طاق بستان

طاق بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌های دوره‌ی ساسانی است که در شمال غربی شهر کرمانشاه در غرب ایران واقع شده است. وجود کوه و چشمه در این مکان، آن را به گردشگاهی روح‌فزا تبدیل نموده که از زمان‌های دیرین تا به امروز مورد توجه بوده است.طاق بستان در زبان بومی (کردی) طاق وسان گفته می‌شود.
«سان» به معنی سنگ می‌باشد و به این ترتیب طاق بستان طاق سنگی معنی می‌دهد. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده است. شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشید را برای تراشیدن تندیس‌های خود برگزیدند، اما از زمان اردشیر دوم و شاهان پس از او طاق بستان را انتخاب کردند که در بین راه جاده‌ی ابریشم قرار داشت و دارای طبیعتی سرسبز و پر‌آب بود.
طاق بستان شامل سنگ‌نگاره‌ی تاج‌گذاری اردشیر دوم و دو طاق میباشد که طاق کوچک‌تر شاهپور دوم و سوم و طاق بزرگ‌تر خسرو پرویز را به تصویر کشیده است. در سمت راست طاق کوچک‌تر و در بیرون از طاق سنگ‌نگاره‌ای تراشیده شده که تاج‌گذاری اردشیر دوم را نشان میدهد.
برابر آیین ایرانیان باستان هر کس که می‌خواست شاه باشد لازم بود دارای شایستگی شاهی و فر کیانی (ایزدی) باشد. از نیروی این فر کیانی است که شخص به کمالات روحانی و نفسانی آراسته می‌گردد و از سوی خداوند برای راهنمایی مردم برگزیده می‌شود. در آیین زرتشتیان، هر کس که مورد خشنودی پروردگار باشد خواه پادشاه، خواه پارسا یا خواه دانشمند، دارای فر ایزدی است.
نگاره‌ی فروهر همیشه در زمان باستان به صورتی که در اینجا نقش شده، نمایان است که در آن فروهر تاجی کنگره‌دار بر سر دارد و حلقه‌ی فر ایزدی را به شاه می‌دهد. لباس شاه و نگاره‌ی فروهر تا حدی یکسان است. هر دوی آن‌ها شلواری چین‌دار به پا دارند که توسط بندی به مچ پایشان چسبیده است. هم‌چنین هر دو دارای کمر‌بند و دست‌بند هستند. درسمت چپ شاه، میترا یا مهر، پیامبر باستانی ایران قرار دارد. مسیح از لحاظ تولد و آیینش بسیار شبیه میتراست. حتی بسیاری از آیین‌های مسیحی همان آیین‌های میتراییسم هستند.
تصویر وی در کنار تصویر شاه بیان‌گر پاک شدن قلب شاه از نفرت و روی آوردن به مهرورزی است که این مفهوم همواره از دید ایران‌شناسان بیگانه دور مانده است. پیکان‌های نوری از سر میترا در تمامی سمت‌ها پراکنده شده و هر پیکان نوریست که مهر می‌پراکند تا شاه را در بر گیرد. هم‌چنین میترا شاخه‌ای از نبات که «برسم» نام دارد در دست دارد که با آن مشغول اجرای آیین زایندگی و کامیابی است.
طاق کوچک که بین نگاره و طاق بزرگ‌تر واقع شده، دارای دو نقش در بالای دیواره‌ی طاق و دو کتیبه است. این کتیبه‌ها به خط پهلوی ساسانی هستند و داستان نقوش را بیان می‌کنند. دو تندیس طاق کوچک، نقش های شاهپور دوم و سوم هستند.
در سترگ‌ترین طاق، سه تندیس مشاهده می‌شود. شاه در میان، فروهر در سوی راست وی، که مانند تاج‌گذاری اردشیر دوم است و آناهیتا در سوی چپ شاه. آناهیتا فرشته‌ی آب‌هاست و نمود خرمی و سرسبزی.
خسرو پرویز علاقه‌ی زیادی به آناهیتا داشت و معبد آناهیتا را در نزدیکی کنگاور، شهری در خاور کرمانشاه ساخت و در آن‌جا دل به مهر شیرین نهاد.
در کناره‌ی ورودی طاق، سنگ‌نگاره‌ای زیبا از فرشتگان بال‌دار، درخت زندگی، مجالس شکار گراز و شکار مرغان و ماهیان در مرداب و نقش‌های فیل، اسب و قایق می‌باشد که حاکی از مراسم بزم و شادی است.
نقش تاج‌گذاری خسرو پرویز سواری زره‌پوش سوار بر اسب قرار دارد. یقین نیست که این سوار کیست، یا یک رزم‌جوست یا خسرو پرویز یا پیروز ساسانی. اما نشان‌گر فر و قدرت شاه و ایرانیان است.
گویند فرشی از جواهر بر کف طاق بوده که هنگام حمله‌ی اعراب میان فرماندگان عرب تقسیم شده است. طاق بستان از دیر باز مورد حمله‌ی مهاجمان به ایران بوده و در زمان حضور نیروهای استالین و انگلیس خساراتی به آن وارد شده اما هنوز شکوهمند است.

افشین افتخاری نسب

منبع : مجله آفتاب