تشخیص اسپوروتریکوز

از سلسله مقالات بیماریهای قارچی، به معرفی بیماری قارچی تحت حاد و مزمن sporotrichosis که در اثر قارچ دو شکلی و دو مرحله‌ای به ‌نامSporotrichom- schenckii که به حالت ساپروفیت روی خاک و گیاهان زنده یا مرده وجود دارد می‌پردازیم، در ضمن یادآوری می‌گردد که محتوای غالب مجموعه‌ی، حاضر توسط پزشکان برای دیگر پزشکان گردآوری شده است تا بیش از پیش اشراف کامل به شناخت عوامل قارچی بیماریزا داشته باشند، چرا که امروزه قارچ‌شناسی پزشکی به عنوان یکی از فصول مهم پاتولوژی بیماری قرار گرفته است. طی جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با بیماری مذکور، سعی بر این بوده که مطالب خیلی نزدیک به پراتیک و تاکید بر محور تشخیص و درمان استوار گردد. به این منظور برای شناسائی بهتر، از تصاویر رنگی اورژینال که دارای اهمیت خاصی در تعلیم و تدریس دارند استفاده گردیده است تا مورد استفاده رشته‌های مختلف پزشکی، علوم آزمایشگاهی و کلینیکال پاتولوژی و دانشجویان رشته‌ی پزشکی قرار گیرد.
● اسپروتریکوز Sporotrichosis
اسپروتریکوز بیماری قارچی تحت حاد و مزمن بوده که با ضایعات ندولر جلد و زیر جلد و با گرفتاری غدد لنفاوی مشخص می‌شود و انسان و حیوان را مبتلا می‌سازد. عامل بیماری قارچی است دو شکلی و دو مرحله‌ای به نام Sporotrix-sehenekii در طبیعت به حالت ساپروفیت در خاک یا روی گیاهان زنده یا مرده وجود دارد و معمولاً از ضایعات پاتولوژیک انسانی و حیوانی جدا می‌گردد. گاهی نیز از حاملین سالم جدا شده است. این قارچ اولین بار در سال ۱۸۹۸ توسط Schenek از عفونت حاصله از آن از بیمار جدا و تعریف شده است.
از نظر انتشار جغرافیائی اسپروتریکوز تقریباً در تمام کره‌ی زمین دیده شده است ولیکن در نقاط مرطوب و گرم موارد مشاهده شده از درصد بالائی برخوردار است. این عفونت در آمریکای لاتین (اوروگوئه- شمال آرژانتین، جنوب شرقی برزیل، کلمبیا، ونزوئلا، کاستاریکا، گواتمالا و مکزیک) و جنوب شرقی آسیا موارد بیشتری دیده شده است. اپیدمی این بیماری به احتمال زیاد در آفریقای جنوبی بوده به طوری که بین سالهای ۱۹۴۱ تا ۱۹۹۴ حدود ۳۰۰۰ مورد در معادن طلای آفریقای جنوبی گزارش شده است و سایر نقاط از این نظر کم‌اهمیت‌تر بوده‌اند اگر چه موارد زیادی در فرانسه در دهه‌ی اول قرن بیستم مشاهده شده است ولی اکنون سالهای زیادی است که در اروپا اسپروتریکوز دیده نشده است مگر مواردی به صورت تک گیر.
● عامل بیماریزائی:
عامل بیماری توسط Schenek در سال ۱۸۹۸ جدا و شناسائی شده است. قارچی است دو شکلی و دو مرحله‌ای به نام Sporotrix schenckii که به طور ساپروفیت در محیط زندگی می‌کند به نحوی که این قارچ از خاک، چوب گیاهان جدا شده است.
انتقال مستقیم قارچ گاهی از حیوانات اهلی به انسان دیده شده است. همچنین (ماهیان آبهای برکه)، موش‌های صحرائی و حشرات نیز موجب انتقال و جدا شدن قارچ از آنها می‌باشد.
انتقال عفونت در اثر گاز گرفتگی طوطی و سگ به انسان مشاهده شده است و هم‌چنین گزارشی از انتقال عفونت توسط لباس‌های آلوده که با ضایعات چرکی تماس داشته است وجود دارد ولیکن انتقال مستقیم عفونت از انسان به انسان دیده نشده است.
عفونت در تمام سنین و همه‌ی نژادها مشاهده گردیده و از نظر جنس مردها بیشتر از زنان مبتلا می‌شوند. بیماری اغلب در کشاورزان، باغبانان و گل‌فروش‌ها دیده می‌شود. پرسنل آزمایشگاه ممکن است در ضمن کار در اثر تماس با کشت این قارچ یا حیوانات آلوده به این بیماری مبتلا شوند.
قابل توجه اینکه اولین مورد بیماری در ایران توسط سرویس قارچ‌شناسی دانشکده‌ی بهداشت دانشگاه تهران گزارش شده است. تلقیح‌تروماتیسمی ولو هر قدر کوچک و کم موجب نفوذ قارچ به پوست یا زیر پوست می‌شود.
● علایم:
منظره‌ی ضایعات آن قدر متغیر می‌باشد که از یک حالت به حالت دیگر ممکن ا ست اشکال متعدد کلینیکی را ایجاد نماید. این پلی‌مرف بودن ضایعات ایجاب می‌نماید تا طبقه‌بندی مناسب برای شناسائی آنها به وجود آید به طوری که بعضی از محققان چون D.Grigoriu و همکارانش در ۱۸۰ مورد مطالعه در بررسی شخصی یا ۱۴۰ مورد بررسی شده در کالج بالفورت و کاراکاس طبقه‌بندی زیر را مطرح نموده‌اند:
۱) اشکال پوستی که خود به صورت ضایعات منفرد موضعی یا ضایعات متعدد است. در ضایعات منفرد موضعی واجد دو شکل متفاوت منتشر (توسعه‌یافته) و تمایل به مرکز (لنفاتیک) می‌باشد.
۲) شکل استخوانی و مفصلی
۳) فرم احشائی
بنابراین از محل استقرار ضایعه به خوبی استنباط می‌شود که ضایعه‌ی اولیه منفرد باقی مانده یا اینکه به صورت ضایعات منتشره در اثر توسعه و گسترش با فاصله از ضایعه‌ی اولی است. در این مورد طرح Borolli جالب توجه است به این معنی که ضایعات استمرار یافته‌ی منفرد را شبیه کوه آتشفشان و فرم منتشره را به یک مجمع الجزایر آتشفشان تشبیه می‌نماید.
در فرم مرکزی یا لنفاتیک، اسپروتریکوز تمایل به مجاری لنفاتیک داشته به طوری که ضایعه‌ی اولی به طرف ریشه‌ی عضو مبتلا کشیده می‌شود. این اختلاف در اشکال ضایعات بیشتر مربوط به فرم جلدی بیماری بوده و در سایر اعضا این اختلاف نادر است. D.Borolli ۳۴% موارد را جانشین جلدی ۲۰% را در اشکال منتشره و ۴۴% را مربوط به فرم مرکزی یا لنفاتیک می‌داند در صورتی که براساس این مطالعه فرم موضعی متعدد جلدی بیش از ۲% می‌باشد. از طرف دیگر در بررسی Belfort درصد ضایعات فوق به ترتیب ۴۳%، ۸% و ۴۲% و ۷% برآورد شده است که این اختلاف درصد ضایعات مربوط به تحقیقات و مطالعات شخصی می‌باشد. به هر صورت برای سهولت و سادگی محققان اسپروتریکوز را به دوفرم جلدی و منتشر بسنده کرده‌اند.
● اشکال جلدی اسپروتریکوز:
اسپروتریکوز معمولاً در قسمت‌های عریان بدن مستقر شده و غالباً این نواحی انتهاها می‌باشد (حدود ۵/۸۲%) موارد و آمار ارائه شده با درصد بیشتر در انگشتان با ارجحیت دست راست است. در یک بررسی ۶۰% موارد در اعضای فوقانی گردن مستقر بوده و ۱۱% موارد اعضای تحتانی خصوصاً در پاها ۲% در صورت و ۴% در سایر نواحی بدن است ( اشکال ۱-۲-۳). تلقیح اسپور قارچ در نتیجه‌ی تروماتیسم به وجود می‌آید که امکان دارد مقدار آن ناچیز باشد پس از ورود عامل قارچ به محل تلقیح از چند روز تا سه ماه طول می‌کشد تا ضایعات ظاهر شوند.
ضایعه شروع به توسعه یافتن می‌نماید. ضایعه‌ی اولی را که شانکر تلقیح نیز می‌نامند ایجاد می‌گردد. ضایعه در بدو امر به صورت ندول کوچک سفت و بسته و باقوام الاستیکی بدون بو و متحرک بوده و سپس به پوست می‌چسبد. پوست محل ضایعه به رنگ‌های قرمز- بنفش بوده و به تدریج ندول متحرک و در نهایت فیستوله و زخمی شده و مانع سروزیته یا چرکی از آن خارج می‌شود. کناره‌ی زخم ممکن است حالت ادم وژتان و کروت‌دار داشته باشد بعد از مدتی که از چند روز تا چند هفته طول می‌کشد زخم اولیه توسط ضایعات اقماری احاطه می‌شود که به تدریج به طرف غدد لنفاوی کشیده شده و آنها را گرفتار می‌کند.

دکتر مختار فروزش/پاتوبیولوژیست
مهتا فروزش
دکتر مهردخت حمیدی/پاتولوژیست
دکتر حسن صف آرا/داخلی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز