قانون متحرک

همیشه قبل از همه دانشجویان اولین نفر در كلاس حاضر می شد و منتظر می شد بچه ها یكی یكی وارد كلاس شوند. ساعت سه بعدازظهر سعی كردم جزو اولین دانشجویان در كلاس حاضر شوم اما وقتی رسیدم، استاد هنوز نیامده بود هیچ كس باور نمی كرد كه او دیرتر از دانشجویان در كلاس حاضر شود. آن روز هر چقدر منتظر شدیم استاد نیامد.
آن روز هیچ كس نمی توانست تصور كند كه استاد دیگر هیچ وقت به جمع ما باز نخواهد گشت. آری او دفتر درس را ناتمام گذاشت و رفت اما دفتر عشق را تا آخرین كلمات به ما آموخت. سال پیش درچنین روزی خبر درگذشت استاد امیرخان سپه وند، چهره مطرح حقوق جزای كشور و رئیس شعبه تشخیص دیوان عالی، جامعه حقوقی كشور را بهت زده كرد. از این رو به عنوان شاگرد ایشان بر خود واجب دیدم كه نكاتی را درمورد ایشان بیان كنم. از سوی دیگر بسیاری از چهره های برجسته حقوق جزای كشورپس از اطلاع از چاپ چنین مطلبی نظرات خود درمورد مرحوم دكتر سپه وند را در اختیار ما قرار دادند.
تسلط بیش از حد به قوانین كشور باعث شده بود آیت الله محمدی گیلانی رئیس سابق دیوان عالی كشور، ایشان را «قانون متحرك» بخوانند. اكثر قضات كشور در دهه اخیر، دوران كارآموزی قضایی را تحت نظر ایشان گذرانده اند و با مشی و مرام استاد به خوبی آشنا هستند.
دكتر سپه وند تلاش زیادی در راستای قاعده مند كردن رویه های جزایی كشور به ویژه در زمینه قتل به عمل آورد. از بارزترین ویژگی های استاد، حفظ اسرار پرونده های قضایی روز بود كه ایشان در جریان آنها قرار داشت. خوب به یاد دارم وقتی پرونده افسانه نوروزی و یا حتی هاشم آقاجری در دیوان عالی كشور مطرح بود، از ایشان خواستیم تا به عنوان پرونده درسی هم كه شده این موارد را در كلاس درس مطرح كنند اما ایشان به شدت از این امر پرهیز كرده و گفتند «من نمی توانم اسرار پرونده هایی كه هنوز مطرح هستند و نزد ما امانتند ، را حتی برای شما دانشجویان مطرح كنم.»
دكتر امیرخان سپه وند در سال ۱۳۱۳ در ده پیر (جغلوندی) خرم آباد متولد شد . در ۳ سالگی پدرش از دنیا رفت و ازهمان كودكی با سختی های فراوان روبه رو شد . دوران ابتدایی را در مدرسه بدر ماسور به پایان رساند. تا دوره سیكل را در خرم آباد با نمرات عالی و ممتاز گذراند اما به دلیل شرایط زندگی مادر و خواهران كوچك با وجود سن كم مجبور به ترك تحصیل و انتخاب شغل معلمی در یكی از ایستگاههای راه آهن استان لرستان به نام «مازو» شد . پس از گرفتن مدرك دیپلم ادبی ، به خدمت سربازی عازم شد و بعد از فراغت از دوره نظام وظیفه ، به شغل مسئول اداره آمار آموزش و پرورش استان لرستان منصوب گردید . دو سال بعد برای شركت در امتحان سراسری ورودی رشته حقوق دانشگاه به تهران آمد و با رتبه عالی در رشته حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد .
اولین پست قضایی خود را در دادگستری گلپایگان به عنوان دادیار دریافت كرد ، سپس در شهركرد به سمت دادرسی دادگستری منصوب شد . كمتر از یك سال بعد بازپرس شهركرد شد . همزمان با خدمت در دادگستری در امتحان فوق لیسانس رشته حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد و مشغول تحصیل گردید . برای ادامه تحصیل به طور مداوم در رفت و آمد بین تهران و شهركرد بود كه در یكی از این سفرها به دلیل تصادف دچار شكستگی شدید از ناحیه پا گردید و در بیمارستان بستری شد ، اما عشق به كار و مسئولیت پذیری او را در حالی كه هنوز پایش در گچ بود ، به ماموریت كاری برای تحقیق نزاعی ایلهای محلی استان كشاند و در یكی از این ماموریت ها دچار شكستگی مجدد پا شد و آثار این صانحه و درد پا را تا آخرین روز عمر او را رها نكرد.
در همان سال بر روی تخت بیمارستان حكم ریاست دادگاه همایون شهر را دریافت كرد . بعد از انقلاب موفق به كسب مدرك دكترای حقوق گردید و به سمت های ، رئیس دادگاه صلح ، دادگاه جنایی ، شعبه یك كیفری ، مستشار دیوان عالی كشور و نهایتا رئیس شعبه تشخیص دیوان عالی كشور شد.
وی از سال ۱۳۶۴ به طور رسمی مشغول تدریس در دانشگاههای ایران از جمله دانشگاه شهید بهشتی ، دانشگاه شیراز ، مشهد ، قم ، علوم قضایی ، علوم تحقیقات و امام صادق شد . كه حاصل آن راهنمایی و مشاوره صدها رساله دانشگاهی در جامعه حقوقی ایران می باشد . آموزش قضات ضمن خدمت و كارآموزی قضایی از جمله كارهایی بود كه باعث شد تا به امروز، اكثر قریب به اتفاق نسل جوان تحصیلكرده حقوق و شاغلان دستگاه قضایی ما از تعلیمات حقوقی او بی بهره نمانده باشند .
دكتر امیرخان سپه وند استاد مسلم حقوق كیفری بود و همواره با نگاهی تیزبین، تفسیری شیوا و بدیع از قوانین و مقررات داشت به گونه ای كه صاحب نظران را شگفت زده می نمود و از طرف دیگر حافظه فوق العاده قوی استاد در زمان تدریس مطالب و بیان كلیه قوانین ناسخ و منسوخ و نیز قوانین جاری مملكتی از خصوصیات، بارز ایشان بود .
دكتر سپه وند درصبح ۲۲ خرداد ۱۳۸۴ برای اینكه مثل هرروز پیش از ۸ صبح در محل كار خود در كاخ دادگستری ، دیوان عالی كشور حاضر باشد با وجود خرابی آسانسور باز هم از تاخیر سرباز نزد و به واسطه عشق خدمت به خلق خداوند بر روی پله آخر ایستاده دچار ایست قلبی شد و دعوت حق و معبود عدالت گستر خویش را لبیك گفت. تعدادی از اساتید برحسته حقوق جزای كشور را كه از نزدیك با ایشان آشنا بوده اند، پس از مطلع شدن از چاپ مطلبی به یاد ایشان نظرات خود را در این باره به ما ارائه كرده اند كه در ادامه مطلب خواهد آمد.
●دكتر آخوندی
استاد حقوق دانشگاه تهران:
دكتر سپه وند قاضی بسیار خوب و عالی مقامی بود كه در كار قضات كمتر دچار اشتباه می شد. ایشان عضو كمیسیون آیین دادرسی كیفری بود و در جلسات كمیسیون نظرات برجسته ای را مطرح می كرد كه معمولاً مورد توجه قرار می گرفت. ایشان همچنین رئیس كمیسیون آموزش حقوق جزای قوه قضائیه بود و خدمات ارزنده ای رادرمدت فعالیت خود ارائه كرد. دكتر سپه وند در حقوق جزا نظریات و سبك متفاوتی داشت و در اغلب موارد به ویژه در زمینه قتل نظرات جالبی را ارائه می كرد و حرف اول را در این زمینه در كشور می زد. من خاطرات زیادی از ایشان دارم كه ذكر آنها خالی از لطف نیست. خوب به یاد دارم در قبل از انقلاب یك پرونده كلاهبرداری در كمیسیون عرایض مجلس مطرح شده بود كه در آن مؤسسه ای به بهانه اینكه عده ای از افراد را در لندن مشغول به تحصیل كند از آنان مبالغ كلانی پول گرفته بود. ولی آن افراد موفق نشده بودند در دانشگاه های لندن مشغول به تحصیل شوند و به عنوان كلاهبرداری برعلیه آن مؤسسه شكایت كرده بودند. به همین دلیل تعداد زیادی از نمایندگان قصد داشتند، مسئولان این مؤسسه را تحت عنوان كلاهبرداری تحت تعقیب قرار دهند. در آن زمان مرحوم دكتر سپه وند به عنوان نماینده دادگستری در مجلس حاضر شد و در مقابل نظر تمامی نمایندگان مقاومت كرد و با استناد به اینكه قرارداد مذكور از لحاظ حقوقی مشمول دامنه جرم كلاهبرداری نمی شود بلكه صرفاً یك قرارداد مدنی است كه كیفیت اجرای آن مطلوب نبوده حاضر به بازداشت متهمان نشد. ایشان در برابر خواسته غیرحقوقی تمامی نمایندگان ایستاد و به خوبی استدلال كرد كه مورد مذكور كلاهبرداری نیست و نهایتاً قرار منع تعقیب صادر كرد.
خاطره دیگری كه از ایشان دارم این است كه زمانی كه ایشان از پایان نامه دكترای خود دفاع می كردند به خاطر برخی دلایل از ایشان خواستند تا پایان نامه اصلاح و مجدداً تایپ شود ولی مرحوم سپه وند به من مراجعه كردند و گفتند كه هزینه تایپ مجدد پایان نامه را ندارند و من از دانشگاه خواستم هزینه تایپ را خود دانشگاه پرداخت نماید. در آن زمان ایشان سابقه ۳۰ سال خدمت قضایی را داشت اما به قدری سالم بود كه از لحاظ مالی تا این حد در مضیقه بود.●دكتر نجفی ابرند آبادی
استاد دانشگاه شهید بهشتی:
به صورت كلی حقوق كیفری از سه شاخه آیین دادرسی كیفری، حقوق كیفری عمومی و حقوق كیفری اختصاصی تشكیل شده است. حقوق كیفری اختصاصی در حقیقت همان حقوق جرایم است كه می توان گفت ارزش های مهم و اساسی هر جامعه در این بخش از حقوق كیفری تعریف و مورد حمایت قرار گرفته است (یعنی در حقوق ایران مواد ۶۳ الی ۷۲۸ قانون مجازات اسلامی و قوانین كیفری متفرقه كه با جرم انگاری های جدید ارزش های كیفری جدیدی را ایجاد كرده اند) بدین سان تدریس و تحلیل حقوق كیفری اختصاصی از یك سو اشراف بر مبانی و تئوری های حقوق كیفری را می طلبد و از سوی دیگر به تجربه عملی یعنی تجربه قضائی و وكالتی نیاز دارد.
شادروان استاد سپه وند در ارائه و تدریس حقوق كیفری اختصاصی واجد این دو خصیصه بودند یعنی هم بر مبانی حقوق كیفری اشراف و تسلط داشتند و هم تجربه غنی قضایی كه در پرتو تصدی و قضاوت در دادگاه های كیفری بدوی تا مرحله قضاوت دادگاه های عالی و دیوان كشور حاصل شده است را به عنوان اندوخته ای با ارزش با خود داشتند. به همین جهت بود كه كلاس های استاد سپه وند برای دانشجویان درس جزای اختصاصی بسیار ملموس و زنده بود یعنی ایشان در كنار طرح بحث های تئوری و در كنار تشریح مواد قانون مربوط به جرائم، بلافاصله از اندوخته غنی قضایی خود استفاده كرده و پرونده های مرتبط در این راستا را مطرح می نمودند.
من به سهم خود در جلسات دفاع پایان نامه و نیز اختبار با نكته سنجی و ریزبینی حقوقی و قضایی ایشان هم آشنا شدم و انصافاً جای استاد سپه وند را در مجامع حقوقی كشور خالی احساس می كنم. برای پركردن نسبی این خلاء علمی آن استاد بزرگ پیشنهاد می كنم كه آن دسته از دانشجویان ایشان كه تقریرات درس حقوق كیفری اختصاصی را تهیه كرده اند با تنظیم آنها تحت نظر یكی از اساتید این رشته به زیور چاپ آراسته نمایند تا دانشجویانی كه محضر مستقیم ایشان را درك نكرده اند بتوانند از دیدگاه ها و استدلال های قضایی آن شادروان بهره ببرند.
●دكتر اردبیلی
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی:
آشنایی بنده با مرحوم سپه وند به سال ۱۳۶۳ برمی گردد، هنگامی كه ایشان بار دیگر به دانشگاه آمد و در كلاس درس دوره دكتری حاضر شد و با علاقه تمام به دنبال آموزش دوباره و كسب علم برآمد یكی از درس هایی كه در این دوره تدریس می شد درس جامعه شناسی بود كه تدریس آن برعهده من بود.
برای من كه مربی جوانی بودم حضور مرحوم سپه وند كه یك قاضی كاركشته و كارآزموده بود بسیار چشمگیر بود. بعدها كه در مرحله نوشتن پایان نامه دكتری بود به عنوان داور مشاهده كردم با چه دقتی موضوع پایان نامه اش را تحلیل و موشكافی می كند و پایان نامه او حاصل تجارب و دغدغه های او از وضعیت جدید دستگاه قضائی بود.
نظریات ایشان را می توان در مجموعه های مذاكرات و آراء هیأت عمومی دیوان عالی كشور مشاهده كرد. او در دانشگاه تفاوتی با سایر دانشجویان داشت و بدون خدم و حشم می آمد و مانند سایرین برخورد می كرد.
همچنان كه قاضی خوب و متبحری بود كم كم وارد كار تدریس در دانشكده های حقوق شد و حتی برای آموزش قضات به شهرستان های دوردست می رفت.
جزواتی كه از آن مرحوم در دروس حقوق جزای اختصاصی باقی مانده نشان از دیدگاه های باز علمی و نقادانه ایشان دارد. آنقدر تسلط و اشراف بر موضوعات داشت كه در كنار مباحث نظری به دلیل ورود به مباحث عملی از تجربه های خود هم در درس های كلاسی دریغ نمی كرد.
در آیین دادرسی كیفری به دلیل احاطه بر این مباحث بسیار كارآمد و برجسته بود. از جلسات هیأت عمومی دیوان عالی كشور مشهود است كه بر مجموعه قوانین كشور، احاطه و تسلط كامل داشت و در مقام نقد آراء سایر اساتید برمی آمد. ایشان علاوه بر اینكه دارای خصائص كامل یك قاضی بود در مجموع تمام خصائص یك استاد حقوق را در خود جمع داشت.
فروتنی وافر ایشان از خصائص بارز او بود. در مسائل حقوقی نظرات خود را بیان می كرد اما هیچ گاه در مقام تكبر و غلو نبود. به رغم اینكه تردیدی در نظراتش نداشت اما هیچ گاه هم اصراری بر درستی دیدگاه های خود نداشت.
●دكتر آذربایجانی
عضو هیات علمی دانشگاه و وكیل دادگستری:
من حدود دو سال همسفر و همكار مرحوم سپه وند در ارتباط با آموزش كارآموزان قضایی دادگستری تهران و قم بودم و در طول این مدت نكات بسیار ارزشمندی را در ایشان مشاهده نمودم. استاد سپه وند علی رغم كهولت سن و اینكه عارضه ها جسمانی مختلفی را تحمل می كردند، با عشق و علاقه غیرقابل توصیفی هم بر سر كلاس های درس در تهران حاضر می شدند و هم در دوره هایی را كه قم برگزار می شد، شركت می كردند. ایشان در مواقعی در طول هفته كلاسهایشان به صورت همزمان با كارهای قضایی در دیوان عالی كشور برگزار می شد لذا پس از فعالیت سنگین قضایی تا ساعت دوازده فورا برای شركت در كلاس های درس در ساعت دو بعدازظهر عازم قم می شدند و یا اصلا وقت صرف نهار را پیدا نمی كردند و یا در چند دقیقه به صرف نهار پرداخته و بلافاصله تا ساعت ۸ شب به تدریس می پرداختند و همان ساعت دوباره به تهران برمی گشتند. علی رغم عدم نیاز مالی و اینكه هیچگونه تكلیفی برای شركت در این كلاسها بر عهده ایشان نبود اما آن مرحوم تاكید داشت كه تجارب قضایی خود را به كارآموزان قضات در كشور منتقل كند و این امر را تا آخرین روزهای عمرشان با علاقه ادامه دادند.
●دكتر نجفی توانا
استاد دانشگاه و عضو هیات مدیره كانون وكلا:
مرحوم امیرخان سپه وند از جمله متخصصین عرصه حقوق كیفری كشور بودند كه جوهره اصول علمی و نظری را با عصاره ارزشمند تجربه پراگماتیزم به هم آمیخت. نظرات ایشان در انطباق احكام در مصادیق رفتارهای جنایی،شاذ و بسیار ارزشمند و می توان گفت منحصر به فرد بود.
مرحوم سپه وند از زمانی كه متصدی دادگاه كیفری یك بود و به جرایم جنایی از جمله قتل رسیدگی می كرد، نوعی صبغه كنكاش و جستجوگری و آشتی بین نظرات دانشگاهی و مصادیق عملی در دستگاه قضا در خصوص جرایم را داشت و با همین علاقه مندی به تحلیل در مقطع دكترا همت گماشت.
پس از پایان این دوران، در طول دوران تدریس ایشان و دیدگاه های آن مرحوم نه تنها برای دانشجویان بلكه برای اساتیدی كه به امر تدریس اشتغال داشتند و فاقد تجربه غنی عملی در كار قضا بودند و همچنین برای قضاتی كه تجربه عملی در كاردادرسی داشته ولی با دیدگاه های علمی آشنایی كامل نداشتند، بسیار مورد بهره برداری قرار می گرفت. مرحوم سپه وند نمونه یك استاد دانشگاه بود كه هم در تئوری و هم در عمل، حق مطلب را ادا كرد. یادش گرامی باد.

یاسر مرادی
moradi@ hamshahri.org

منبع : روزنامه همشهری