قزوین ، استان قزوین

بنای اولیه شهر قزوین را به شاپور اول ساسانی معروف به شادشاپور نسبت می‌دهند : شادشاپور شهر قزوین را برای جلوگیری از تهاجمات دیالمه بنا نهاد و در آن دژ و استحكامات به وجود آورد و سپاهیان خود را در آن‌ها استقرار داد. به مرور زمان، پایگاه نظامی شاپور توسعه یافت و هسته اصلی شهر قزوین به وجود آمد. موقعیت این شهر همواره به عنوان گذرگاه مهم طبرستان و دریای مازندران (خزر) اهمیت فراوان داشته است.
بعد از حمله اعراب به ایران و آغاز دوره فتوحات اسلامی، براءبن عازب - از سرداران معروف عرب - در سال 24 هجری قمری، قزوین را محاصره كرد. مردم قزوین مانند مردم بسیاری از شهرهای دیگر، اسلام را پذیرفتند و از پرداخت جریمه معاف شدند. قزوین كه در دوره ساسانیان پایگاه مستحكمی برای جلوگیری از هجوم مهاجمان دیلمی بود،‌ در دوره اسلامی نیز به پایگاه و مبداءِ عملیات بعدی لشگریان عرب تبدیل شد. در زمان امویان، محمد - پسر حجاج بن یوسف معروف - نخستین مسجد جمعه آن را بنا نهاد كه به مسجد‌الثور معروف شد. این مسجد تا زمان هارون‌الرشید معتبرترین مسجد قزوین بود.
در سال 176 هـ.ق قلعه یا شهر دیگری توسط خلیفه هادی موسی بن عباسی در مقابل شهر قدیم قزوین ساخته شد كه به مدینه‌ موسی یا مدینه مباركیه معروف شد.
در دوره‌های بعد، هنگامی كه هارون‌الرشید خلیفه عباسی در راه خراسان از قزوین می‌گذشت، پس از آگاهی از گرفتاری‌های مردم قزوین در مقابل هجوم‌های دیالمه و مقاومت شجاعانه آن‌ها،‌ دستور داد سعدبن‌العاس - والی عراقین و قزوین - حصاری به دور مدینه موسی و مباركیه بكشد و مسجدی نیز در آن بسازد؛ ولی به علت مرگ هارون‌‌الرشید، حصار ناتمام ماند؛ تا این ‌كه یكی از فرماندهان ترك دستگاه عباسی به نام موسی‌ابن بنا كه مأمور جنگ با حسین بن زید علوی شده بود، ‌در سال 256 هجری قمری بنای آن را به اتمام رساند.
ناصرخسرو قبادیانی در سفرنامه خود در سال 438 هجری قمری شهر قزوین را چنین توصیف كرده است :
... باغستان بسیار داشت، بی‌دیوار و خار، و هیچ مانعی از دخول در باغات، و قزوین را شهری نیكو دیدم، باروی حصین و كنگره بر آن نهاده و بازارهای خوب،‌ مگر آن‌‌كه آب در آن اندك بود و منحصر به كارگرها در زیرزمین و رئیس آن شهر مروی علوی بود.
از اواخر قرن پنجم هجری تا زمان حمله هلاكو به قلعه‌های اسماعیلیان، سرزمین قزوین تحت تأثیر حوادث مربوط به نهضت حسن صباح و جانشینان او قرار داشت و شاهد نبردها و جنگ‌های طولانی میان سپاه حكومت مركزی و اسماعیلیان بود. در زمان صفویه، با برگزیده شدن قزوین به پایتختی، این شهر اعتبار بیش‌تری یافت و آثار و بناهای متعددی در آن بنا گردید.
در دوره قاجاریه كه تهران به پایتختی انتخاب شد، قزوین به علت استقرار در مسیر جاده تهران به اروپا و روسیه، اهمیت قابل ملاحظه‌ای یافت.
درخصوص پیدایش نام قزوین، در متن‌های تاریخی، نظراتی چند مطرح شده است كه در زیر خلاصه‌ای از آن‌ها آورده می‌شود :
تاریخنگاران ایرانی و عرب بر آن‌اند كه واژه «قزوین» از جمله «این‌كش‌وین» گرفته شده است. گوینده سركرده سپاه كسرا در صف لشكریان خود به هنگام نبرد در این سرزمین خللی دید و با عبارت «این‌كش‌وین» (یعنی بدان كج ‌بنگر) زیردست خود را مأمور رفع خلل كرد و در نتیجه، سپاهیان او پیروز شدند. آن‌گاه در جایگاه مزبور شهری بنا كردند و به این مناسبت آنجا را «كشوین» نامیدند و در دوره اسلامی، عرب‌ها،‌ این واژه را معرب كرده و آن را «قزوین» نامیدند.
اما در متن‌های تاریخی یونانی چنین آمده است كه : پیش از دوران هخامنشی، مردمی در كرانه غربی دریای قزوین می‌زیستند كه به گفته بعضی از تاریخنگاران یونانی و آریایی، از نژاد «میت‌تانی» شمرده می‌شدند. این قوم كه آن را كاسی یا كاسیت نامیده‌اند، ظاهراً مدت‌ها پیش از مادها به ایران آمده و قرن‌ها در كرانه ‌غربی دریای كاسپین (خزر) استقرار یافته بود. نام قزوین نیز گویا از همین نام (كاسپین) گرفته شده است.
نظر دیگری، وجه تسمیه قزوین را متأثر از موقعیت طبیعی، جغرافیایی و حوادث تاریخیِ روی‌داده در آن می‌داند. گفته می‌شود كه كوهستان‌های شمالی قزوین همواره زیستگاه مردمان سركش بوده و آبادی‌های دشت قزوین پیوسته دستخوش تاخت‌وتاز و تاراج طایفه‌های گوناگون بوده است. برای جلوگیری از تاخت‌وتاز كوه‌نشینان، به فرمان حاكم‌وقت، یك دژ در مدخل كوهستان شمالی قزوین و دژ بزرگ دیگری برای استقرار سپاهیان در محل كنونی قزوین بنا كرده‌‌اند : اولی را «دژ بالا» و دومی را «دژ پایین» نامیده‌‌اند. با گذشت زمان، نام «دژ پایین» دچار دگرگونی شده و به «دژپین»، «گژوین» و سپس «كشوین» تبدیل شده است. در دوران شاپور ذوالاكتاف، بر جای همان دژ، قلعه‌ای بنا كرده و به همان نامی كه قبلاً به آن معروف بوده، آن را «كشوین» خوانده‌اند. این نام در دوره اسلامی معرب شده و به «قزوین» تغییر یافته است.
در حال حاضر، قزوین یكی از شهرهای آباد و بزرگ ایران و مركز استان قزوین می‌باشد.