صیانت از آرا؛ چرا و چگونه؟

شکی نیست که مقوله صیانت از آرا در آغاز کار در زمره مسئولیت‌های دست‌اندرکاران برگزاری انتخابات و به طور خاص، نهاد نظارت‌کننده بر انتخابات است و مسئولیتی است که قانون‌گذار از مجریان و ناظران انتخابات خواسته است، به گونه‌ای که بنا بر ماده ۳۱ قانون انتخابات ریاست‌جمهوری، وزارت کشور به نمایندگی از جانب قوه مجریه، مسئول اجرای قانون و حسن جریان انتخابات است و بنا بر یکی از مواد قانون هم معتمدان هیأت‌های اجرایی مسئولیت صحت برگزاری انتخابات را بر عهده دارند و نهاد ناظر هم مسئولیت دارد، به گونه‌ای اعمال نظارت قانونمند خود را پی گیرد تا سلامت، صحت انتخابات و حسن جریان آن بنا بر مفاد قوانین موضوعه و صد البته فراتر از گرایش‌ها و سلایق سیاسی همفکران، محقق شود.
اما تحقق مراتب بالا در کل فرآیند اجرا و نظارت انتخابات از سوی مجریان و برگزارکنندگان انتخاباتی ـ که همزمان با رقیبان خود در عرصه انتخابات با همه توان و ظرفیت در اختیار، مبارزه می‌کنند ـ کار ساده‌ای نیست، چراکه نهاد نظارت‌کننده بر انتخابات نیز در شرایط امروز، همچون مجریان می‌اندیشد و فکر می‌کند. بنابراین انتظار صیانت داشتن از یک جریان سیاسی که اجرا و نظارت را در اختیار دارند، امری بسیار دشوار است و این پرسش به ذهن متبادر می‌شود که چگونه دست‌اندرکاران اجرا و نظارت ـ که در دو میدان اجرا و نظارت و رقابت باید همزمان عمل کنند ـ بخواهند از آرای رقیبان خود که در بسیاری از موارد دیدگاه‌ها و منش آنان را قبول ندارند و در تقابل جدی با اندیشه‌ها و گرایش‌های خود و بعضا نظام می‌دانند، دفاع و پاسداری اطمینان‌بخش کنند؛ هرچند که اگر دست‌اندرکاران اجرا و نظارت، به دو گرایش متفاوت و متضاد، تعلق داشتند، بی تردید جای نگرانی کمتری بود، چراکه نوعی حساسیت نسبت به یکدیگر و کنترل رفتارها توسط دو جریان متفاوت بر سر دستیابی به قدرت، می‌توانست ضامن سلامت و صحت انتخابات باشد، اما در اوضاع کنونی که دست‌اندرکاران اجرا و نظارت به لحاظ سیاسی دارای ماهیت یکسان سیاسی هستند، ضرورت بیشتری ایجاب می‌کند که راه برای نظارت نهادهای مدنی، احزاب و نمایندگان کاندیداها در زمینه‌های گوناگون فراهم شود.
بنابراین صیانت از آرا، جدای از مسئولیت‌های مجریان و ناظران آن هم توسط احزاب، نهادهای مدنی، نمایندگان نامزدها و یا کمیته‌ها، نمی‌تواند نافی قوانین موجود باشد، چراکه در اصول گوناگون قانون اساسی از جمله اصل ۵۶، بر اعمال حق سرنوشت مردم به منزله یک حق الهی، تصریح شده و هیچ کس نیز نمی‌تواند مانع نظارت مردم از کم و کیف رقم خوردن تعیین سرنوشت آنان شود.
فراهم کردن شرایط اعمال نظارت مردم که در قوانین انتخابات از جمله ریاست‌جمهوری در ساحت نمایندگان نامزدها در هر شعبه اخذ رأی تا پایان شمارش آرا و جمع‌بندی نهایی صندوق، آشکارا تصریح شده است، پذیرفته‌شده است و مردم هر آینه، باید از این راه اطمینان یابند که مجریان و ناظران انتخابات، مسئولیت‌های قانونی خود را به درستی انجام داده و می‌دهند و امانت‌دار آرای آنها اعم از شمارش، اخذ رأی و جمع‌بندی بدون دخل و تصرف در جابه‌جایی آرا هستند یا خیر.
از سوی دیگر، دست‌اندرکاران اجرا و نظارت، باید به گونه‌ای رفتار کنند که اقدامات و جهت‌گیری‌های آنان هر نوع شایبه‌ای را از اذهان پاک کند و با به رسمیت شناختن هر نوع صیانت و نظارتی از ناحیه مردم، احزاب و ... که حق مسلم آنهاست، سلامت انتخابات را تضمین کنند.
صیانت از آرا، مطلب درست و بحقی است، چراکه مردم حق دارند با این‌‌گونه سازوکارها، ناظر رقم خوردن سرنوشت خود در کل فرآیند اجرا و نظارت انتخابات باشند و وزارت کشور و شورای نگهبان نیز از حضور مردم یا احزاب در قالب کمیته صیانت از آرا استقبال کنند تا میزان اعتماد مردم به مجریان و ناظران بیش از پیش افزایش یابد. بدیهی است، هر نوع مخالفت با صیانت از آرا، می‌تواند بر میزان شبهات و بی‌اعتمادی مردم به سلامت انتخابات بیفزاید و چه خوب است که وزارت کشور از هم‌اکنون با تدابیر مدیریتی و فراهم آوردن سازوکارهای لازم، زمینه را برای صیانت از آرا در ستادهای انتخابات سراسر کشور، هیأت‌های اجرایی و شعبات اخذر رأی فراهم آورد تا مردم با اطمینان و اعتماد بیشتر در انتخابات شرکت کنند و شبهات و نگرانی‌های کنونی از ساحت مجریان و ناظران انتخابات که در حقیقت نماینده یک جریان سیاسی هستند، پاک شود و با اطلاع‌رسانی به صورت شفاف از کل فرآیند انتخابات، مردم در جریان کم و کیف حق تعیین سرنوشت خویش قرار گیرند و بدون پنهان‌کاری در جریان اخذ رأی، شمارش آرا، جمع‌بندی آرا و دیگر امور مربوط به انتخابات قرار گیرند.
این مهم فراهم نمی‌شود مگر این‌که مردم بتوانند از طریق احزاب، نهادهای مدنی، نمایندگان نامزدها و نمایندگان مطبوعات در ساحت ناظران و یا بازرسان غیررسمی و غیروابسته به حکومت نظارت خود را اعمال کرده تا اطمینان از سلامت و صحت انتخابات به دست آید؛ هرچند که در قانون انتخابات ریاست‌‌جمهوری از عبارتی به نام «صیانت از آرا» قید نشده، در همین قانون، اجازه داده شده است که هر کدام از نامزدهای ریاست‌جمهوری در هر یک از شعب اخذ رأی، به تنهایی و یا مشترکا، نمایندگانی برای نظارت بر کل فرآیند انتخابات به نمایندگی از آنان حضور داشته باشند؛ این‌که در چه قالب و ترکیبی این نمایندگان نظارت خود را اعمال کنند، موضوعی است که به خود نامزدهای ریاست‌جمهوری ارتباط دارد و آنها هستند که می‌توانند در قالب کمیته صیانت از آرا و یا به هر گونه دیگر، نمایندگان خود را عهده‌دار این مسئولیت کنند.
واکنش مثبت دست‌اندرکاران اجرا و نظارت در رویارویی با کمیته صیانت از آرا، علاوه بر این‌که بر اعتماد مردم به مجریان و ناظران می‌افزاید، موجب می‌شود که نمایندگان نامزدها و یا احزاب از روند اجرا و نظارت انتخابات اطمینان بیشتری حاصل کنند و شبهات و نگرانی‌های احتمالی مرتفع شود. هر نوع مخالفت وزارت کشور و یا شورای نگهبان برای این حق مشروع و قانونی، نه تنها به سلامت انتخابات کمک نمی‌کند، بلکه بر میزان نگرانی‌های مردم، احزاب و گروه‌ها بیشتر افزوده می‌شود و این اطمینان نداشتن از سلامت انتخابات، موجب کاهش مشارکت مردم هم خواهد شد.
در حقیقت، سکوت قانون درباره موضوع صیانت از آرا توسط مردم، نمی‌تواند مانع اندیشیدن تدابیر اطمینان‌بخش در این‌باره شود؛ بنابراین، نمی‌توان مردم را ولی‌نعمت قلمداد کرد و خود را خدمتگزار و نوکر آنها دانست، اما از اعمال نظارت ولی‌نعمت‌ها جلوگیری کرد و اطلاعات و داده‌های انتخابات را از آنان پنهان نموده و نظارت آنان را برنتابید.

محمدعلی مشفق

منبع : سایت تابناک