پنجره‌های نقره‌ای

هنگامی‌که قرار بود جهان پا به هزاره سوم میلادی بگذارد و پایان هزاره دوم را جشن بگیرد، یونسکو، سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد، با تفسیر خود از واژه ”بی‌سوادی“ همگان و دست کم قشر عظیمی از جهان به‌ویژه محدوده توسعه نیافته را شگفت‌زده کرد. در تعریف یونسکو آمده بود: در سال ۲۰۰۰ (یعنی آغاز هزاره سوم) هر کس که کار و فعالیت با رایانه را نداند و با آن آشنا نباشد، بی‌سواد محسوب می‌شود. چنین بود که کم‌کم ندای تغییر رفتارهای خواندن و نوشتن نیز برای قرن ۲۱ تغییر یافت.
نزدیک به ۵ سال است که پنجره‌ای به نام ”وبلاگ“ از طریق رایانه و به وسیله اینترنت رو به‌سوی فارسی زبان برای انتقال نظرات یا ارائه اطلاعات خود گشوده شده و رو به فزونی است.وبلاگ یکی از مردمی‌ترین و عامیانه‌ترین رسانه‌های مدرن و امروزی است که توانسته محبوبیت ویژه‌ای را در بین مخاطبان روزانه اینترنت به‌ویژه جوانان پیدا کند، اکنون مجموعه وبلاگ‌های فارسی را از نظر شمار در مقام چهارم جهان قرار داده‌اند. هر چند بسیاری وبلاگ‌ها را عرصه نوشتار خصوصی افراد می‌دانند اما برپائی چند جشنواره رسمی و گردهمائی وبلاگ‌نویسان در ایران که استارت آن اولین‌بار از طریق مجموعه پرشین‌بلاگ در سال گذشته زده شد، این رسانه خصوصی را به جامعه و عرصه عمومی کشاند.در این میان، وبلاگ‌ها را برخی دفتر خاطرات روزانه‌ای که در برابر چشم‌ها نوشته می‌شود می‌دانند و برخی از روزنامه‌نگاران نوین نیز بر این عقیده‌اند که این صفحات الکترونیک روزنامه‌هائی هستند که نه در عالم گوتنبرگی، بلکه در بزرگراه‌های اطلاعاتی ـ اینترنت ـ منتشر می‌شود.به هر روی، در دنیائی که انتشار اخبار به مدد اینترنت تقریباً آزاد است و در کشوری چون ایران که واژه ”چه خبر؟“ شاید یکی از کلیدی‌ترین و پایه‌ترین سؤالاتی باشد که در دیدارهای روزانه با دیگران مورد استفاده قرار می‌گیرد، شاید در چنین شرایطی باشد که بتوان گفت وبلاگ‌ها می‌توانند اطلاع‌رسان هم باشند.اما از آنجا که وبلاگ‌ها در عرصه اطلاع‌رسانی ایران موفق به کسب نقش چندان قابل قبولی نشده‌اند، شاید به این خاطر باشد که با وجود محدودیت‌های بسیار، هنوز عرصه اطلاع‌رسانی در کشور بسته نشده است و از طرفی هم، بسیاری از وبلاگ‌ها نیز از ضعف دقت حرفه‌ای در نوشتارهای خود رنج می‌برند. به هر حال روزگار چنان گذشت که کم‌کم از تعداد وبلاگ‌های سیاسی کاسته و بر وبلاگ‌های ادبی، هنری، فرهنگی، اجتماعی و بعضاً مذهبی افزوده شد.از دیگر خصوصیات این رسانه الکترونیک در ایران، اکثریت جوان بودن کاربران و نویسندگان آن است و گاهی به همین دلیل به آنان جساتری در نقل برخی مضامین می‌دهد که امکان درج آن در سیاست‌های رسمی نیست و البته تماماً اینگونه وبلاگ‌ها با نام مستعار انتشار می‌یابند. در این بین وبلاگ‌های جمعی نقش فعال‌تری را ایفا می‌کنند که در وهله اول شامل اطلاعات، سرگرمی و انتقال نظرات شخصی پیرامون رویدادهای روزانه می‌شوند.از سوی دیگر، ما در روزگاری زیست می‌کنیم که بنابر آمار AP, VPI, Reuter و AFP این چهار بنگاه بزرگ خبری جهان، روزانه جمعاً بیش از ۳۴ میلیون کلمه را به زبان‌های گوناگون به تمام کشورهای جهان ارسال می‌دارند و VPI به تنهائی اخبار خود را به ۱۱۴ کشور و به ۴۸ زبان مختلف به فروش می‌رسانند. حال جای این پرسش است که در چنین انفجار اطلاعاتی، جای این پنجره‌های کوچک کجاست؟با توجه به اینکه می‌توان رسانه‌های الکترونیک را بستری مناسب برای دریافت اطلاعات و اخبار و در عین حال کانالی دموکراتیک برای انتقال مسائل اجتماعی دانست، با کمی تسامح وبلاگ‌ها را نیز می‌توان در این گسترده عظیم گنجاند.اما همگان به این پدیده نوین دیدی مثبت ندارند. دکتر یعقوب فرجامی، استاد دانشگاه معتقد است که ”ظهور کامپیوتر و تحولات شگرف و حیرت‌آور در این زمینه، بدون تردید پیامدهای اجتماعی و فرهنگی زیادی را خواه داشت. شاید ما هنوز به آن جایگاه زمانی نرسیده‌ایم که این تحولات را احساس یا به چشم مشاهده کنیم ولی بدون شک در آستانه احساس چنین دوره‌ای هستیم.“وی ادامه می‌دهد: افرادی که دارای وبلاگ می‌شوند، معمولاض خود را وقف این کار می‌کنند و کارهای مثبت و مفیدی را که برعهده‌شان است، انجام نمی‌ٔهند.دکتر فرجامی با اشاره به جوان بودن جمعیت کشور می‌افزاید: جوان تحت‌تأثیر حرف‌های زیبا مسخ و هیپنوتیزم می‌شود و این روشی است که بسیاری از افراد در کنترل افکار جوانان از آن استفاده می‌کنند. در دنیای وبلاگ که بیشتر جوانان و دانشجویان درگیر آن هستند، این روش درصدد اعلام حضور جدی است زیرا اینترنت هنوز هم اسمش در جامعه بزرگ تلقی می‌شود و داشتن یک صفحه و حضور در اینترنت از نظر مردم عامی، مهم و جدی تلقی می‌شود. این استاد دانشگاه، با اشاره به اینکه مخالفتی با ایجاد فضای باز و نشر مطالب ندارد، ابراز می‌دارد: وبلاگ فضای بازی است که استفاده کنترل نشده از آن می‌تواند منجر به فسخ و به بردگی کشیدن جوانان شود.یعقوب فرجامی در پایان درباره استفاده از فضای باز ایجاد شده در اینترنت و وبلاگ‌ها می‌گوید: باید فضاهای مفیدی برای پاسخگوئی دقیق به پرسش‌های جوانان ایجاد شود و با نزدیک کردن آنها به قرآن و شناساندن واقعیت‌های دینی، جوانان را که چشمانی تیزبین و قلبی احساسی دارند، یاری داد.“اما کسانی چون دکتر عقیلی، استاد دانشگاه، بر این نظرند که رشد وبلاگ‌نویسی به‌حدی است که با گسترش و توسعه آن نمی‌توان زیاد مقابله کرد.عقیلی وبلاگ‌نویسی را پدیده‌ای می‌داند که ذاتی جهانی دارد و تقریباً در تمامی جوامع اعم از جوامعی با تعدد رسانه‌ای یا جوامعی که به‌‌نحوی دارای انسداد رسانه‌ای هستند، در حال شکوفائی و رشد است.وی در میزان آزادی وبلاگ‌ها، آزادی آنها را مقتضیات و شرایط جامعه مرتبط می‌داند و از آنجا که وبلاگ‌نویسی پدیده جدیدی است که حق دستیابی به اطلاعات و پردازش آنها را تسهیل کرده، او معتقد است که اعمال اراده در این نوع از رسانه، کمتر می‌تواند در حدودی باشد که در مورد رسانه‌های نوشتاری اعمال می‌شود، اما متذکر می‌شود که ”این بدان معنا نیست که برای وبلاگ‌ها نباید هیچ حد و حصری قائل نشد.“دکتر عقیلی خاطر نشان می‌کند: ”وبلاگ‌نویسی، نوعی تغییر برای اطلاع‌رسانی است و در واقع دریافت، انتشار و تعامل اطلاعاتی است که به‌صورت وبلاگ‌نویسی درآمده و یکی از نمونه‌ها و نشانه‌های ورود کشور به جامعه اطلاعاتی است.“البته یکی دیگر از جنبه‌های وبلاگ‌نویسی، کمک آن به تجارت الکترونیک است، به گونه‌ای که کمتر سایت خدمات‌رسان در زمینه وبلاگ دیده می‌شود که جایگاهی برای درج آگهی را پیش‌بینی نکرده باشد. همچنین اغلب مراجعه‌کنندگان به وبلاگ‌ها معمولاً با وبلاگ‌هائی که موضوعات تجاری داشته‌اند نیز برخورد کرده‌اند؛ بر همین اساس که برخی،وبلاگ‌ها را در هزاره جدید سبب رونق بخشیدن به تجارت در فضای مجازی می‌دانند.سال گذشته بیل گیتس، رئیس شرکت مایکروسافت، اعلام داشت: ”وبلاگ‌ها فضای بسیار مناسبی برای مسئولان تجاری هستند، تا در این فضا به بیان چگونگی عملکرد شرکت‌ها و نیز معرفی محصولات خود به مشتریان بپردازند.“ و تأکید می‌کند که ”فضای وبلاگ‌ها برای معرفی تجارت شرکت‌ها به کاربران، بر فضای ایمیل و سایت شرکت‌ها برتری دارد.“ و به همین دلیل است که هم اکنون بیش از یک‌هزار نفر از کارمندان مایکروسافت دارای وبلاگ‌های شخصی هستند که در آن به معرفی پروژه‌های آتی خود به مشتریان مایکروسافت می‌پردازند.مایکروسافت با توجه به گفته گیتس که وبلاگ‌ها را ابزاری ارتباطی در تجارت دانسته است، قصد دارد تا در چند سال اخیر موضوعاتی از قبیل اطلاعات شخصی، تبلیغ محصولات یا خبرها را در صدر سیاست خود در امر وبلاگ قرار دهد و حتی از سال گذشته اقدام به راه‌اندازی سرویس آزمایشی وبلاگ برای ژاپنی‌ها کرده که توانائی تحت پوشش قرار دادن بیش از یک میلیون کاربر را داراست.باید به نکات فوق این را هم افزود که هکرها، سرویس‌های رایگان را ابزاری مناسب برای پخش کدهای مخرب می‌دانند. شرکت وب‌سنس که در حوزه امنیت شبکه فعالیت می‌کند، یک ماه پیش اعلام کرد که خرابکاران الکترونیکی به‌صورت رو به رشدی از وبلاگ‌ها و سایر سرویس‌های رایگان آنلاین اینترنتی جهت انشار کدهای آلوده خود بهره می‌برند که هدف اصلی‌شات نصب نرم‌افزارهائی برای سرقت اطلاعات شخصی کاربران و از کار انداختن رایانه‌های آنها است.از این رو است که بسیاری از کارشناسان ارتباط جمعی، دست‌اندرکاران نشریات الکترونیک، کاربران اینترنت و حتی فعالان در عرصه تجارت چشم به این پدیده نوظهور دوخته‌اند که شاید بتوان در آینده نه چندان دور، تغییرات ملموسی را به‌وجود آورد و از دیگر سو با نزدیک کردن ارتباطات و ادغام حوزه‌های شخصی با روابط الکترونیک جمعی، بتواند اندیشه دهکده جهانی و آمال آنان را که به جهانی شدن می‌اندیشند، محقق سازد.

منبع : روزنامه اعتماد