سلامتی که از خود دریغ می‌کنید

عقل سالم در بدن سالم است. این جمله را هزاران بار شنیده‌ام‌اما چقدر به آن عمل کرده‌ام؟ نه اینکه نخواسته باشم که نتوانسته‌ام. برادرم از کودکی بساط گل کوچکش را در کوچه راه می‌انداخت و وقتی هم که بزرگ‌تر شد در باشگاه ورزشی نزدیک خانه‌مان ثبت‌نام کرد.
من‌ اما دختر بودم و کوچه جایم نبود. باشگاه ورزشی هم که مردانه بود و برای من جایی نداشت. پس دل‌خوش کردم به زنگ ورزش و مدرسه ‌اما آنجا هم جایی برای من نبود. معلم ورزش نمی‌گذاشت در حیاط مدرسه بدویم.
نمی‌توانستیم بخندیم، شادی کنیم یا سر و صدا راه بیندازیم. معلم ورزش می‌ترسید مزاحم کلاس‌های دیگر بشویم. نمی‌توانستیم بازی کنیم. ما با این ترس‌ها بزرگ شدیم و یادمان رفت عقل سالم در بدن سالم است.
امروز ما بدن سالم نداریم و با این شرایط عجیب نیست اگر بشنویم که قابلیت جسمانی زنان
۲۶ - ۱۸ ساله ایرانی برابر با قابلیت جسمانی زنان ۵۰ ساله فرانسوی برآورد شده است. طبق آمار اعلام شده سرانه فضای ورزشی دختران در مدارس
۱۷ سانتیمتر است که این رقم در کنار ۲۵۰ سانتیمتر فضای استاندارد حرکتی یک دختر جای تامل بسیاری دارد. مدارس نه تنها‌ امکانات مطلوبی در اختیار دختران قرار نمی‌دهند و گاهی از حداقل‌های ورزشی هم برخوردار نیستند، بلکه عموماً به زنگ ورزش که فقط یک جلسه در هفته است چه از طرف خانواده و چه از طرف مسوولان مدرسه به عنوان تفریح و نه دغدغه نگریسته می‌شود و حتی بعضی اوقات از این زنگ به عنوان جایگزین برای تقویت دیگر دروس به خصوص در دبیرستان استفاده می‌شود.
در دانشگاه نیز وضع به همین‌گونه است. دو واحد دو ترمه تربیت بدنی درحالی به دانشجویان ارائه می‌شود که برخی از دانشکده‌ها مکانی به عنوان سالن ورزشی ندارند و دانشجویان برای گذراندن هر واحد تربیت بدنی باید فاصله دانشکده‌ای تا دانشکده دیگر (که گاهی هر یک در یک نقطه از شهر قرار دارند) را طی کنند.
دکتر پروانه عارضی کارشناس‌ امور تربیت بدنی و عضو هیات علمی‌ دانشگاه آزاد زاهدان درباره فقر حرکتی و مشکلات ناشی از آن در زنان می‌گوید؛ «فقر حرکتی در دختران و زنان جوان باعث بروز اختلالات قلبی - عروقی و کاهش حجم تنفسی می‌شود. اختلالاتی در عملکرد اندام‌های داخلی ایجاد می‌کند و ناراحتی‌های کلیوی، کاهش‌ آمادگی‌های حرکتی و روانی در یادگیری و انجام مهارت‌ها (از ‌امور ساده گرفته تا مهارت‌های پیچیده ورزشی و شغلی) و بازدهی نامطلوب در انجام وظایف اجتماعی و‌ امور روزانه را در پی دارد و باعث بروز دردهای عضلانی و مفصلی در زنان می‌شود».
انجام فعالیت‌های بدنی نسبتاً سنگین مثل پیاده‌روی و آهسته دویدن برای رشد طبیعی استخوان‌ها و اسکلت بدن ضروری است. فعالیت‌های فیزیکی منظم در کاهش استرس، اضطراب، افسردگی و احساس تنهایی تاثیر دارد و انجام فعالیت‌های ورزشی در به وجود آمدن اعتماد به نفس و ایجاد زمینه مناسب برای فعـالیت‌های اجتماعی در حالی که انفعال زنان، نه تنها آنان را از دستیابی به فرصت‌های برابر در جامعه بلکه از حداقل ‌امکانات ورزشی و حرکتی دور می‌کند نتیجه‌اش فقر حرکتی می‌شود و آسیب‌های فیزیولوژیک. نتیجه دیگر آنکه کوتاهی قد دختران می‌تواند در آینده برای آنها ایجاد مشکل کند.
باز هم کمبود ‌امکانات
با وجود اهمیت ورزش برای نوجوانان به‌خصوص دختران وضعیت‌ امکانات ورزشی بسیار نامطلوب است. این وضع به‌ویژه در شهرستان‌ها نمود بیشتری دارد. بنابر اعلام مسوولان‌ آموزش و پرورش استان هرمزگان، بیش از ۳۶۰ هزار دانش‌آموز دختر و پسر در سطح استان مشغول تحصیل هستند که حدود نیمی‌ از آنها را دختران تشکیل می‌دهند.
سرانه فضای ورزشی دختران در مدارس هرمزگان کمتر از ۹۲ میلیمتر است و این یعنی فاجعه در حوزه سلامت جسم و روان افرادی که می‌خواهند مادران فردای جامعه باشند. براساس اظهارات مسوولان‌ آموزش و پرورش هرمزگان، ۳۲ درصد ناهنجاری‌ها در بین دختران دانش‌آموز استان ناشی از عدم تحرک و فعالیت‌های ورزشی است.
یک کارشناس تربیت بدنی‌ آموزش و پرورش معتقد است: «بسیاری از دانش‌آموزان کشور دچار عارضه پشت کج و گودی کمر هستند که می‌توان این مشکل را با آگاهی به موقع و حرکات اصلاحی مرتبط تا حد بسیاری کاهش داد».
در نمونه‌ای آماری در سطح مدارس یکی از نواحی آموزش و پرورش شهرستان کرج، طی سال تحصیلی گذشته ۲۰۰۰ دانش‌آموز دختر مورد ارزیابی قرار گرفتند که ۷۰۰ نفر آنها نیاز به حرکات اصلاحی زیر نظر مربیان داشته‌اند. همچنین بررسی‌های اخیر در همان ناحیه‌ آموزشی کرج نشان می‌دهد: از آغاز سال تحصیلی جاری تاکنون ۱۵۰۰ دانش‌آموز ارزیابی شده‌اند که ۴۰۰ نفر از آنان نیاز مبرم به حرکات اصلاحی داشته‌اند.رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی‌نیز معتقد است: وضعیت کنونی ورزش در سطح مدارس دخترانه و پسرانه کشور اسفبار است.دکتر علی عباسپور، با اشاره به محدودیت دختران در تحرک، ورزش و نشاط، تصریح دارد: بسیاری از مادران‌ امروز که تا چندی پیش پشت نیمکت‌های مدارس می‌نشستند‌امروزه دچار مشکلات عضلانی، ریزش مو، کوتاهی قد و... شده‌اند و اگر برنامه‌ریزی‌های دقیقی صورت نگیرد این موارد در نسل بعد نیز به وضوح دیده خواهد شد.
● دغدغه‌های معلمان ورزش
مریم محجوب معلم ورزش یک مدرسه راهنمایی است و می‌گوید: «مدرسه ما حیاط کوچکی دارد، زنگ ورزش بیشتر ازصدای سوت، دانش‌آموزان صدای ساکت، ساکت گفتن من را می‌شنوند. دانش‌آموزان به دلیل کوچکی حیاط مدرسه باید ساکت باشند تا مبادا صدای آنها مزاحم کلاس‌های درس شود. فضای ورزشی در مدارس دخترانه بسیار محدود است. هیچ مکان ورزشی برای آنها وجود ندارد، تابستان و زمستان، در سرما و گرما مجبورند در حیاط کوچک مدرسه ورزش کنند».
معلم ورزش دبیرستانی در تهران هم می‌گوید: «علم تدریس ورزش هم مثل سایر علوم هر سال در حال تغییر و تحول است و این درحالی است که معلمان کشور سال‌ها بعد در جریان این تحولات قرار می‌گیرند.
بسیاری از حرکات ورزشی پس از تحقیقات فراوان مضر اعلام شده‌اند درحالی که این حرکات هنوز در مدارس کشور آموزش داده می‌شوند، این حرکات شاید در سنین نوجوانی و جوانی تاثیر منفی بر دانش‌آموزان نگذارد ولی وقتی سن کمی‌ بالاتر رفت تاثیرات منفی آن به وضوح قابل رویت است. عدم تخصص معلمان ورزش به سلامت جسمی ‌افراد جامعه لطمه می‌زند چرا که دانش‌آموزان ‌امروز مردان و زنان فردا هستند».
معلم ورزش یک دبیرستان غیر انتفاعی به نکات جالب اشاره می‌کند. او می‌گوید: «هرچند که گاهی برای معلمان ورزش، کلاس‌های ضمن خدمت می‌گذارند‌اما با وجود آموزش‌های خوبی که ارائه می‌شود، هیچ تضمینی برای اجرای آنها در مدارس وجود ندارد و اجرا کردن یا نکردن دروس ارائه شده در این کلاس‌ها ارزشیابی نمی‌شود.
آموزش‌هایی که در این کلاس‌ها ارائه می‌شود نیازمند‌ امکاناتی است که در بسیاری از مدارس وجود ندارد، وقتی ‌امکانات معمولی همچون توپ و طناب وجود نداشته باشد چگونه می‌توان برای دانش‌آموز از والیبال گفت».
نازنین مروتی کارشناس علوم تربیتی درباره اهمیت ورزش می‌گوید: «دانش‌آموزان تمام ساعات آموزش را پشت نیمکت‌های کلاس می‌گذرانند، نیمکت‌ها، فضای بسته، محدود و کسالت‌آور مدرسه، استرس‌هایی که معلمان برای بالا بردن معدل نمرات کلاس به آنها وارد می‌کنند، ضوابط دست و پا گیر، همه و همه دست به دست هم می‌دهند تا از مدرسه محیطی نامناسب از نظر روحی و جسمی‌برای دانش‌آموزان به وجود آید. زنگ ورزش بهترین زمان برای فرار از کسالت‌های حاصل شده است. در این زنگ معلم می‌تواند فارغ از محدودیت زمانی به دانش‌آموزان نزدیک شود ونه تنها بسیاری از مسائل و مشکلات روحی آنها را برطرف سازد چه بسا مشکلات جسمی‌ که ناشی از نشستن پشت نیمکت‌های غیراستاندارد است را با حرکات ورزشی برطرف کند. درحالی که عملا این اتفاق نمی‌افتد.»
● فردا خیلی دیر است
اگر چه وزارت آموزش و پرورش راهکارهای متعددی را برای حل معضلات جسمانی دانش‌آموزان در دست اجرا دارد و شهرداری هم تلاش دارد با ترویج فرهنگ ورزش همگانی در پارک‌ها و بوستان‌ها تا حد‌امکان از ناهنجاری‌های ساختاری بانوان بکاهد ‌اما هنوز تا دستیابی به شرایط مطلوب راه درازی‌ مانده است. اگر ‌امروز برای فقر حرکتی دختران چاره‌اندیشی نشود، فردا با نسلی از مادران ناتوان و بیمار روبه‌رو خواهیم بود و علاوه بر آن از استفاده از توانایی‌های نیمی‌ از جمعیت جامعه که می‌توانند سرمنشا بسیاری از فعالیت‌های مفید باشند، محروم خواهیم شد. بی‌تردید هزینه‌هایی که برای درمان اختلالات و مشکلات زنان و مادران آینده باید پرداخت شود بسیار بیشتر از چیزی است که‌ امروز برای گسترش ورزش بین آنها می‌پردازیم. برای داشتن نسلی سالم و پویا از‌ امروز باید به فکر بود که فردا خیلی دیر است.

مهناز جعفری

منبع : روزنامه تهران امروز