مازاد یک لباس

در جماعت های عقب افتاده ای، که تاریخ آنها صرفا تکرار امور ازلی و ثابت است، فرهنگ دچار حالت سنگوارگی و شی گونگی(Reification) می شود. امر ِ شی گونه، به عنوان امری همیشه ثابت و تغییرناپذیر از دسترس عامل انسانی خارج می شود و بیرون از محدوده ی عمل ِ انقلابی قرار می گیرد. تاریخ چنین جماعت هایی کمتر با گسست روبرو می شود و تغییرات صرفا ظاهر و پوسته حاکم را عوض می کند؛ حکومت همچنان بر همان اصول کهن نظیر مذهب، نژاد، منطقه جغرافیایی و جنسیت استوار است، اصولی که با شی وارگی خود، از محدوده ی عمل انقلابی خارج شده -اند-. گیر دادن به چهره و پوشش و اعمال مانع در برابر تغییر آن، بر همین مبنا قابل تبیین است.
نوع پوشش و آرایش در چنین جماعت هایی خصلتِ ایدئولوژیک دارد. حاکم همواره به جماعت ها چنین القا می کند که قوانین مستقر در نهادها، امری طبیعی هستند و خصلت ماوراء تاریخی دارند. او منکر وابستگی ذات قوانین به خود است و بر مجری بودن خویش اصرار دارد.برخوردِ نهادهای مربوطه با مسئله حجاب طی روزهای اخیر به خوبی موید همین امر است." انجام امورات شرع که شرم ندارد".
امروزه عوض کردن پوشش و تغییر چهره، حاوی چیزهایی است که کاملا خارج از چارچوب این عمل ظاهری قرار می گیرد. این عمل مازادی دارد که به عنوان مثال آن را از مصرف مشروبات الکلی در پنهان خانه ها، متمایز می سازد. جلوگیری از پوشیدن مانتوهای تنگ و کوتاه صرفا به خاطر همین مازادی است که در دل این لباس ها نهفته است. ورودِ چهره و لباس به حیطه عمل انقلابی و به چالش کشیدن ایدئولوژی حاکم، همان مازادی است که به آن اشاره کردیم.
دیگر قوانین ِ حاکم در این زمینه ازلی و تغییر ناپذیر پنداشته نمی شوند و مبارزه ای هژمونیک از پایین ترین سطوح ِ این جماعت ها شکل می گیرد. پذیرش پوشش ها و چهره های جدید توسطِ حاکم، تنها به منزله عقب نشینی او نیست بلکه از ضعف و ناتوانی ایدئولوژی او سربر می دارد؛ ایدئولوژی که حاکم در تمامی سطوح جاری کرده است تا نقش عامل انسانی را به صفر تنزل دهد. این که حاکم برای همه ی امور اجتماعی، حتی کوچکترین رفتارها، قانون و قاعده دارد، نشانگر اوج تمامیت خواهی اوست. او با حذف عامل انسانی بر آن است که عوامل ناگهانی و غیر قابل پیش بینی را از حوزه ی زندگی سیاسی خارج کند یات به عبارت دقیقتر از جامعه "سیاست زدایی" کند.
تغییر چهره و پوشش، دیگر تنها تغییر چهره و پوشش نیست بلکه تلاشی است برای حضور موثر داشتن، برای احیای سیاست با به چالش کشیدن ایدئولوژی حاکم و ایجاد رخنه در آن. رخنه ای که در صورت عریض و طویل بودن آن، هر لحظه امکان دارد به سطوح دیگر هم منتقل شود و کلیت حاکم را با خطر جدی مواجهه کند.

کاظم رضایی