمبرهای دوران ناصری به اتریش سپرده شد و در زمان مظفرالدین شاه در هارلم هلند منتشر شد. در این دوران جز دو، سه سری تمبر که در چاپخانه فاروس منتشر شد تمبر دیگری تا زمان رضاخان در ایران چاپ نکردیم. در این زمان چون تمایل بر این بود که کارها در ایران انجام شود چاپخانه دولتی راه‌اندازی کردند. البته چند سری تمبر دوره سانسکریت هم در چاپخانه هارلم هلند چاپ شد اما در زمان محمد، رضا پهلوی جز چند سری تمبر که به مناسبت بزرگداشت ابن سینا، تولد شاه و پل پیروزی که ۳ سری در آمریکا و ۵ سری در لندن چاپ شد تا سرنگونی رژیم پهلوی تمبرها در ایران منتشر شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی جز یکسری تمبر که برای امام خمینی (ره) (۱۴ قطعه) و در پاکستان چاپ شد دیگر تمبرها بدون استثنا در ایران طراحی و به چاپ رسید.
● از ایده تا تمبر
چگونه تمبری از ایده و فکر به کاغذ چسب‌داری تبدیل می‌شود که در آلبوم یا پشت پاکت نامه‌ها قرار می‌گیرد؟ فریدون مزدکی، رئیس اداره تمبر شرکت پست مسیرهای سفارش طرح تمبر را اینگونه توضیح می‌دهد:«طرح‌های تمبر بر اساس درخواست‌هایی که از سازمان‌های مختلف ارگان‌ها، شرکت‌ها و موسسات یا بررسی‌هایی که خودمان بر اساس وقایع انجام می‌دهیم، ارائه می‌شود. بر اساس مناسبت‌های سال و موضوعات خاص، برنامه سالانه‌ای تدوین می‌کنیم و برای اجرا به اداره تمبر اعلام می‌شود. سپس نوبت به طراحی می‌رسد.
برای طراحی چند مسیر وجود دارد؛ همکاران اداره که کار تخصصی‌شان همین است وظیفه طراحی را انجام می‌دهند اما در مواردی و براساس سفارش‌های خاص به سراغ طراحان بنام می‌رویم. گاهی هم از تابلوهای هنرمندان مشهور استفاده می‌کنیم. به عنوان مثال پس از گرفتن اجازه چاپ از تابلوهای استاد فرشچیان زیاد استفاده کرده‌ایم. فراخوان داخلی و بین‌المللی از دیگر روش‌های طراحی تمبر است. امسال فراخوان داخلی داشتیم و سه موضوع سال نوآوری و شکوفایی نوروز و سی‌امین سالگرد انقلاب شکوهمند اسلامی را به فراخوان گذاشتیم. همچنین فراخوان جشنواره پیامبر اعظم(ص) یک فراخوان بین‌المللی بود که بهترین طرح‌ها انتخاب شد. البته برنامه‌هایی برای استفاده بهینه از ایده‌های طراحان کشورمان داریم. به عنوان مثال با انجمن گرافیک ایران جلسات متعددی داشتیم.» عبدالامیر صراف زادگان، کارشناس - مسؤول طراح تمبر نیز درباره این فرآیند چنین می‌گوید:«در شورای تمبر نمایندگانی از وزارتخانه‌های اقتصاد و دارایی، فرهنگ و ارشاد اسلامی و امورخارجه حضور دارند. آنها درباره طرح‌های تمبر شرکت پست نظر می‌دهند و با حساسیت خاصی طرح‌ها را بررسی می‌کنند. بعضی پوسترهای ۱۰ساله اول انقلاب برحسب موضوع یا نیاز به تمبر تبدیل شده‌اند البته با تغییراتی در نوشته‌ها و ظاهرآن. » او متذکر می‌شود که ابعاد ۵/۳۳ در ۴۶میلیمتر، اندازه تمبرهای یادبود است و تمبرهای جاری نصف آن طراحی می‌شود.
● امنیت
امنیت تمبر ماجرای جالبی دارد. در دوره قاجار بویژه در زمان احمد شاه افرادی سودجو به مقامات متوسل می‌شدند و مجوز انتشار می‌گرفتند. فریدون نوین فرحبخش در ادامه چنین توضیح می‌دهد: «تمبر‌ها در چاپخانه هارلم هلند چاپ شده بود و دوباره از روی همان کلیشه موجود چاپ می‌شد که به آنها تمبر‌های چاپ دوم می‌گوییم. افراد عادی هم با درست کردن مهرهای لاستیکی از روی کلیشه‌ها تقلید کرده و به نوعی تمبر تقلبی زدند. اما در دوران رژیم پهلوی مطلقا تمبری نداریم که از آن تقلب شده باشد. حتی گران‌ترین تمبر آن دوره،۳۰ریالی چاپ سال ۱۳۲۲ که هم اکنون قیمت آن حدود یک و نیم میلیون تومان است نیز تقلب نشده است.
در دوره‌های رژیم گذشته و دوره جمهوری اسلامی اصلا تمبر تقلبی نداریم.
سیستم طراحی و چاپ تمبر در کشور چگونه احتمال سرقت را کاهش می‌دهد؟ مزدکی، پرفوراژ یا همان سوراخ‌های سوزنی که اطراف تمبر دیده می‌شود را یکی از موارد امنیتی تمبرها می‌داند. این کار با توجه به دستگاهی که در چاپخانه دولتی ایران ویژه تمبر وجود دارد، در یک خط تولید انجام می‌شود. جنس کاغذ، چسب‌دار بودن پشت آن و فیلیگران (تصویر زمینه) تمبر از موارد امنیتی دیگر محسوب می‌شود. از ابتدای چاپ تمبر در ایران ۶ نوع فیلیگران برای آن در نظر گرفته شده است.
● نقش تمبر
همه می‌دانیم ایمیل و اینترنت جای نامه‌های کاغذی و تمبرهای رنگارنگ را گرفته و بسیار پیش آمده که دلمان برای دیدن تمبر تنگ می‌شود اما مشکلی که در اینجا به آن اشاره می‌شود، استفاده از نقش تمبر است یعنی نامه‌هایی که روی آن به جای تمبر واقعی مهر بی‌روح تمبر زده می‌شود. فرحبخش در این‌باره می‌گوید:«‌طبیعی است که مکاتبات بیشتر ازطریق اینترنت انجام شود تا از راه کاغذ، نامه و پست اما مشکل بیشتر و جدی‌تر استفاده از نقش تمبر است و این به کار تمبر ضرر می‌زند چون تمبر سفیر هر کشوری است. وقتی روی پاکت تمبری باشد و به دست گیرنده برسد ارزش آن از نقش تمبر بیشتر است که تنها کلمه پست و یک مبلغ روی آن درج شده است.
این بیشتر از اینترنت به تمبر ضرر می‌زند. نقش تمبر در دنیا مانند ایران متداول نیست. متاسفانه هم اکنون پشت باجه پست به شما تمبر نمی‌فروشند.» با وجود مخالفت این کلکسیونر تمبر برای استفاده از نقش تمبر این طرح یک موافق جدی دارد. داوود معین، کارشناس- مسؤول نقش تمبر است، وی می‌گوید:«سال ۱۳۳۶ دستگاه نقش تمبربرای نخستین بار وارد ایران شد. سال ۱۳۴۶ قانون استفاده از نقش تمبر به مجلس ارائه و دو سال بعد این قانون به تصویب رسید. کسانی که کار انبوه پستی داشتند، نمی‌توانستند روزانه به دوهزار پاکت نامه تمبر بزنند و ارسال کنند.
همین امر موجب رواج ماشین نقش تمبر در بخش خصوصی شد. مراکز دولتی غیر پستی مانند بانک‌ها هم از این دستگاه‌ها استفاده می‌کردند. دستگاه نقش تمبر به علت سرعت بالا و کاهش هزینه‌ها پس از انقلاب در مراکز پستی هم مورد استفاده قرار گرفت و در حال حاضرحدود یکهزار و ۵۰۰ ماشین تمبر در کشور فعال است.‌» در دنیا حدود ۳۰ میلیون ماشین نقش تمبر فعال است. او در توضیح عملکرد این جانشین تمبر می‌گوید: «وقتی به عنوان مثال ۱۰ هزار سند قرار است یک روزه ارسال شود، تمبر زدن روی آن دشوار است.
ضمنا پیدا کردن تمبر با مبلغ خاص آن مرسوله دردسرهای فراوانی دارد. ممکن است تمام اطراف مرسوله را با تمبر کادو کنیم چون بالا‌ترین مبلغ تمبر در کشور ۵۰۰ تومان است و گاهی هزینه‌های پستی به ۷۰ هزار تومان هم می‌رسد. دستگاه نقش تمبر از یک ریال تا ۱۰۰هزار تومان قابل تنظیم است. ماشین‌های نقش تمبر امکان نقش تمبر زدن ۱۰ تا ۱۲ هزار پاکت را دارند. استفاده از تمبر در تمام دنیا محدودیت‌هایی دارد. در دنیا تمبر بیشتر جایگاه جمع‌آوری و کلکسیونی دارد و ماشین‌های نقش تمبر و رایانه‌های نقش تمبر جایگزین آن شده است. به مرور زمان تمبر جایگاه خودش را از دست می‌دهد و فقط تمبر یادبود باقی می‌ماند».

منبع : روزنامه وطن امروز