سیاست اخلاقی معصومین(ع)

سیاست اخلاقی معصومین(ع)، احمد حیدری، انتشارات سروش هدایت، چاپ اول: ،۱۳۸۴ ص ۱۱۲
چند تنی از امامان(ع) كه از اسباب ظاهری قدرت اجتماعی برخوردار بوده اند، مجال آن را یافته اند تا در قلمرو سیاست و تدبیر امور اجتماعی نیز نوع منحصر به فردی از اخلاق مداری را تبیین كنند. مجموعه این روندهای الهی را كه بخشی از آنها در احادیث منقول از ایشان و بخشی دیگر در سیره آنان جلوه گر است، می توان «سیاست اخلاقی معصومان(ع)» نامید. كتاب حاضر نیز، كه در پی چنین انگیزه ای فراهم آمده است، تلاش می كند در سه فصل این بحث را توصیف كند؛ فصل اول (صص ۴۱-۱۱) (رفتار انبیا در تربیت و هدایت مردم) در واقع مقدمه دو فصل بعدی است. نویسنده در این فصل توضیح می دهد كه مبنای رفتار انبیا در تربیت مردم، حتی در آن جا كه ظاهری كوبنده و خشن دارد، مبتنی بر ارشاد و خیرخواهی است و نه بر اساس «داغ دل گرفتن» (ص ۱۲). بر این مبنا مهم ترین آداب انبیا در هدایت مردم در هفت بند بیان و تبیین می شود. در این هفت محور، نویسنده با استناد به تاریخ انبیا در قرآن، بیش از هر چیز به دلسوزی، شفقت و نرمخویی پیامبران الهی در دعوت خویش اشاره می كند. در تمام این استنادها به نمونه هایی از ادب دینی در قرآن برمی خوریم كه به واقع اوج رأفت، مردم داری، حق خواهی، تحمل و پایداری است. نهایت این متانت و رواداری شجاعانه و از منظر حق را در این آموزه قرآنی می بینیم كه به اهل اسلام توصیه می كند كه حتی بت ها و خدایان دروغین اهل شرك را دشنام ندهند: «... ولاتسبوا الذین یدعون من دون الله...» (انعام / ۱۰۸).
این همراهی با مردم از سوی انبیا، در عین حال، این قطعیت را به همراه دارد كه آنان بیش از مردم عادی می فهمیده اند و به قولی اگرچه با عامه مردم مواجه بوده اند، اما از «عوام پسندی» پرهیز می كرده اند (ص ۳۱) و با تمام آنچه به عنوان نمودهای عوام پسندی، عادت گرایی و نیاكان پرستی بوده، از در مخالفت درمی آمده اند. (ص ۳۴) فصل دوم به «سیاست اخلاقی امام علی(ع)» می پردازد (صص ۶۸-۳۳). نویسنده در آغاز به این نكته اشاره می كند كه «در طول تاریخ بشر، سیاست با اخلاق همراهی نداشته و سیاستمداران رعایت اخلاق اسلامی را با عمل سیاسی مناسب ندانسته اند» (ص ۴۳)، اما «امام علی(ع) در دوران امامت و خلافت خویش معلم سیاست اخلاقی بود» (همان). نویسنده در فصل سوم یكی از مصادیق سیاست اخلاقی از دیدگاه علی(ع) را به بحث می گذارد: «قهر و مدارا در حكومت علوی» . مطابق تحلیل نویسنده، علی(ع) با مخالفان غیربرانداز سیاست ،مدارا را در پیش می گرفته است: «امام(ع) در روش حكومتی خود، اصل را بر اعمال سیاست مدارا با مخالفان قرار داده و از اعمال قهر و زور حتی الامكان ابا داشت. حكومت های قبل و بعد از امام(ع) تحمل وجود مخالف را نداشتند و از افراد مخالف به زور بیعت می گرفتند و آنها را وادار به اطاعت یا سركوب می كردند» (ص ۹۳). سیره علوی رازهای شگفت دارد با اهل حقیقت: سلطان بودن و پاك بودن تجربه ای نیست كه افراد بی شماری آن را زیسته باشند. سیره علی(ع) اینك، حتی اگر نتوانیم به تمام و كمال آن را در خود به ظهور برسانیم- كه نمی توانیم- اما می تواند مقتدای دوستداران مقام علوی باشد.

منبع : روزنامه همشهری